آیینه تمام‌نمای گذشتگان

سمیرا رحیمی


موزه‌های مردم‌شناسی مجموعه‌ای از فرهنگ و سبک زندگی گذشتگان را به نمایش می‌گذارند؛ بناهایی عموما قدیمی که آیینه‌ای تمام‌نما از گذشتگان هستند و نوع پوشش، شیوه زندگی، محل زندگی، کسب و کار گذشتگان و حتی وسایلی که به‌صورت روزمره در زندگی و حین کار مورد استفاده قرار می‌دادند را می‌توان در آنها مشاهده‌کرد. یکی از کامل‌ترین موزه‌های مردم‌شناسی کنونی ایران، موزه مردم شناسی کاخ ابیض در مجموعه کاخ گلستان است که آثار به جا مانده از مردم سراسر ایران در دوره قاجار تا معاصر را در خود گرد آورده ‌است. آثار این موزه به‌صورت موضوعی طبقه‌بندی شده‌اند. دستور تاسیس موزه مردم‌شناسی تهران در اوایل سال‌های پهلوی و در سال1314 صادر شد. پس از صدور این فرمان، کارشناسانی جهت جمع‌آوری اشیا و لوازم زندگی مردم شهرها، روستاها و اقوام مختلف به گوشه و کنار کشور فرستاده شدند. بنای اولیه این موزه در مهر ماه سال1316 در خیابان بوعلی گشایش یافت اما در سال1347 به کاخ ابیض نقل مکان کرد. خانه ذوالفقاری زنجان را اگرچه نمی‌توان موزه مردم‌شناسی نامید، اما حضور بقایای جسد مردان نمکی متعلق به دوران هخامنشیان و ساسانیان در این خانه، آن را به دریچه‌ای کوچک به گذشته ساکنان ایران زمین تبدیل کرده‌است. بنای خانه ذوالفقاری خود بنایی تاریخی است که در دوران قاجار ساخته شده و معماری آن الهام گرفته از سبک معماری گوتیک است. علاوه بر اجساد مردان نمکی، موزه باستان‌شناسی زنجان نیز در این عمارت واقع شده‌است.
حمام قجر واقع در شهر قزوین را نیز می‌توان در گروه موزه‌های مردم‌شناسی قرار داد. بنایی قدیمی که در آن تلفیقی از اقلام قدیمی و باستانی به همراه مجسمه‌هایی مومی به شکل و پوشش اقوام مختلف ایران دیده می‌شوند. این حمام به دستور شاه عباس دوم صفوی توسط امیر گونه خان قاجار ساخته شد و در ابتدا حمام شاه نامیده می‌شد اما در دوره قاجار به حمام قجر تغییر نام یافت.
موزه مردم‌شناسی آستان قدس رضوی از دیگر موزه‌های مردم‌شناسی تخصصی ایران است که در محل حمام مهدی قلی‌بیک، بنایی قدیمی و مربوط به دوران صفویه، ایجاد شده ‌است. این حمام که در سال1027 قمری به دستور مهدی قلی‌بیک ساخته شد، یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های ایران است که از فضاهای موجود در سربینه و گرمخانه و چال حوض آن به‌عنوان فضای موزه مردم‌شناسی با هدف نمایش اشیایی مانند لوازم حمام، آرایش، روشنایی در کنار نمونه‌هایی از لباس‌ها و پوشش محلی مردم استان خراسان استفاده شده‌است. حمام آقانقی، بنایی متعلق به دوره پیش از صفویه و نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری در اردبیل از دیگر موزه‌های مردم‌شناسی دیدنی در ایران به‌شمار می‌رود که صرف‌نظر از اشیای درون موزه، قدمت خود بنا و معماری زیبای آن، ‌این حمام را به مکانی دیدنی تبدیل کرده‌است. بنا توسط ظهیرالاسلام در دوره ایلخانی ساخته و 200سال بعد الحاقاتی به آن اضافه شده‌است.