توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی با مدیریت بومی‌ها

فتانه احدی | البرز- خبرنگار


بدون شک راه‌اندازی و رونق اقامتگاه‌های بوم‌گردی، چرخ صنعت گردشگری البرز را با سرعت بیشتری به حرکت درآورده و مسیر ورود گردشگران به‌ جای‌جای استان را هموارتر می‌کند. گردشگران زیادی هستند که در طول سفر دوست ندارند در هتل‌های ستاره‌دار اقامت کنند و ترجیح می‌دهند زمان استراحت خود را در خانه‌های روستایی سپری کنند. ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی در روستاها به‌جز اشتغال‌زایی برای جوامع محلی باعث رقابت در میان صاحبان اقامتگاه‌های‌گردشگری نیز می‌شود. علاوه بر این ایجاد این اقامتگاه‌ها، توسعه‌گردشگری روستایی و در نتیجه درآمدزایی برای روستاییان را نیز به دنبال دارد.

برای استانداردسازی فعالیت‌های اقامتگاه‌های بوم‌گردی باید تشکل خاصی در این زمینه ایجاد و قوانین لازم وضع ‌شود. یکی از مواردی که قابل تامل است نبود تبلیغات در استان و بزرگراه‌هاست، چراکه مردم استان‌های دیگر و حتی البرز آنچنان که باید از وجود این اقامتگاه‌ها اطلاعی ندارند.


چه‌ کسانی مهمان اقامتگاه‌های بوم‌گردی هستند؟

یک گردشگر با اشاره به تفاوت فعالیت اقامتگاه‌های بوم‌گردی با هتل‌ها می‌گوید: فعالیت و نحوه خدمات‌رسانی در اقامتگاه‌های بومگردی با هتل‌های لوکس تفاوت زیادی دارد؛ به همین دلیل برخلاف برخی‌ که تصور می‌کنند گسترش این اقامتگاه‌ها باعث کسادی بازار هتلداری می‌شود، باید گفت‌ کیفیت و کمیت فعالیت هیچ یک از این مراکز اقامتی به هم نزدیک نیست و دردسرساز نخواهد شد.

«حسن قنبری» می‌افزاید: اغلب گردشگرانی که به اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌آیند گردشگران کوله‌پشتی هستند که اغلب ارزان سفر می‌کنند و کمتر پیش می‌آید که این دسته از گردشگران خواستار اقامت در هتل‌های چندستاره باشند؛ به همین دلیل خللی در کار مراکز اقامتی دیگر از جمله هتل‌ها ایجاد نمی‌شود.

وی با بیان این‌که اقامتگاه‌های بوم‌گردی آنچنان که باید در البرز معرفی نشده و تبلیغاتی در استان و حتی شهر به چشم نمی‌خورد می‌گوید: بسیاری از گردشگران و مسافران از وجود اقامتگاه‌ها بی‌اطلاع هستند و تنها تبلیغات به فضای مجازی خلاصه شده است.


فعالیت 8  اقامتگاه بوم‌گردی

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان البرز می‌گوید: البرز به دلیل ویژگی‌های خاص جغرافیایی و طبیعی، بهترین شرایط را برای جذب طبیعت‌گردان داخلی و خارجی دارد.
«احمد ترکاشوند» با تاکید بر این‌که امروزه اکوتوریسم به یکی از صنایع درآمدزا در کشورهای مختلف تبدیل شده است می‌افزاید: گردشگران اغلب دوست دارند برای تفریح به دامن طبیعت و فضاهایی‌که آنها را از دغدغه‌های زندگی شهری دور می‌کند، پناه ببرند و برای مدت کوتاهی هم‌ که شده روح و ذهن خود را آرام کنند.

وی با بیان این‌که باید پذیرفت به واسطه شرایط آب و هوایی و جغرافیایی البرز، اکوتوریسم می‌تواند به عنوان اثربخش‌ترین نوع‌گردشگری در استان مطرح شود عنوان می‌کند: با ایجاد این اقامتگاه‌ها از یک سو امکان بهره‌گیری مناسب از مواهب طبیعی برای‌ گردشگران مهیا می‌شود و از سوی دیگر از توسعه نابهنجار واحدهای پذیرایی و اقامتی در روستاهای استان جلوگیری می‌شود.

ترکاشوند با اشاره به این‌که در ایجاد اقامتگاه‎های بوم‌گردی تاکید زیادی بر مدیریت این اقامتگاه‌ها توسط جوامع محلی و بومی شده است می‌افزاید: اگر مدیریت اقامتگاه‌های بوم‌گردی به روستاییان سپرده شود، از هجوم سرمایه‌گذاران غیربومی به روستاهای استان جلوگیری می‌شود.

به گفته وی، بدون شک سرمایه‌گذاران غیربومی مانند اهالی روستا توجه و حساسیت لازم را در حفاظت از مواهب طبیعی ندارند و بیشتر با هدف درآمدزایی برای ایجاد اقامتگاه و مراکز پذیرایی مناطق روستایی اقدام می‌کنند.
وی اضافه می‌کند: بدون شک فرایند گرفتن مجوز برای ایجاد این اقامتگاه‌ها بسیار کوتاه خواهد بود و سرمایه‌گذار درگیر بوروکراسی اداری نخواهد شد.

وی توضیح می‌دهد: علاوه بر این، سازوکار مناسبی برای ارائه تسهیلات بانکی با سود اندک به سرمایه‌گذاران اندیشیده شده تا آنها انگیزه بیشتری برای ایجاد این مراکز در روستاهای استان داشته باشند. ترکاشوند با بیان این‌که روستاهای ساوجبلاغ و نظرآباد هم شرایط مناسبی برای ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی دارند اضافه می‌کند: به دلیل تعدد و پراکندگی روستاهای نظرآباد و ساوجبلاغ، شرایط ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی در این 2 شهرستان بسیار مساعد است.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان می‌گوید: ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی در استان علاوه بر این‌که از مهاجرت روستاییان به شهرها جلوگیری می‌کند، باعث اشتغال‌زایی و بهبود وضعیت معیشتی آنها نیز می‌شود. در کنار همه این موارد حضور گردشگران در روستاها باعث تغییر فرهنگ و ارتقای سطح نگرش و بینش آنان در مسائل مختلف می‌شود.

وی می‌افزاید: ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی‌ گامی در راستای توسعه گردشگری روستایی و ایجاد اشتغال پایدار برای جامعه میزبان محسوب می‌شود و امیدواریم با افزایش تعداد این اقامتگاه‌ها در نهایت شاهد رونق بیش از پیش صنعت گردشگری استان باشیم. ترکاشوند می‌گوید: 6 اقامتگاه بوم‌گردی در طالقان، یک اقامتگاه در برغان و یک اقامتگاه در محور چالوس- کرج وجود دارد.


ضرورت آموزش جوامع محلی 

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان البرز می‌افزاید: میراث فرهنگی تنها برای مکان‌های عمومی گردشگری و جاذبه‌های عمومی استان می‌تواند به معرفی و تبلیغات دست بزند اما مکان‌هایی که مالک شخصی دارند باید خود برای این کار اقدام کنند. ترکاشوند با تاکید بر ضرورت ‌آموزش جوامع محلی برای چگونگی اداره اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌گوید: بدون شک جوامع محلی برای جذب گردشگران باید آموزش‌های لازم را ببینند.

وی توضیح می‎دهد: نحوه جذب ‎گردشگران و ایجاد حس رضایت در آنها یک مهارت است که جوامع محلی باید با آن آشنا شوند. معاون گردشگری میراث فرهنگی البرز اظهار می‌کند: هم سال گذشته و هم امسال چند دوره آموزشی برای دهیاران روستاهای هدف گردشگری استان برگزار شد تا آنان با روش‌های برخورد مناسب با گردشگران آشنا شوند.

وی اضافه می‌کند: بدون شک اگر آگاهی دهیاران در خصوص چگونگی برخورد با گردشگران افزایش یابد، در طول زمان شاهد انتقال این بینش به دیگر اهالی روستاهای استان خواهیم بود. وی می‌گوید: به‌جز برگزاری دوره‎های ‌آموزشی برای دهیاران، مالکان و بهره‌برداران مراکز اقامتی و پذیرایی استان نیز باید در دوره‌های‌آموزشی ویژه شرکت‌ کنند. ترکاشوند ادامه داد: برگزاری این دوره‌های ‌آموزشی تنها به زمان خاصی از سال محدود نمی‌شود و به طور مستمر ادامه دارد.


بازگشت رونق

مدیر اقامتگاه بوم‌گردی بزرگمهر در کردان کرج می‌گوید: سال گذشته تا 10 اسفندهمه ظرفیت اقامت برای تعطیلات نوروز رزرو شد، اما امسال خبری از مسافر نبود. می‌توان وضعیت بد اقتصادی را در نظر گرفت که مردم اشتیاقی برای سفر نداشتند اما اکنون تا حدودی سفرها رونق گرفته است و مسافران دوباره به این اقامتگاه می‌آیند.

«علی  بزرگمهر» با بیان این‌که اقامتگاه بوم‌گردی بزرگمهر در کردان 400 متر مساحت دارد عنوان می‌کند: این مکان 5 دری است و حدود 300 سال قدمت دارد و نسل به نسل گشته تا امروز به ما رسیده است. وی با تاکید بر این‌که در همه فصل‌های سال و در مراسم مختلف پذیرای میهمانان هستیم می‌افزاید: برای تبلیغات از فضای مجازی و رسانه‌ها استفاده می‌کنیم، اما تبلیغات شهری نداریم زیرا بستر اینگونه تبلیغات برایمان فراهم نشد و مسئولان مربوطه همکاری نکردند.
 

هوای تازه در صنعت گردشگری

فرزان احمدنژاد | کارشناس گردشگری و بوم‌گردی


اقامتگاه بوم‌گردی به فضایی اطلاق می‌شود که امکان اقامت، مشارکت و کسب تجربه مبتنی بر سبک زندگی میزبان را برای بوم‌گردان فراهم می‌کند. ساختار و سازه اقامتگاه بوم‌گردی برگرفته از معماری سنتی منطقه میزبان و با کاربست عناصر و مصالح بوم‌آورد است. رعایت اندازه، رنگ، شکل، بافت، مبلمان و حتی چیدمان بر پایه معماری پایدار محیط‌محور است.

نتایج نشان می‌دهد علاوه بر خصوصیات فیزیکی منطبق بر محیط شامل زاویه قرارگیری، رنگ بنا، اندازه انسان مقیاس و کاربری‌های چندگانه، باید نحوه مدیریت و بهره‌برداری نیز طبق اصول توسعه پایدار معماری لحاظ شود. استفاده از سیستم چرخه مصرف آب، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر، مدیریت پسماند و بازیافت آن و همچنین مشارکت محلی از جمله مصادیق لازم‌الاجرا در تحقق موفقیت یک اقامتگاه بوم‌گردی به عنوان یک اقامتگاه پایدار در بوم‌گردی است.

جامعه بشری در آغاز هزاره سوم میلادی تغییرات تازه‌ای را در عرصه صنعت گردشگری تجربه می‌کند. صنعت گردشگری فرایند تلفیق‌یافته‌ای از فضای فیزیکی و جامعه انسانی است که اشکال جدید آن نتیجه تغییر در ارزش‌ها و نگرش‌های زندگی انسان، تکنولوژی پیشرفته، رشد انفجارگونه اطلاعات و نیروهای سیاسی است.

صنعت گردشگری با ماهیتی چندبعدی علاوه بر تامین نیاز گردشگران، باعث تغییرات عمده‌ای در سیستم جامعه میزبان می‌شود. از این رو دولتمردان در تلاشند تا با مهیا‌سازی و ارزشمند کردن جاذبه‌های گردشگری در مناطق دارای پتانسیل، فرصت بهره‌مندی از ابعاد مثبت این صنعت را فراهم سازند. یکی از مهم‌ترین تاسیسات گردشگری در تمام انواع آن، اقامتگاه‌ها هستند. هتل، متل، هتل آپارتمان، بوتیک هتل، ویلا، خانه روستایی و اقامتگاه بوم‌گردی برخی از انواع آن هستند. ویژگی‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی کالبد میزبان، تعیین‌کننده فاکتورهای موثر در طراحی، ساخت و مدیریت بهره‌برداری از اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌شود.

از این رو جامعه بین‌المللی اکوتوریسم یا اقامتگاه بوم‌گردی را اینگونه تعریف می‌کند که اقامتگاهی است که ضمن فراهم آوردن امکان اسکان و جذابیت برای بوم‌گردان، از طراحی و ساختی کاملا منطبق با اصول توسعه پایدار و معماری بوم میزبان بهره‌‌مند بوده و در مهم‌ترین ویژگی، فرصت مشارکت جامعه میزبان و میهمان را در راستای توسعه بوم مقصد و بهبود وضعیت جامعه میزبان خلق می‌کند. اقامتگاه بوم‌گردی در بوم‌های مختلف دارای ساختاری منطبق با ویژگی‌های محیط میزبان از جمله فرم، رنگ، اندازه، ارتفاع، حجم و متریال تشکیل‌دهنده هستند.

متاسفانه چالش و مساله اصلی در بسیاری از روستاهای کشور نبود یک استاندارد مطلوب و مبتنی بر توسعه پایدار برای احداث ابنیه و سایر ساخت‌ها از جمله اقامتگاه‌های بومی است. از طرف دیگر یکی از ابعاد موثر در تعیین حدود توسعه، طراحی بوم اقامتگاه‌های گردشگری مشتمل بر نحوه ساخت، نوع مصالح، همگونی با محیط طبیعی، نحوه مدیریت، انرژی مصرفی و... است.