منابع طبیعی
دفن جنگلهای شمال،پشت مخزن سدها
کارشناسان می‌گویند ساخت سدهای پی‌در‌پی در شمال، طرح تنفس جنگلهای هیرکانی را با مشکل مواجه می‌کند
الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار
تعداد سدهای در دست ساخت و مطالعه در شمال ایران به‌ویژه در استان گیلان، عدد قابل توجهی است؛ سدهایی که عمدتا دلیل اصلی آن، تامین آب شرب عنوان می‌شود اما مشخصات آنها نشان می‌دهد آب شرب فقط یک بهانه است و مقاصد صنعتی و کشاورزی دلایل اصلی احداث آنها هستند. این سدها با هر بهانه‌ای که احداث می‌شوند، تأثیرات و پیامدهای متعددی بر اکوسیستم منطقه خواهند گذاشت که به عقیده کارشناسان، غیرقابل جبران خواهد بود. 10روز قبل رئیس شورای‌عالی جنگل از ساخت سدهای متعدد آن‌هم بدون ارزیابی اثرات زیست‌محیطی در شمال کشور و در محدوده جنگلی انتقاد کرد. اما مدیرکل ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز اعلام کرد که تمامی سدها مجوز سازمان محیط‌زیست را دریافت می‌کنند. آنچه در این میان قابل تامل است، اینکه براساس ضوابط تدوین‌شده، تمامی سدها نیازمند ارزیابی محیط‌زیستی تشخیص داده نشده‌اند اما کارشناسان معتقدند این نگاه، بر محیط‌زیست آسیب بسیاری خواهد زد.
فارغ از سدهای جنجالی که در استان گیلان در این سال‌ها و حتی در این اواخر مورد بحث قرار گرفته، تعداد سدهای برنامه‌ریزی‌شده برای این استان قابل توجه است. براساس اطلاعات درج‌شده در سایت شرکت آب منطقه‌ای گیلان، هم‌اکنون 10سد در این استان در دست بهره‌برداری است و 53سد دیگر در مراحل مختلف همچون «آماده برای مطالعه» تا «در دست اجرا» قرار دارند؛ عدد بسیار نگران‌کننده‌ای که علامت سؤال بزرگی در برابر آینده گیلان و جنگلهای هیرکانی قرار می‌دهد. این تعداد سد در دست مطالعه و اجرا، با توجه به ضوابطی که حمید جلالوندی، مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده، این نگرانی را افزایش می‌دهد. جلالوندی هفته گذشته در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا اعلام کرد: «همه سدها اعم از کوچک و بزرگ نیاز به مجوز سازمان محیط‌زیست دارند اما در مورد سدهای بزرگ حتما باید مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی انجام شود.» او با اشاره به اینکه طبق دستورالعمل شورای‌عالی محیط‌زیست مجوز سدهای کوچک (با حجم مخزن کمتر از ۴۰۰هکتار و با ارتفاع کمتر از ۱۵متر) توسط ادارات محیط‌زیست استان‌ها صادر می‌شود، گفت: اگر رقم مربوط به مخزن و ارتفاع سد بیش از این اعداد باشد، بررسی گزارش ارزیابی و صدور مجوز توسط ستاد مرکزی سازمان محیط‌زیست صورت می‌گیرد. اگر سد کوچک باشد، اداره کل هم این توانمندی را دارد که در مورد آن اظهارنظر کند.
تجمع سدهای کوچک، مشکل بزرگ جنگلهای گیلان
کامران پور‌مقدم، رئیس شورای‌عالی جنگل نیز که چندی قبل، نداشتن ارزیابی محیط‌زیستی سدها را موضوعی مشکل‌ساز اعلام کرده بود، در گفت‌وگو با همشهری به مسئله جانمایی نیز اشاره کرده و می‌گوید: «هم‌اکنون در گیلان با تجمع سدهای کوچکی مواجه هستیم که گرچه در شاخص‌های تعیین‌شده، سازه‌های آبی در جنگل با هر نوع مقیاس، نیازمند ارزیابی محیط‌زیستی‌اند، اما چون گفته می‌شود ارتفاع تاج سد کم است، از ارزیابی محیط‌زیستی طفره می‌روند و با انجام توافقاتی در سطح استان، آن را برنامه‌ریزی و اجرایی می‌کنند. سپس اگر حوضچه در محدوده جنگلی قرار بگیرد، درخواست قطع درخت می‌کنند که دیگر از مرحله جانمایی گذشته است.» او با تأکید بر اینکه سازمان جنگل‌ها باید از ابتدا در جریان احداث سد قرار گیرد، تا درصورت نامناسب‌بودن مکان احداث، جای دیگری برای آن درنظر گرفته شود، افزود: اگر احساس کنیم جانمایی درنظرگرفته‌شده، اکوسیستم را تخریب می‌کند، همان ابتدا با آن مخالفت کرده و دیگر کار به ارزیابی محیط‌زیستی نمی‌رسد.
تمامی سدهای کوچک و بزرگ نیازمند ارزیابی محیط‌زیستی‌اند
این درحالی است که مجید مخدوم، استاد دانشگاه تهران و مدرس ارزیابی معتقد است: «ارزیابی محیط‌زیستی در مورد سدها به هیچ‌وجه ارتباطی با اندازه سد ندارد.» او در گفت‌وگو با همشهری به مصوبه کمیسیون ماده2 دولت اشاره کرده و می‌افزاید: «براساس این مصوبه تمامی سدها به‌خصوص در 3استان شمالی باید حتما دارای ارزیابی محیط‌زیستی باشند. آنگونه که مخدوم می‌گوید، کمیسیون ماده2 دولت، تمام طرح‌های توسعه‌ای تصویب‌شده را مکلف به تهیه ارزیابی محیط‌زیستی کرده و تمامی این طرح‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند. در واقع آنچه ارزیابی محیط‌زیستی انجام می‌دهد، پیش‌بینی اثرات و پیامدهای یک پروژه بر محیط‌زیست است که با کمک گزینه‌هایی همچون تغییر روش و... از وقوع این پیامدها پیشگیری می‌کند.
مخدوم با تأکید بر لزوم اجرای ارزیابی محیط‌زیستی تمامی سدها، صدور مجوز از سوی اداره کل استان‌ها برای سدهای کوچک را کافی ندانسته و تأکید می‌کند: «اگر ادارات کل استان‌ها، پایش و ارزیابی برای این سدها انجام داده و آن را برای کمیسیون ماده2 بفرستند، خوب است اما متأسفانه چنین کاری انجام نمی‌دهند. سد‌سازی‌‌های متعدد در استان‌های شمالی، منجر به نرسیدن آب کافی به آبخوان‌ها شده و همین موضوع، احتمال خشک‌شدن جنگل‌ها را افزایش می‌دهد. بسیاری از رودخانه‌های شمال به‌خصوص در گیلان در حال خشک‌شدن هستند و این مسئله عملا طرح تنفس جنگلهای هیرکانی را با مشکل روبه‌رو می‌کند.»
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه درصورت تصویب کمیسیون ماده2، طرح‌ها و پروژه‌ها قابل اجرا خواهند بود، به طفره‌رفتن سازمان محیط‌زیست از نظرات این کمیسیون اشاره کرده و می‌افزاید: «احداث سد لاسک، یکی از همین موارد مخالفت کمیسیون ماده2 است. سال95 احداث این سد به‌دلیل تأثیرات بسیار مخرب و کاهش سالانه 36.5میلیون مترمکعب آب ورودی به تالاب انزلی، در کمیسیون رد شد اما سازمان محیط‌زیست به این موضوع اهمیت نداده و آن را اجرایی می‌کند، ما هر کاری می‌کنیم درست برعکس می‌شود.»
در همینه زمینه :
