آرامش و کاهش در بازار ارز

ساعت 14دیروز هر دلار آمریکا به کانال 13هزار تومان سقوط کرد و نسبت به روز قبل 750تومان ارزان‌تر شد. صبح روز دوشنبه صرافی بانک ملی قیمت فروش هر دلار آمریکا را 13هزار و 800تومان و قیمت خرید را 13هزار و 700تومان اعلام کرد. در همان موقع سامانه سنا هم همین قیمت را نرخ میانگین در صرافی‌های مجاز اعلام کرد. گویا این نزول تدریجی، در ادامه روندی است که از 3روز پیش آغاز شده است.

پیش از این در هفته گذشته گروه اقتصادی همشهری روند کاهش نرخ ارز را پیش‌بینی کرده بود. یافته‌های همشهری نشان می‌دهد مداخله بانک مرکزی تنها دلیل این نزول نیست بلکه اعمال برخی سیاست‌های جدید موجب شده روند کاهشی بازار ارز به شکلی پایدار در طول هفته جاری ادامه پیدا کند. حالا عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی به گزینه‌های جدی‌تری برای عمق دادن به بازار ارز براساس نرخ هدف‌گذاری شده می‌اندیشد؛ نرخی که هم برای صادرکنندگان و هم متقاضیان واقعی ارز جهت مصارف تجاری و خدماتی جذابیت داشته باشد و راه را برای ورود ارزهای صادراتی هموار سازد. آیا بانک مرکزی آرام آرام به سمت یکسان‌سازی نرخ ارز حرکت می‌کند؟ فعلا همه امیدها به تاسیس بورس ارز است. اصغر سمیعی، رئیس هیأت مؤسس کانون صرافان در این‌باره می‌گوید: اگر بازار متشکل ارز، واقعا بازاری آزاد و برای همه قابل دسترس باشد و قیمت‌ها در آن واقعی و پیرو عرضه و تقاضا باشد، تاسیس آن می‌تواند به ساماندهی بازار کمک کند.

خروج خانه‌دارها و حرفه‌ای شدن بازار
برخی رسانه‌ها دلیل کاهش محسوس نرخ ارز از ابتدای هفته را محدود به حضور پرقدرت بانک مرکزی در بازار نسبت داده و به نقل از فعالان اقتصادی گزارش داده‌اند: میزان مداخله بانک مرکزی در روزهای اخیر قابل مقایسه با هیچ زمان دیگری نیست؛ اما به‌نظر می‌رسد بازار ارز، این روزها حرفه‌ای‌تر شده و از تحولات سیاست خارجی تا اندازه زیادی فاصله گرفته و هیجان‌های رفتاری کمتری در آن مشاهده می‌شود؛ به‌طوری که حتی تهدید لفظی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا پس از برخورد یک موشک به نزدیکی‌های منطقه امن در عراق هم بر روند قیمت‌ها در بازار ارز اثر چندانی نگذاشت. به‌نظر می‌رسد این موضوع موید ادعای برخی فعالان بازار است که معامله‌گران غیرحرفه‌ای که در ادبیات بازار ارز ایران از آنها با نام خانه‌دار یاد می‌شود عموما از تحلیل آینده و روندهای بازار خسته و از بازار خارج شده‌اند.

برخی فعالان بازار از این روش تازه به‌عنوان سیاست غافلگیری نوسان‌گیران ارزی یاد می‌کنند و می‌گویند بانک مرکزی به‌عنوان بازیگر اصلی بازار ارز وقتی قیمت‌ها صعودی می‌شود به‌عنوان خریدار وارد بازار می‌شود و با نرخ بالاتر به خرید اقدام می‌کند و سپس در سقف مورد نظرش، ارز خریداری شده را پایین‌تر از نرخ مبادله بازار عرضه می‌کند. البته تحلیلگران معتقدند بانک مرکزی در بلندمدت نمی‌تواند با اعمال این سیاست بازار ارز را در کانال مطلوب خود نگه دارد.

سیاست حفظ ثبات
بررسی رفتار بانک مرکزی در بازار ارز گویای این واقعیت است که این نهاد، علاوه بر خنثی‌سازی رفتار نوسان‌گیران ارزی، برای حفظ ثبات در بازار ارز تدابیری اندیشیده است، برخی فعالان بازار ارز معتقدند درصورت اجرای موفق این سیاست‌ها احتمال نزول نرخ دلار به کانال 12هزار تومان هم وجود خواهد داشت. پیش‌تر همشهری با تحلیل رفتار ارزی بانک مرکزی و سیاست‌های جدید آن، پیش‌بینی کرده بود با نزدیک شدن نرخ ارز نیمایی، به کانال 12هزار تومان، از یک سو بخشی از تقاضای ارزی تجاری برای ارز نیمایی، به نرخی بالاتر سوق پیدا می‌کند و از سوی دیگر بانک مرکزی با تدارکی گسترده در حال تاسیس بازار متشکل ارزی با هدف تعیین نرخ مرجع برای بازار ارز است. عبدالناصر همتی پیش از تاسیس بورس ارز، هفته گذشته در دیدار با فعالان اقتصادی و صادرکنندگان درباره تعیین تکلیف تعهدات ارزی و تشویق آنها به برگشت ارز صادراتی‌شان به توافقی جامع رسید که همشهری پیش از این جزئیات آن را در گزارشی مفصل منتشر کرد.

جزئیات توافق بزرگ ارزی
حالا یک هفته پس از نشست رئیس‌کل بانک مرکزی با فعالان اقتصادی در اتاق ایران که خبر چندانی از آن به بیرون درز نکرد، دیروز جزئیاتی از توافق بزرگ ارزی بین نهاد سیاستگذار بازار ارز و فعالان اقتصادی و صادرکنندگان رونمایی شد. توافقی که سرانجام پس از ماه‌ها چالش نحوه بازگشت ارزهای صادراتی در سال‌جاری و رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان در سال گذشته را روشن می‌سازد و اجرایی شدن آن می‌تواند به تقویت روند ورود ارز و رفع ابهام در نقل و انتقال ارزی به‌صورت اسکناس و واردات در برابر صادرات بینجامد. براساس اعلام بانک مرکزی، مجتمع‌های پتروشیمی در سال‌جاری باید حداقل 60درصد از ارز صادراتی‌شان را در سامانه نیما، حداکثر 10درصد به‌صورت اسکناس عرضه کنند و 30درصد باقیمانده‌شان را می‌توانند به نیازهای ارزی خود برای واردات کالاها اختصاص دهند. همچنین سایر صادرکنندگان موظف شدند حداقل 50درصد ارز خود را در سامانه نیما و حداکثر 20درصد به‌صورت اسکناس عرضه کنند و 30درصد باقیمانده هم به واردات در برابر صادرات خود صادرکنندگان یا دیگر واردکنندگان اختصاص می‌یابد. این موضوع مورد استقبال صادرکنندگان هم قرار گرفته چنان که احمد مهدوی ابهری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایان پتروشیمی اعلام کرده است: ۷۰ درصد از ارز پتروشیمی‌ها در ۲‌ماه ابتدای امسال بازگشته و در سامانه نیما عرضه شده است.

اولتیماتوم 60روزه
براساس این توافق بزرگ مقرر شده بانک مرکزی درباره نحوه رفع تعهد ارز حاصل از صادرات سال 1397نسبت به معرفی صادرکنندگانی که ارز حاصل از صادرات خود را به چرخه اقتصادی برابر دستورالعمل‌های صادر شده در سال گذشته برگردانده‌اند به سازمان امور مالیاتی اقدام کند. همچنین بانک مرکزی به صادرکنندگانی که تاکنون ارز صادراتی خود را بازنگردانده‌اند 60روز، یعنی تا پایان تیرماه مهلت داده نسبت به بازگشت ارزهای صادراتی اقدام کنند.

براساس سیاست جدید ۸۰ درصد ارزش آمار صادراتی صادرکنندگان به‌دلیل نحوه محاسبه ارزش پایه صادراتی در عملکرد امسال و پارسال صادر‌کنندگان محاسبه و لحاظ می‌شود. همچنین صادرات ریالی به عراق و افغانستان قبل از تاریخ 16مرداد 97، پس از ارائه اطلاعات پروانه‌های صادراتی به بانک مرکزی در عملکرد صادراتی سال گذشته لحاظ می‌شود. با این تکلیف، تمام صادرکنندگان می‌بایست میزان ارز برگشتی را به چرخه اقتصاد در روش‌های مختلف براساس ضوابط اعلامی بانک مرکزی در سامانه‌های ذیربط ثبت کنند تا به رفع تعهد آنها در بازگشت ارز اقدام شود.

چالش نرخ ارز نیمایی
البته به‌نظر می‌رسد با وجود توافق جامع صورت گرفته هنوز برخی صادرکنندگان به برخی مفاد آن معترضند؛ چنان‌که همزمان با انتشار جزئیات توافق ارزی، محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات با اشاره به پیشنهاد مطرح شده در نشست با همتی برای برداشتن سقف ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما برای سایر کالاها اعلام کرد: در بخشنامه جدید بانک مرکزی برای نحوه بازگشت ارز صادراتی به این پیشنهاد توجه نشده و الزام شده تا سایر صادرکنندگان یعنی صادرکنندگان غیرپتروشیمی، 50درصد ارز صادراتی خود را به سامانه نیما بازگردانند. او با بیان اینکه البته در سامانه نیما هیچ‌گونه قیمتی برای بازگشت ارز صادراتی تعیین نشده است، گفت: براین اساس این امکان برای صادرکنندگان در سامانه نیما وجود دارد، تا ارز خود را با نرخ دلخواه ارائه کنند، اما با توجه به اینکه شرکت‌های بزرگ مانند پتروشیمی‌ها که توافقاتی با دولت دارند و نرخ ارز آنها پایین‌تر از نرخ ارز بازار آزاد است، اجازه فعالیت به سایر صادرکنندگان برای عرضه ارز با نرخ بالاتر در سامانه نیما را نمی‌دهند.

نگران نرخ‌شکنی ارزی پتروشیمی‌ها
به‌نظر می‌رسد صادرکنندگان بخش خصوصی نگران نرخ‌شکنی ارزی پتروشیمی‌ها در سامانه نیما به دستور دولت هستند و عملا دامنه قیمت ارز نیمایی به‌گونه‌ای رقم خواهد خورد که دست برتر را دولت و پتروشیمی‌ها خواهند داشت و احتمال شکل‌گیری 2نرخی ارز در سامانه نیما وجود دارد. پیشنهاد روشن صادرکنندگان بخش خصوصی این است که اساسا بساط سامانه نیما برچیده شود و عرضه و تقاضا تعیین‌کننده نرخ باشد. موضوعی که باعث انتشار شایعاتی در رسانه‌ها شد و یک مقام بانک مرکزی در پاسخ به اینکه آیا قرار است ارز نیمایی به بازار آزاد نزدیک و در نهایت حذف شود؟ گفت: این موضوع اصلاً صحت ندارد و ابلاغ بسته جدید بانک مرکزی برای بازگشت ارز صادرات نشان می‌دهد که سامانه نیما به قوت خود باقی است. اصلی‌ترین مسئله‌ این است که تعیین‌کننده نرخ ارز نیمایی چه‌کسی خواهد بود؟ بانک مرکزی مصمم است سامانه نیما باقی بماند اما این گزینه مطرح است که با تاسیس بازار متشکل ارزی، نرخ ارز نیمایی به‌گونه‌ای اصلاح شود که هم به نرخ بازار متشکل ارزی نزدیک شود و هم نرخ ارز در یک کانال در نوسان باشد تا هم صادرکننده‌ها انگیزه برای عرضه ارز داشته باشند و هم اینکه دامنه تعیین شده به‌نحوی نباشد که بدهکاران ارزی و دارندگان تعهدات ارزی در بازپرداخت بدهی‌ها و تسویه تعهدات خود با مشکل مواجه شوند.