اردن در دوراهی ایران و عربستان

سیاوش فلاح‌پور/خبرنگار


رسانه‌ها و افکار عمومی ایران تا حد زیادی با موضع محور مقاومت در قبال معامله قرن آشنایی دارند. اما موضع سایر بازیگران این منطقه در قبال طرح کوشنر چیست؟ آیا تمام کشورها با آن همراهی دارند؟ پاسخ این سؤال با نگاهی به مواضع برخی کشورهای عربی، ازجمله اردن منفی است. حسن البراری، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه اردن، ضمن بازخوانی زوایای مختلف معامله قرن به بررسی موضع اردن نسبت به این طرح پرداخته است. البراری، پیش از این در دانشگاه ییل آمریکا تدریس کرده و از پژوهشگران ارشد کانون صلح آمریکا به‌شمار می‌رود.

  بعد از شکست بنیامین نتانیاهو در تشکیل دولت جدید اسرائیل و تأخیر در رونمایی از طرح جامع صلح توسط آمریکا، بسیاری از شکست «معامله قرن» سخن می‌گویند. از دید شما آیا واقعا چنین تعبیری درست است یا ما صرفا شاهــد شکستی مقـطـعی هستیم و این جریان بعد از انتخابات مجدد اسرائیل در شهریورماه از سر گرفته خواهد شد؟
بدون شک رویکرد آمریکا تا‌کنون در طرح معامله قرن به‌عنوان راه‌حلی برای پایان بحران فلسطین و اسرائیل شکست خورده، اما باید به این واقعیت توجه داشت که بندهای مختلف معامله عملا در حال اجراست؛ برای مثال انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس و به رسمیت شناختن این شهر به‌عنوان پایتخت همیشگی اسرائیل یا تلاش برای تضعیف سازمان اونروا، همگی اقداماتی است که با هدف از بین بردن فلسطین صورت می‌گیرد. در حال حاضر طرح مسئله معامله قرن برای آمریکا با توجه به شرایط داخلی اسرائیل غیرممکن است، اگرچه برخی کشورهای عربی ازجمله عربستان سعودی و امارات به‌دنبال تعجیل در اجرای این معامله هستند چرا که می‌خواهند از طریق نزدیکی به اسرائیل، ائتلافی علیه ایران تشکیل دهند. با این حال از سرگیری روند معامله قرن به بعد از انتخابات اسرائیل و پیروزی نتانیاهو در آن موکول شده است؛ امری که البته قطعی نیست.

 در صورت موفقیت آمریکا و اسرائیل در اجرای معامله قرن، چه پیامدهایی در انتظار کشورهای منطقه است؟
موفقیت این معامله به‌معنای از دست رفتن حقوق ملی فلسطینی‌هاست، چرا که کشوری به نام فلسطین با پایتخت قدس شرقی (آنگونه که تشکیلات خودگردان مطالبه می‌کند) در کار نخواهد بود. در این صورت، اردن به کشور جایگزین تبدیل شده و بیش از 2میلیون پناهنده فلسطینی برای کسب اقامت راهی این کشور خواهند شد؛ به‌عبارت دیگر آسودگی اسرائیل از «بمب جمعیتی» و تحمیل این معضل به اردن! اجرای این معامله نسل‌های آینده را بیش از گذشته به افراط‌گرایی سوق داده و شرایطی از بی‌ثباتی ایجاد می‌کند که هزینه آن را منطقه خاورمیانه پرداخت خواهد کرد. از سوی دیگر تاریخ به آسانی از کنار رهبران عربی که تا این حد با بخش‌های مختلف این معامله همکاری می‌کنند نمی‌گذرد، معامله‌ای که در حقیقت، مصیبتی بزرگ‌تر از مصیبت سال1948 است.

 آیا از دید شما ارتباطی میان معامله قرن و افزایش فشارها علیه ایران وجود دارد؟
فکر نمی‌کنم ارتباط مستقیمی میان این 2مسئله وجود داشته باشد، اگرچه نمی‌توان انکار کرد ریاض، ابوظبی و تل‌آویو براساس مقابله مشترک با ایران بیش از هر زمانی به یکدیگر نزدیک شده‌اند چرا که این کشور را دشمنی استراتژیک به شمار می‌آورند. در حقیقت، از بین بردن مسئله فلسطین هزینه‌ای است که این کشورها باید برای ائتلاف با اسرائیل در مقابل ایران بپردازند.
از سوی دیگر این کشورها تلاش می‌کنند آمریکا را وارد رویارویی نظامی با ایران کنند؛ چرا خود به تنهایی قادر به تحمل پیامدها و هزینه‌های درگیری نظامی با ایران نیستند؛ سیاستی که ترامپ به خوبی آن را درک می‌کند و بر همین اساس از ورود به تقابل نظامی با ایران خودداری کرده است. رئیس‌جمهور آمریکا صرفا به‌دنبال گفت‌وگو با ایران برای دستیابی به توافقی است که میراث اوباما را از بین ببرد و به دستاوردی برای او در رقابت‌های انتخاباتی بدل شود. با وجود این عربستان، امارات و اسرائیل به هر شکل ممکن برای محدودسازی توان منطقه‌ای ایران هزینه می‌کنند و تمام تلاش‌های اسرائیل برای توافق با روسیه در بحران سوریه نیز بر همین محور متمرکز است. بدون شک فشار بر ایران، تضعیف مقاومت علیه معامله قرن را به‌دنبال خواهد داشت اما نمی‌توان به شکل مستقیمی میان این 2 مسئله ارتباط برقرار کرد.

 نشانه‌هایی از مخالفت برخی کشورهای عربی، به‌ویژه اردن با معامله قرن وجود دارد. آیا این مخالفت‌ها را جدی ارزیابی می‌کنید و ریشه آنها از دید شما چیست؟
تنها کشور عربی که با این معامله مخالفت کرده اردن است و این مخالفت قطعا جدی است چرا که درصورت اجرای معامله، اردن به کشور جایگزین برای شهروندان فلسطینی تبدیل شده و از سوی دیگر، تولیت هاشمی بر اماکن مقدس اسلامی و مسیحی در شهر قدس عملا زیر سؤال می‌رود. برخی معتقدند اردن درگیر بحران اقتصادی است و با تزریق چند میلیارد دلار، بخش قابل توجهی از مشکلات اقتصادی این کشور در حوزه بیکاری و فقر حل می‌شد و بر این اساس، اردن با معامله قرن موافقت خواهد کرد. اما پادشاه اردن مخالفت صریح خود با طرح جامع صلح را از طریق جواب‌های منفی سه‌گانه روشن کرده است؛ نه به کشور جایگزین، نه به اقامت شهروندان غیراردنی و نه به هرگونه تغییری در قدس. شخصا بر این باورم که پادشاه در مخالفت خود با معامله قرن جدی است و شاید در این زمینه، نیاز به حمایت ایران و ترکیه از موضع اردن در پرونده فلسطین وجود داشته باشد. عربستان سعودی هم‌اکنون در حال ایجاد بحران و مشکلات برای اردن است و هرگونه موضع همسو با این کشور از سوی ایران و ترکیه با استقبال مردم اردن مواجه خواهد شد؛ مردمی که نه ایران، بلکه اسرائیل را منشأ تهدید می‌دانند.