میراث
قدیمی‌ترین نهج‌البلاغه در گنجینه رضوی
برای اولین‌بار از یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های دست‌نویس تاریخ‌دار نهج‌البلاغه در گنجینه رضوی رونمایی شد
مرجان فرهمند| خراسان رضوی-خبرنگار:
نهج‌البلاغه، گزیده سخنان مولای متقیان امام علی (ع) است. گفتارهایی از همه فنون و مجموعه‌ای از آداب و پندنامه، خطبه‌های کوتاه و بلند که در دین و دنیا به کار آید. نهج‌البلاغه با محتوای عظیم علمی و اخلاقی، همواره از روزگار جامع آن سیدرضی در قرن چهارم هجری قمری مورد توجه علما و دانشمندان اسلامی بوده و شرح و حاشیه و تعلیق‌های فراوانی برای فهم بیشتر بر آن نوشته شده است.
تخلیص، اقتباس و ترجمۀ زیادی از آن به نظم و نثر به زبانهای فارسی، انگلیسی، فرانسوی و گجراتی شده است و خوشنویسان و کتابآرایان به رونویسی و کتابت و تذهیب و تزیین آن مباهات کردهاند.
کتابخانه آستان قدس رضوی با پیشینۀ هزار و صد سالۀ خود و با توجه به انتساب امام علی بن موسیالرضا(ع) از غنای خاصّی برخوردار است و تعدادی بیش از 750 نسخۀ نفیس از نهج‌البلاغۀ خطی و چاپ سنگی با شروح و حاشیه، تعلیق و ترجمه را فراهم آورده که در نوع خود بی‌نظیر است.
لذا با هدف معرفی نفایس ارزشمند موجود در گنجینه‌های آستان قدس رضوی همزمان با ماه ضیافت الهی، در دهمین برنامه از سلسله‌برنامه‌های سه‌شنبه‌های فرهنگی موزه‌های آستان قدس رضوی، به رونمایی از یکی از قدیمی‌ترین و نفیس‌ترین نهج‌البلاغه‌های جهان پرداخته می‌شود. این رونمایی با حضور معاون سازمان فرهنگی شهرداری مشهد و مسئولین موزه آستان قدس رضوی در مکان موزه قرآن و نفایس و هدایای مقام معظم رهبری صحن کوثر حرم مطهر امام رضا(ع) برگزار شد.
معرفی نفیس‌ترین نهج‌البلاغه
قدیمی‌ترین نهج‌البلاغۀ تاریخ‌دار این مجموعه به شماره 13847، مربوط به قرن ششم قمری و به خط «محمد بن محمد بن احمد النقیب» است که در سال 544ق کتابت شده است.
این نسخه دارای 174 برگ با عناوین شنگرف و بعضاً زنگار، به خط نسخ معرب 17 سطری کتابت شده است. در این نسخه که توسط مرحوم فاضل خان در 1065ق وقف کتابخانۀ آستان قدس رضوی شده، علاوه بر متن کامل نهج‌البلاغه، در انتهای کتاب دربارۀ نقش مُهرهای حضرت علی (ع) و تجلیل از نهج‌البلاغه، مطالبی عنوان شده است.
یکی دیگر از قدیمی‌ترین نهج‌البلاغه‌های گنجینۀ رضوی به شماره 11736، مربوط به نیمۀ نخست قرن پنجم قمری است که به خط نسخ ممتاز 15 سطری به شیوۀ ابن بواب کتابت شده است. این نسخه دارای 170 برگ است که با نسخههایی که به خط سید رضی بوده مقابله شده است. عناوین آن به خط ثلث جلی، کاغذ حنایی آهار مهرۀ سمرقندی، معلق به حواشی مختصر و وقفی فخرالدین نصیری امینی در سال 1356 است.
نهج‌البلاغه نفیس دیگر به شماره 44139، کتابت‌شده در ذیقعده سال 631 ق، به خط «حسن بن محمد بن عبدالله بن جعفری حسنی» سبط سید امام ابی‌الرضا الراوندی است. این نهج‌البلاغه به خط نسخ کهن 13سطری و به شیوۀ ابن بواب در 226 برگ کتابت شده است. این نسخه دارای تذهیب و از جهت قدمت، کتابت، کامل بودن و تزئینات، نفیس و باارزش است.
نسخه نفیس دیگر به شماره 1870، منتخب نهج‌البلاغه است که جامع آن را در 3 مقصد و یک خاتمه گردآوری کرده است؛ مقصد اول: الخطب والتحامید، مقصد دوم: الحکم والمواعظ، مقصد سوم: الکتب، خاتمه: فی الدعوات. از ویژگیهای این نسخه، خط نسخ نسبتاً عالی، به سبک یاقوت مستعصمی، تاریخ کتابت: رجب المرجب759، عناوین به قلم ثلث با دانگ سرفصلی، کاغذ نخودی سمرقندی، تعداد اوراق: 97، جلد: تیماج، وقفی شیر احمد تونی است.
از دیگر نفایس این مجموعه نهج‌البلاغه به شماره 9138 به خط نسخ 13 سطری است. کاتب نسخه علی بن علی موسوی الطبری در تاریخ 777ق است. عناوین به شنگرف و قلم رقاع، کاغذ حنایی آهار مهره، تعداد اوراق 283 و جلد تیماج ضربی قهوه‌ای.
رجوع به قرآن ناطق
«شیخ قیس عطار» در مراسم رونمایی از قدیمی‌ترین نسخه دست‌نویس نهج‌البلاغه که در موزه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی برگزار شد، توجه به «امام علی(ع)» به‌عنوان قرآن ناطق را راه برون‌رفت از اختلاف نظرها در تفسیر قرآن دانست. «شیخ قیس عطار» پژوهشگر نهج‌البلاغه و متون اسلامی در این مراسم از ضرورت رجوع به قرآن ناطق سخن گفت.
وی با نقل قول از یکی از مستشرقین که بزرگ‌ترین معجزه پیامبر اسلام(ص) را حضرت علی(ع) دانسته و خاطرنشان می‌کند: قرآن کریم به‌تنهایی مانع اختلاف نیست و برداشت‌های افراد از آن گوناگون است، ولی حضرت علی(ع) قرآن ناطق است که با تمسک به هر دوی اینها اختلاف نظرها رفع می‌شود.
این پژوهشگر و محقق متون اسلامی با اشاره به اهمیت قرآن کریم نزد امام علی(ع) بیان می‌کند: ایشان دو مرتبه قرآن را جمع‌آوری کردند که در مرحله اول 3 روز به‌طول انجامید. در مرحله دوم به مدت 6 ماه این جمع‌آوری انجام شد که تفسیر و تأویل آیات را نیز در بر می‌گرفت.
وی همچنین پژوهش در موضوع ارتباط امام علی(ع)، شب‌های قدر و نهج‌البلاغه را موضوعی جالب توجه می‌داند و اظهار می‌کند: اثر قرآن در نهج‌البلاغه از موضوعات قابل توجه برای پژوهش است و متاسفانه تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است.
شیخ قیس عطار با بیان این‌که نهج‌البلاغه نیز مانند قرآن چندین روایت و در هر روایت معنای متفاوتی دارد، عنوان می‌کند: باید نسخه‌های معتبر نهج‌البلاغه جمع‌آوری شود و با تمام اختلافاتش در یک نسخه جمع شود.
گنجینه‌ای ارزشمند
«سید محمدرضا فاضل هاشمی» کارشناس مسئول بخش مخطوطات سازمان مرکز اسناد آستان قدس رضوی به‌عنوان سخنران علمی این مراسم در ارتباط با این نسخه تصریح می‌کند: در این نسخه علاوه بر متن کامل نهج‌البلاغه، در انتهای کتاب درباره نقش مهرهای حضرت علی(ع) و تجلیل از نهج‌البلاغه مطالبی مطرح شده است.
وی با بیان این‌که گنجینه رضوی بیش از 750 نسخه نفیس نهج‌البلاغه خطی و چاپ‌سنگی با حاشیه، تعلیق و ترجمه را در اختیار دارد، به معرفی برخی دیگر از نفایس این مرکز پرداخت. اصل نسخه رونمایی‌شده قدیمی‌ترین نسخه دست‌نویس نهج‌البلاغه و همچنین تصاویر برخی دیگر از نهج‌البلاغه‌های نفیس گنجینه مخطوطات آستان‌قدس رضوی به‌مدت یک هفته در قالب نمایشگاه در موزه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی واقع در صحن کوثر حرم مطهر رضوی در معرض دید عموم قرار گرفت.
در همینه زمینه :
