صنایع دستی
صنایع‌دستی قم با «برند» به بازار می‌آید
انگشترسازی، سفال و سرامیک و کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ از جمله صنایع دستی استان قم هستند
رونق صنایع دستی در نگین گردشگری ایران تا رسیدن به جایگاه مطلوب فاصله بسیاری دارد و برای درخشش نیازمند برندسازی و بازارچه دائمی برای فروش است.
به گزارش مهر، اکنون ۸ رشته از رشته‌های مهم صنایع دستی قم مستندسازی شده است و مسئولان صنایع دستی استان در حال رایزنی برای ثبت چند رشته صنایع دستی در آثار ملی کشور هستند، هرچند برای جانمایی بازارچه‌ای دائمی به منظور فروش هنرهای دستی رایزنی‌هایی شده است اما انسجام و همکاری بیشتر نهادهای شهری قم را می‌طلبد.
در حالی که به گفته معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی قم در استان‌های همجوار قم برنامه‌های کلانی را برای معرفی صنایع دستی خود به گردشگران، بازاریابی و برندسازی اجرا کرده‌اند و از این راه به اشتغال‌زایی خوبی هم رسیده‌اند. زیرا از این طریق با کمترین سرمایه، بالاترین ارزآوری و اشتغال‌زایی را به ارمغان می‌آورد.
کم‌فروغی هنر فاخر انگشترسازی
یکی از هنرمندان قمی که در زمینه هنر گوهرتراشی و زیورآلات از سال ۹۱ وارد این عرصه شده است می‌گوید: این هنر با توجه به سابقه تاریخی و همچنین ظرفیت‌هایی که دارد هنوز ناشناخته مانده است و براثر کوتاهی بعضی افراد اکنون استان‌های خراسان و اصفهان از ما جلو رفته‌اند و در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
«محمد فراهانی» بیان می‌کند: در حالی که گوهر تراشی قم در کشور جایگاه خوبی دارد اما مظلوم واقع می‌شود. در زمینه انگشترسازی هم ما بهترین و فاخرترین نوع را تولید می‌کنیم، اما نتوانستیم پیشرفت چندانی داشته باشیم. این هنرمند و کارآفرین برتر کشور که دل پری از اوضاع این هنر فاخر در قم دارد و در کارگاه خود ۱۵ نفر را مشغول به کار کرده است می‌افزاید: صنایع دستی کشور بودجه خوبی دارد، اما به سمت بعضی استان‌ها سوق داده می‌شود. اگر ۱۰ میلیون تومان به من وام دهند می‌توانم کارگاه را ثابت نگه دارم، اما حمایت نمی‌شوم.
فراهانی ادامه می‌دهد: حوزه خلیج فارس و شیخ‌نشینان منطقه به دنبال این انگشترهای فاخر هستند، اما ما برندسازی نکردیم. اکنون بیشترین سود را کشورهای خارجی دارند و حمایت هنرمند فقط با حضور در نمایشگاه خلاصه شده، در حالی که با نوسان ارز هزینه بالایی را باید متقبل شود.
افول هنر سفال قم بر اثر بی‌توجهی
یکی دیگر از هنرمندان پیش‌کسوت رشته سفال و سرامیک که بیش از ۵۰ سال در این رشته سنتی فعالیت دارد می‌گوید: میراث‌دار این هنر 7 هزار ساله هستم، هنری که در کشورهای اروپایی و حاشیه خلیج فارس خریدار داشت اما امروز رو به فراموشی رفته است.
«رضا سرکارگرپور» که تنها بازمانده این هنر قدیمی در قم است اظهار می‌کند: اکنون در بحث فروش مشکل داریم، چراکه کارگاه‌های این رشته اغلب خارج از قم هستند و در دید گردشگران هم نیست. مشکل نقدینگی هم مزید بر علت است و تا چند روز دیگر این کارگاه را تعطیل می‌کنم.
این میراث‌دار سفال قم می‌افزاید: این در حالی است که زمانی در قم ۴۰ کارگاه سفال و سرامیک وجود داشت و برای جلوگیری از تعطیلی کارگاه نیاز به تسهیلات داریم.
خودنمایی کاشی هفت‌رنگ قم در عتبات عالیات
«احمد کبیری» هنرمند پیشکسوتی است که در زمینه هنر کاشی هفت‌رنگ سررشته دارد و از پدر و اجداد خود این هنر ایرانی و اسلامی را به ارث برده است.
او درباره جایگاه این هنر می‌گوید: کاشی هفت‌رنگ هنری است که با توجه به علاقه و پیشینه ارادت مردم به اهل بیت علیهم السلام در مساجد، تکایا، امامزادگان کاربرد بسیاری دارد.
به گفته این هنرمند با تجربه قمی، این هنر مقدس است و اکنون به دلیل تجربه هنرمندان قم و جایگاه هنر هفت‌رنگ کاشی، این هنر در عتبات عالیات عراق بعد از سقوط رژیم بعثی خودنمایی می‌کند و ما می‌توانیم هنرنمایی هنرمندان قمی را در حرم‌های عسکرین و دیگر اماکن مقدس مشاهده کنیم.
غفلت از هنری ارزآور و اقتصادمحور
کارشناس عضو بنیاد قم‌پژوهی در این زمینه می‌گوید: صنایع دستی یک صنعت اقتصادمحور است که با هجوم مدرنیته و تکنولوژی کالاهای جدید پا به عرصه گذاشته و بعضی رشته‌های هنری رو به افول و فراموشی رفته است.
«سید محسن محسنی» می‌افزاید: در گذشته رودخانه قم خروشان بود و در انتهای این رودخانه گل و لای پر می‌شد و مخلوط آن در رشته سفال یا کاسه‌گری استفاده می‌شد. بنابراین این رشته از رشته‌های قدیمی این استان است.
به گفته وی، اکنون این رشته به علت بی‌توجهی رو به کسادی رفته است، در حالی که صنایع دستی هویت تاریخی ماست و در راه جهانی شدن گویای تمدن هر منطقه‌ای به شمار می‌رود.
محسنی می‌افزاید: رشته انگشترسازی حرفه‌ای بود که در اطراف حرم مطهر در بین قهوه‌خانه‌های سنتی خرید و فروش می‌شد. هرچند تعداد انگشت‌شماری در پاساژ الغدیر فروش می‌رود، اما باید جایگاه بالاتری داشته باشد. در قدیم رشته‌هایی مانند گیوه‌دوزی، نمدمالی و شمشیرسازی هم در قم حرفی برای گفتن داشتند.
این عضو بنیاد قم‌پژوهی با اشاره به منابع تاریخی بعضی رشته‌های هنری در قم اظهار می‌کند: رشته شمشیرسازی در قم وجود داشت که رو به فراموشی رفت. رشته «کاردسازی» هم رشته‌ای تاریخی است که به نام «ممد قمی» معروف بود و در کل ایران صاحب برند بود که به دلیل نبود حمایت لازم رو به فراموشی رفت.
نبود بازارچه، چالش صنایع دستی
محسنی با اشاره به برخی مشکلات صنایع دستی می‌گوید: اکنون کشورهای آسیایی مانند چین و مالزی لیدرهای گردشگری را به سمت کارگاه‌های صنایع دستی سوق می‌دهند، اما در استان قم صنایع دستی و معرفی آن به گردشگران اروپایی و حتی پاکستانی حلقه مفقوده است، در حالی که این صنعت با کمترین سرمایه بیشترین ارزآوری را به همراه دارد.
به گفته وی، قم در محورهای مواصلاتی ۱۷ استان کشور قرار دارد. سؤال من از متولیان امور گردشگری و اداره میراث فرهنگی این است که آیا در عوارضی قم-تهران بنرهای تبلیغاتی برای معرفی صنایع دستی قم وجود دارد؟ آیا در ورودی‌های شهر قم تبلیغاتی برای خودروها و اتوبوس‌های ورودی در زمینه صنایع دستی انجام شده است؟
دریافت نشان کیفیت ۱۰ رشته از سوی یونسکو
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم نیز با اشاره به ظرفیت و جایگاه صنایع دستی قم در کشور می‌گوید: رشته سفال و سرامیک استان قم به ثبت ملی رسید و ۱۰ رشته از صنایع دستی قم در سال گذشته به دلیل کیفیت و مرغوبیت توانستند در برنامه دوسالانه معاونت صنایع دستی کشور نشان کیفیت و مرغوبیت را از سوی یونسکو دریافت کنند.
«مهدی نصر اصفهانی» می‌افزاید: ۸ رشته صنایع دستی هم با هدف احیا و ثبت تاریخچه آنها مستندسازی شده است و در حال حاضر در تلاش برای ثبت ۸ رشته مهم صنایع دستی در آثار ملی کشور هستیم و امسال سال دوم خوشه زیورآلات با همکاری شهرک‌های صنعتی را پشت سر می‌گذاریم که قرار است در آینده همایش خوشه زیورآلات برای معرفی بهتر این رشته
برگزار شود.
۴ مکان برای ایجاد بازارچه صنایع دستی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم می‌گوید: ۸۰۰ کارگاه تولید انگشتر در قم وجود دارد. رشته سفال و سرامیک قم هم با توجه به قدمت 7 هزار ساله آن هرچند جایگاه مطلوبی ندارد، اما نیاز به تغییر سبک تولید از شیوه سنتی به ماشینی دارد که این امر نیاز به همکاری و تغییر ذهنیت هنرمندان پیش‌کسوت این هنر دارد.
«مهدی نصر اصفهانی» با اشاره به مشکل نبود مکانی دائمی برای عرضه صنایع دستی می‌افزاید: ۴ مکان برای ایجاد بازارچه صنایع دستی در نظر گرفته شده است، اما جانمایی این بازارچه‌ها کار سختی است. نظر همکاران در شورای شهر و شهرداری جانمایی در نقاط پر تردد است، اما با توجه به تورم موجود خرید صنایع دستی جزو نیازهای درجه سوم و شاید پنجم مردم باشد.
وی بیان می‌کند: در مسیر بلوار پیامبر اعظم(ص) مکانی جانمایی شده است که با فازبندی به عنوان مقاصد گردشگری دیده شده، اما به دلیل بالا بودن هزینه آن سرمایه‌گذار هم نمی‌تواند چنین هزینه‌ای را متقبل شود. از این رو در حال رایزنی برای جانمایی مکانی برای بازارچه هستیم.
