فصل آزمون و کاهش استرس

یکتا فراهانی ـ خبرنگار

روش درس خواندن و مطالعه برای هرکس متفاوت است؛ در این میان محیط و اطرافیان هم نقش مهمی در تمرکز و یادگیری دارند. اما چگونه می‌توان کاری کرد نوجوانانی که امتحان دارند بتوانند موفقیت بیشتری داشته باشند، عادات خود را برای تماشای تلویزیون یا بازی با کامپیوتر کنار بگذارند و از تعطیلاتشان هم به‌نحوی استفاده کنند که نتیجه بهتری دریافت کنند. در این خصوص با دکتر سیدعلی قاسمی، روانشناس تربیتی و مربی رسمی بین‌المللی و عضو هیأت علمی مؤسسه ویلیام گِلَسِر صحبت کرده‌ایم.

مدیریت استرس
یکی از راهکارهای مدیریت استرس در ایام امتحانات، مدیریت زمان است. یعنی کسانی که مدیریت زمان بهتری دارند بهتر می‌توانند از بروز استرس شب‌های امتحان پیشگیری کنند.
وقتی دانش‌آموز پیش‌بینی درستی از مدت‌زمانی که در اختیارش قرار دارد داشته باشد حتما بهتر هم می‌تواند از عهده انجام وظایف خود برآید؛که البته این کار یک‌شبه و فقط در دوران امتحانات انجام‌پذیر نیست.
یکی دیگر از منابع و امکانات دانش‌آموزان که کمبودش می‌تواند آنها را دچار استرس کند، مهارت‌های مطالعه و یادگیری است. بعضی دانش‌آموزان هستند که خیلی با مهارت‌های مطالعه و یاد‌گیری آشنایی ندارند و نمی‌دانند چگونه باید درس بخوانند.
مهارت‌هایی مانند خلاصه‌نویسی، یادداشت‌برداری، سازماندهی اطلاعات، ترسیم نمودارهای درختی یا نقشه مفهومی مبحث درس مورد نظر و... به دانش‌آموز کمک می‌کند تا به‌جای حفظ کردن؛ درک درستی از موضوع داشته باشد و در نتیجه خیلی زود هم مطالبی را که به‌خاطر سپرده فراموش نکند.
وقتی ما نمی‌توانیم از مهارت‌های مطالعه و یادگیری به‌خوبی استفاده کنیم یادگیری هم عمقی و اصولی انجام نمی‌شود.

وقتی دانش‌آموز از درس خواندن طفره می‌رود
طفره رفتن از انجام تکالیف یا درس خواندن یک «رفتار» است و همه رفتارهای ما هم هدفمند هستند؛ یعنی ما هیچ رفتاری را بدون هدف انجام نمی‌دهیم.
بنابراین مهم‌ترین چیزی که والدین دانش‌آموزان باید به آن توجه داشته باشند این است که هدف فرزندان خود را از طفره رفتن از درس خواندن پیدا کنند. اگر این رفتار آنها ناشی از تنبلی و اهمال‌کاری است یا حتی اگر لجبازی و مقاومت می‌کنند، به‌دنبال چه چیزی هستند و با اینگونه رفتارهای خود قصد دارند به کدام نیاز‌های خود پاسخ دهند.
معمولا 2دلیل خیلی شایع برای این اهمال‌کاری‌ها و طفره‌رفتن‌ها وجود دارد. ممکن است دچار خستگی‌های جسمانی شوند که در واقع کم می‌آورند، قند خونشان پایین می‌آید و احساس کرختی و خستگی می‌کنند. بدین‌ترتیب حتما باید برای تغییر این شرایط فکری کرد. مثلا شاید نداشتن تغذیه خوب و خواب کافی چنین مشکلاتی را به‌وجود آورده باشد.
بعضی دانش‌آموزان هم دوست دارند به نوعی از قید و بندهای بیرونی فرار کنند. در واقع کسانی که «نیاز به آزادی» بالایی دارند اغلب از یک‌جا نشستن و هر قید و بندی فرار می‌کنند و نسبت به درس خواندن هم تنبلی می‌کنند. این افراد تمرکز زیادی ندارند و زود فکرشان به جاهای دیگر غیر از درس خواندن پرت می‌شود. مشکل این افراد معمولا نداشتن تمرکز است چون موقع درس خواندن فکرشان به همه طرف می‌رود.
این افراد باید یاد بگیرند که نیاز به آزادی‌های خود را مدیریت کنند. توصیه می‌شود این افراد در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری درس بخوانند و به‌تدریج مدت‌زمان آن را افزایش دهند.
در مورد لجبازی بعضی دیگر از دانش‌آموزان هم که ریشه در نیاز‌شان به قدرت دارد والدین باید از اعمال زور و فشار اجتناب کنند و مدام به آنها تذکر ندهند بیشتر درس بخوانند، چون اغلب با نتیجه عکس و مقاومت بالاتر فرزندان مواجه می‌شوند.

مدیریت استفاده نوجوانان از موبایل، تبلت، کامپیوتر و...
در مورد استفاده دانش‌آموزان از موبایل، تبلت یا به‌طور کلی سر زدن به فضاهای مجازی، رفتار والدین نباید به‌گونه‌ای باشد که نیاز به آزادی و قدرت آنها تحریک شود. اینگونه نیازها جزو نیازهای رقابتی انسان‌ها به‌شمار می‌رود.
فراموش نکنیم ما هیچ‌گاه نمی‌توانیم رفتار دیگران را به دلخواه خود تغییر دهیم. ممکن است بتوانیم برای مدتی از زور و فشار استفاده کنیم ولی این کار در طولانی‌مدت جواب نمی‌دهد.
ما فقط می‌توانیم با اطلاعاتی که به فرزندان‌مان می‌دهیم بر آنها تأثیر بگذاریم و تجربیات خود را در اختیار‌شان قرار دهیم؛ نه اینکه رفتارمان به شکل غرغر و نق‌نق درآید.
یادمان باشد فضای مجازی جذابیت زیادی دارد که بخشی از سبک زندگی نوجوانان امروز به‌حساب می‌آید اما نباید به روابط و سلامتی آنها آسیب برساند. ضمن اینکه باید بدانند نوجوانی دوران سرمایه‌گذاری برای آینده است. البته والدین باید اجازه دهند تا نوجوان به‌تدریج به چنین واقعیاتی برسد.

میزان استفاده از تعطیلات و تفریحات در ایام امتحان
این مورد به میزان آمادگی دانش‌آموز بستگی دارد. یعنی دانش‌آموزی که خودش را از ابتدای سال آماده کرده می‌تواند از تعطیلات خود هم استفاده کند. اما دانش‌آموزی که زمان کمی در اختیار دارد، طبیعی است که از کوتاه‌ترین تعطیلات خود هم نمی‌تواند استفاده کند.
فراموش نکنیم تعطیلات، درست مانند سوختی است که ما به ماشین می‌زنیم و الزامی است. اما باید حتما به‌موقع و درست انتخاب شود. یعنی به سفر رفتن و تفریحات زیاد برای دانش‌آموزانی که زمان کمی برای آمادگی دارند باعث استرس بیشترشان می‌شود. در عوض می‌توانند تفریحات مختصری داشته باشند تا زمان بیشتری برای مطالعه داشته باشند.