سکانس36

سعید مروتی:

رسیدیم به ایستگاه سی‌وششم، به جشنواره‌ای که قرار است محدودتر، جمع‌وجورتر و احتمالا هدفمندتر برگزار شود. حذف برج میلاد به‌عنوان کاخ جشنواره، کاستن از تعداد سانس‌های نمایش فیلم، برچیدن بساط فرش قرمز، حذف برخی بخش‌ها مثل مسابقه فیلم‌های اول و مستند و کاهش فیلم‌های بخش مسابقه سینمای ایران، نشان از عزم مدیران سینمایی برای برپایی جشنواره‌ای با ابعاد محدودتر دارد؛ جشنواره‌ای کم‌هزینه‌تر از آنچه در یک دهه اخیر شاهدش بودیم. انتخاب 25فیلم برای بخش مسابقه نشان داد هیأت انتخاب، به‌جای راضی‌ کردن فیلمسازان مشتاق حضور در جشنواره، به استانداردهای برپایی فستیوال سینمایی اندیشیده است. همه ما جشنواره‌های نه‌چندان باکیفیتی را به‌خاطر داریم که سی‌وچند فیلم به بخش مسابقه‌اش راه‌ یافته بودند. این بار اما هیأت انتخاب از میان گزینه‌ها به این 25فیلم رسید:

1- اتاق تاریک (روح‌الله حجازی) 2- امپراتور جهنم (پرویز شیخ‌طادی) 3- امیر (نیما اقلیما) 4- بمب؛ یک عاشقانه (پیمان معادی) 5- بانو قدس ایران (مصطفی رزاق کریمی) 6- به وقت شام (ابراهیم حاتمی‌کیا) 7- تنگه ابوغریب (بهرام توکلی) 8- جاده قدیم (منیژه حکمت) 9- جشن دلتنگی (پوریا آذربایجانی) 10- چهارراه استانبول (مصطفی کیایی) 11- خجالت نکش (رضا مقصودی) 12- دارکوب (بهروز شعیبی) 13- زنانی با گوشواره‌های باروتی (رضا فرهمند) 14- سرو زیر آب (محمدعلی باشه‌ آهنگر) 15- سوءتفاهم (احمدرضا معتمدی) 16- شعله‌ور (حمید نعمت‌الله) 17- عرق سرد (سهیل بیرقی) 18- فیلشاه (هادی محمدیان) 19- کامیون (کامبوزیا پرتوی) 20- کار کثیف (خسرو معصومی) 21- لاتاری (محمدحسین مهدویان) 22- ماهورا (حمید زرگرنژاد) 23- مصادره (مهران احمدی) 24- مغزهای کوچک زنگ‌ زده (هومن سیدی) 25- هایلایت (اصغر نعیمی). برای نخستین‌بار در تاریخ برگزاری جشنواره فجر، دو مستند (بانون قدس ایران و زنانی با گوشواره‌های باروتی) در بخش مسابقه با فیلم‌های داستانی رقابت خواهند کرد. اتفاقی که در فستیوال‌های معتبر هم مسبوق به سابقه است؛ مثلا در جشنواره کن 2004مستند «فارنهایت 11/9» ساخته مایکل ‌مور در بخش مسابقه پذیرفته شد و نخل طلا را هم دریافت کرد. ظاهرا دلیل انتخاب دو فیلم مستند، حذف بخش مسابقه فیلم‌های مستند از جشنواره بوده است.

فیلشاه هم به‌عنوان نماینده سینمای انیمیشن به فهرست مسابقه سینمای ایران راه یافته. سه فیلم اول هم در جشنواره امسال حضور دارند: امیر، خجالت نکش و مصادره. امیر، گویا فیلمی تجربی با حال و هوایی متفاوت از کار درآمده و خجالت نکش و مصادره هم تنها کمدی‌های حاضر در جشنواره هستند. نیما اقلیما کارگردان جوان امیر، باسابقه‌ای روشن در عرصه فیلم کوتاه به فجر آمده. رضا مقصودی، سازنده خجالت نکش با دو دهه سابقه فیلمنامه‌نویسی، روی صندلی کارگردانی نشسته و مهران احمدی کارگردان مصادره هم پس از سال‌ها بازیگری سراغ فیلمسازی رفته است.

ابراهیم حاتمی‌کیا، کامبوزیا پرتوی و خسرو معصومی در غیبت فیلمسازان نسل اول، با تجربه‌ترین کارگردانان حاضر در جشنواره امسال هستند. در این میان حاتمی‌کیا هجدهمین حضورش در فجر را با فیلم به وقت شام تجربه می‌کند. رکوردی که نشان از تداوم حضور حاتمی‌کیا در سطح اول سینمای ایران در طول سه دهه دارد. خسرو معصومی هم با فیلم کار کثیف پس از سال‌های فیلمسازی دردل طبیعت، به شهر آمده و سراغ موضوعی اجتماعی رفته است.

کامبوزیا پرتوی را در این سال‌ها بیشتر به‌عنوان فیلمنامه‌نویس دیده‌ایم تا کارگردان. 13سال پیش از «کافه ترانزیت»، پرتوی، کامیون را براساس یکی از فیلمنامه‌های قدیمی‌اش جلوی دوربین برده. فیلمنامه‌ای که البته به‌روز شده و با وقایع سال‌های اخیر منطقه پیوند خورده. احمدرضا معتمدی، منیژه حکمت و محمدعلی باشه‌آهنگر سه کارگردانی‌ هستند که شروع فعالیت فیلمسازی‌شان به دهه 70بازمی‌گردد. احمدرضا معتمدی را با فیلم‌های عجیب و غریب فلسفی‌اش به‌خاطر می‌آوریم. او امسال سوءتفاهم را در جشنواره دارد. پرویز شیخ‌طادی هم در حالی با امپراتور جهنم به بخش مسابقه آمده که سال گذشته این فیلم توسط هیأت انتخاب به مسابقه راه نیافته و قرار بود در بخش چشم‌انداز سینمای ایران به نمایش درآید. اتفاقی که با اعتراض و انصراف تهیه‌کننده رخ نداد.

حالا و در اقدامی بی‌سابقه و خلاف آیین‌نامه جشنواره، امپراتور جهنم دوباره مورد بازبینی هیأت انتخاب جشنواره امسال قرار گرفت و به بخش مسابقه آمد. منیژه حکمت فیلمساز جنجالی انتهای دهه70با فیلم بحث‌برانگیز «زندان زنان»، پس از چند سال فعالیت در عرصه تهیه‌کنندگی، با فیلم «جاده خلوت» دوباره به عرصه کارگردانی بازگشته است. از نسل فیلمسازان دهه 70، محمدعلی باشه آهنگر پس از سال‌ها تلاش سرانجام فیلم جنگی سرو زیرآب را بسامان رسانده است. میان کارگردان‌هایی که در دهه 80وارد سینمای حرفه‌ای شدند، حمید نعمت‌الله که فیلم به‌‌یادماندنی «بوتیک» را در ابتدای این دهه ساخت، از بقیه باتجربه‌تر است. اتفاقی که در مورد امپراتور جهنم رخ داد، درباره شعله‌ور حمید نعمت‌الله هم تکرار شد. این فیلم هم پارسال توسط هیأت انتخاب بازبینی شده و به بخش چشم‌انداز راه یافته بود. تفاوت در این است که فیلمبرداری شعله‌ور آنقدر طولانی شد که فیلم به جشنواره پارسال نرسید تا امسال در بخش مسابقه به نمایش درآید. روح‌الله حجازی، بهرام توکلی، مصطفی کیایی، بهروز شعیبی، هومن سیدی و اصغر نعیمی، دیگر کارگردان‌های حاضر در جشنواره امسال هستند که شروع فعالیت‌ فیلمسازی‌شان به دهه 80بازمی‌گردد. حجازی با اتاق تاریک، درامی روان‌شناختی ساخته که شاید بتوان آن را ادامه تجربیاتش در «زندگی خصوصی آقا و خانم میم» و «زندگی مشترک آقای محمودی و بانو» قرار داد.

بهرام توکلی با فیلم جنگی «تنگه ابوغریب» وارد عرصه‌ای کاملا متفاوت شده، مصطفی کیایی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فیلمسازان سینمای بدنه، این سال‌ها در «چهار راه استانبول» گوشه‌ چشمی به ماجرای ساختمان پلاسکو داشته، بهروز شعیبی با فیلم دارکوب ملودرامی اجتماعی ساخته، هومن سیدی در مغزهای کوچک زنگ ‌زده، ظاهرا مسیر فیلم «اعتراف یک ذهن خطرناک» را ادامه داده و اصغر نعیمی هم با ملودرام هایلایت، پس از فیلم «سایه روشن» گامی دیگر در جهت ارتقای سطح فیلمسازی‌اش برداشته است. پیمان معادی هم در فاصله میان «برف روی کاج‌ها» که سال 89با آن در جشنواره حاضر بود با فیلم امسالش بمب؛ یک داستان عاشقانه، تبدیل به بازیگری بین‌المللی شده است.

میان فیلمسازانی که در دهه 90به میدان آمدند، محمدحسین مهدویان شاخص‌ترین چهره است. کارگردان جوانی که با «ایستاده در غبار» و «ماجرای نیمروز» در قامت یکی از بهترین استعدادهای سال‌های اخیر ظاهر شده، حالا با لاتاری آمده که شاید کنجکاوی برانگیزترین فیلم جشنواره امسال باشد. از این نسل، باید به سهیل بیرقی هم اشاره کرد که با فیلم اولش «من»، نشان داد قریحه فیلمسازی دارد و حالا با عرق سرد به فجر 36آمده است. پوریا آذربایجانی، کارگردان فیلم جذاب «تجریش ناتمام» با فیلم جشن دلتنگی در فستیوال حضور دارد و حمید زرگرنژاد هم پس از فیلم «پایان خدمت» حالا با فیلم دومش ماهورا به بخش مسابقه جشنواره امسال راه یافته است.

آینه های رو به رو

حالا دیگر سال‌هاست که جشنواره فجر آیینه تمام‌نمای سینمای ایران محسوب نمی‌شود. جدای از تعداد فیلم‌های پذیرفته ‌شده در جشنواره که حدود یک‌ چهارم کل تولیدات سینمایی را دربرمی‌گیرد، گزینش فیلم‌ها هم با نقشه راه و سیاستگذاری‌هایی صورت می‌گیرد که الزاما همسو با مسیر طبیعی سینمای ایران نیست. درحالی‌که سال‌هاست گیشه سینماها در تسخیر کمدی‌ها درآمده، تنها دو فیلم کمدی(مصادره و خجالت‌نکش) به بخش مسابقه راه یافته. از سوی دیگر از 25فیلم بخش مسابقه، سه فیلم در حوزه دفاع‌مقدس (تنگه ابوغریب، ماهورا و سرو زیرآب) و چهار فیلم درباره داعش و تکفیری‌ها (امپراتور جهنم، به وقت شام، کامیون و زنانی با گوشواره‌های باروتی) ساخته شده‌اند.

اگر فیلم بمب؛ یک داستان عاشقانه را هم اثری در حاشیه جنگ بدانیم، تعداد آثاری که به دفاع‌مقدس و پدیده‌ داعش می‌پردازند به هشت فیلم می‌رسد. مثل ادوار گذ‌شته به‌نظر می‌رسد امسال هم درام‌های اجتماعی بیشترین سهم را در جشنواره فجر دارند و حداقل 10فیلم امسال درام اجتماعی هستند. برخی پشت خط‌ مانده‌های جشنواره سی‌وششم هم می‌توانستند فستیوال امسال را پررونق‌تر سازند؛ مثل «آشغال‌های دوست‌ داشتنی» که پس از سال‌ها سرانجام پروانه نمایش گرفت و محسن امیر یوسفی فرم شرکت در جشنواره را هم پر کرد ولی دبیر جشنواره «صلاح» دانست فیلم را به اعضای هیأت انتخاب ارائه نکند. فیلم «سراسر شب» فرزاد مؤتمن هم رأی کافی اعضای هیأت انتخاب را به‌دست نیاورد و «خودسر» کمال تبریزی و «سال دوم دانشکده من» رسول صدرعاملی هم به جشنواره نرسیدند. بهمن فرمان‌آرا به‌عنوان تنها فیلمساز نسل اول که امسال موفق به ساخت فیلم شده بود، ترجیح داد «دل دیوانه» را به جشنواره ندهد. با حضور این فیلم‌ها، آسمان فجر سی‌وششم می‌توانست پرستاره‌تر شود. در شرایط فعلی همه منتظر جشنواره‌ای متوسط هستند. جشنواره‌ای کنترل ‌شده که جنجالی نیافریند و فیلم‌هایش برای مدیران و فیلمسازان دردسر درست نکند. جشنواره‌ای که البته ترکیب هیأت داورانش امیدوارکننده به‌نظر می‌رسد. شش ‌چهره سینمایی (رسول صدرعاملی، کمال تبریزی، فرشته طلائر‌پور، بهرام بدخشانی، محمدرضا فروتن و خسرو دهقان) کنار تنها یک مدیر فرهنگی (حسن خجسته) قرار می‌گیرند تا میزان دخالت نهادهای حاکمیتی در هیأت داوران جشنواره کمتر از همه این سال‌ها باشد.

جشنواره‌ای که بالاخره از اکران گسترده فیلم‌ها دست برداشت و قرار است محدودتر از ادوار اخیر و احتمالا منسجم‌تر و با برنامه‌تر برگزار شود. برگزارکنندگان سی‌وششمین جشنواره فیلم فجر با همه انتقادهایی که به آنها وارد است، با هرس‌ کردن شاخ و برگ‌های زائد و ایستادن مقابل دیده‌های پوپولیستی، می‌خواهند از محدودیت، جذابیت بسازند و جشنواره‌ای را که بی‌جهت گسترش یافته و از اهداف و مأموریت‌های اصلی‌اش دور شده بود به جایگاه واقعی‌اش بازگردانند.