کارنامه شیخ دیپلمات

عیسی محمدی

یک‌بار در بهار سال92 بود و یک‌بار دیگر هم در بهار سال96؛ روزهایی که روحانی خندان آمد و وعده‌هایش را داد و رئیس‌جمهور شد. حالا، حسن روحانی، 2 دوره است که رئیس‌جمهور ایران محسوب می‌شود.

 با توجه به صبغه و سابقه‌ای هم که داشته، البته وعده‌های سیاست خارجه او، مهم‌تر از دیگر وعده‌هایش تلقی شد. 
منتقدان و موافقان سیاست خارجی دولت، نظرات متفاوتی دارند.

- منتقد
نگاه به سیاست خارجی علمی نیست 
محمدصادق کوشکی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و تحلیلگر

اصلی‌ترین و مهم‌ترین اشکال دولت آقای روحانی در عرصه سیاسی، نگاه غیرواقع‌بینانه و غیرعلمی به سیاست خارجه بود. برخلاف ادعایی که مطرح می‌کردند، نگاهشان بسیار خوش‌بینانه بود. ایشان بحث سیاست خارجه را به این امر تقلیل داده بودند که مشکل ما در گفت‌وگو با آمریکا و رابطه با این کشور حل می‌شود ولی به دلایل تندروانه و برداشت‌های انقلابی قادر به این کار نیستیم. گفت‌وگو و مذاکره را راه‌حل همه مشکلات می‌دانستند؛ این امر یعنی مغایرت با اصل رئالیسم در سیاست. در عرصه سیاست خارجه، قدرت فاکتور اول است. این نگاهی غیرعلمی و غیرواقعی بود.  دومین مشکل ایشان و دولت تحت امرشان، نگاه عهد قاجاری بوده و هست. در این نگاه سیاست خارجه یعنی تلاش برای بهبود رابطه با اروپا و آمریکا. این نگاه امروزه در هیچ محفل دانشگاهی و حتی در خود غرب و اروپا هم تدریس نمی‌شود. امروزه، دور، دور منطقه‌گرایی است، نه صحبت از جهان هژمون تک یا دو قطبی. این نگاه باعث شد تا فرصت‌های زیادی را در منطقه از دست بدهیم و بازارها را به ترکیه، هند و... واگذار کنیم. اشکال سوم در دولت آقای روحانی، مشاهده رفتارهای جناحی در تریبون‌های بین‌المللی با گستره مخاطبان بالا بود. اگر ایشان با دولت قبل مشکل دارند، دلیل نمی‌شود که این مباحث را در جایی که مصرف خارجی دارد مطرح کنند. این کار پرستیژ و اعتبار یک کشور را زیر سؤال می‌برد. مشکل بعدی در عرصه سیاست خارجه، عدم‌استفاده از خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها و فکرهای تازه در عرصه سیاست خارجه بود. ما در مهم‌ترین مقطع که نیاز به ترمیم رابطه با چین داشتیم، در این کشور سفیر نداشتیم. از سوی دیگر سیاست خارجه ما نیز درگیر بازنشسته‌محوری و پیرمردمحوری شده و هست. مشکل بعدی سیاست خارجه دولت آقای روحانی، این بود که در خدمت صادرات و تولید داخلی نبود. درحالی‌که افتخار وزارت خارجه آلمان و ترکیه، این است که در خدمت تولید داخل و راه‌باز کن صنایع و بازرگانان خود برای حضور در کشورهای دیگر هستند. در مجموع باید عرض کنم که سیاست خارجه دولت آقای روحانی و مجموعه تحت امر ایشان، ظاهراً در 4 نفر خلاصه می‌شود و خود این امر، نشانه‌ای از نگاه تقلیل‌گرایانه در این حوزه را نشان می‌دهد؛ اینکه این دستگاه سیاست خارجه چقدر  معیوب است. 


+ موافق
مخالفان هم به ایران احترام می گذارند
دیاکو حسینی، تحلیلگر سیاست خارجی

دولت آقای روحانی از همان ابتدا یک شعار و دستور کار سیاست چندجانبه مبتنی بر تعامل با جهان را در پیش گرفت و تا همین امروز نیز، بر همان اساس پیش رفته. نگاه دولت به سیاست خارجه تا به امروز درست پیش رفته. البته این بدان معنا نیست که نواقصی در این حوزه وجود نداشته و کاستی‌هایی نداشته‌ایم. این نواقص وجود داند، ولی نکته کلیدی اینجاست که مسیر سیاست خارجه ایران و نوع نگرشی که حاکم بر این مجموعه بوده، مبنی بر همکاری‌های بین‌المللی و تقویت دیپلماسی و گفت‌وگوهای دائمی با کشورهای جهان و... درست پیش رفته و می‌رود. نتیجه چنین رویکردی، ایجاد تصویری بسیار بهتر و روشن‌تر به‌عنوان کشوری مسئول است که تلاش می‌کند بر مبنای قوانین بین‌المللی عمل کرده و ‌شأن دیگر کشورها و حقوق بین‌الملل را رعایت کند. هرچند که این تصویر هنوز بی‌نقص نیست و ایرادهایی دارد، ولی من به جهت‌گیری سیاست خارجه در این مورد و به‌طور نسبی نمره قبولی می‌دهم.در حوزه منطقه‌گرایی نیز، مفهوم منطقه قوی‌تر به جای قوی‌ترین در منطقه خلق شد که توسط دکتر روحانی و دکتر ظریف تبیین شده. نتیجه چنین مفهومی، اولویت یافتن همسایگان در سیاست خارجه ماست. پیشنهاد امضای عدم‌تعرض مابین کشورهای خلیج‌فارس و منطقه، حسن نیت ایران را در این زمینه نشان داده و نشانه‌ای از این سیاست منطقه‌گرایی به شمار می‌رود. این امر از آن‌رو دارای اهمیت است که آمریکا و اسرائیل و دوستان آنها در منطقه، قصد دارند از ایران تصویری متجاوز و گسترش‌طلب بسازند و ایران با خلق چنین مفاهیمی نشان می‌دهد که چقدر موضوع تمامیت ارضی کشورهای منطقه و امنیت آنها برایش مهم است. معتقدم چنین مفهومی، سنگ بنای حرکت به سوی یک منطقه قوی‌تر است که در آن همه منتفع خواهند بود و دولت آقای روحانی در این زمینه قدم بزرگی برداشته. فراموش نکنید این بحث‌ها را داریم زمانی مطرح می‌کنیم که یک کمپین کم‌سابقه توسط چند کشور به اجرا گذاشته شده تا نقطه مقابل این استدلال‌ها را اثبات کنند. بحث دیگرم این است که در حوزه دیپلماسی عمومی در سطح بین‌المللی، ما غالباً نقص‌های کلیدی و اساسی در کشورمان داشته‌ایم. اما در سال‌های اخیر به مدد تلاش‌های تحسین‌برانگیز دکتر ظریف، به‌دلیل تصویر بسیار خوبی که در منطقه و جهان از خود به جا گذاشته‌اند، تصویر محترمانه‌تری از کشورمان، حتی نزد کشورهایی که با ما موافق نیستند ایجاد شده. این تلاش‌ها، جزو نکات کلیدی‌ای است که منجر به شکست تلاش‌های کشورهای فعال علیه ایران شده. البته این دیپلماسی عمومی هنوز جای کار دارد و هنوز جا دارد که نهادینه‌تر و سازمان‌یافته‌تر شود اما تا جایی که به دولت آقای روحانی مربوط است، دیپلماسی عمومی یک سر و گردن از دولت قبل بهتر بوده است؛ از حیث نوع نگاه و ادبیات و تصویری که نسبت به ایران ساخته شده و دکتر روحانی و دکتر ظریف، در رأس قله ایجاد چنین نگاهی قرار داشته‌اند.