شیب توسعه کشاورزی مازندران

شهرام سوادکوهی | ساری-خبرنگار:


رونق کشاورزی به معیارهای مختلفی نیاز دارد. در کنار همه زیرساخت‌های فنی و تجهیزاتی و مسائل اعتباری، بهره‌وری یا استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود برای کسب بیشترین درآمد ممکن معیاری مهم محسوب می‌شود که طی سال‌های اخیر مورد توجه مسئولان قرار گرفته است. یکی از این ظرفیت‌های موجود در مازندران برای رونق کشاورزی استان، زمین‌های شیبداری هستند که بدون استفاده رها شده‌اند. 

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان جهاد کشاورزی، این زمین‌ها که مساحتشان هم در مازندرانی که مستعد کشت گونه‌های مختلف و باارزش گیاهی کم نیست، فرصت مناسبی برای رونق اقتصاد کشاورزی در استان و همچنین توجه به سایر ظرفیت‌های کشت در مازندران هستند؛ استانی که در بسیاری از تولیدات گیاهی و کشاورزی بین 3 استان اول کشور قرار دارد و در بسیاری از محصولات دیگر نیز می‌تواند با زیر کشت بردن همین زمین‌های بدون استفاده و البته کشت درست و نظارت شده، روی تولید گیاهان دارویی و گل‌محمدی و برخی محصولات دیگر مانند میوه‌های درختان سیاه‌ریشه حساب ویژه‌ای باز کند.


حفظ آب و خاک

بر اساس آمارهای وزارت جهاد کشاورزی حدود 500 هزار هکتار از زمین‌های کم‌بازده کشور در قالب طرح کشت در اراضی شیبدار می‌تواند زیر کشت محصولات باغی و گیاهی سازگار با این زمین‌ها قرار بگیرد که از این مساحت، حدود 110 هزار هکتار زمین شیبدار در مازندران قرار دارد. طرح کشت در زمین‌های شیبدار از اوایل دهه جاری به طور جدی مورد توجه وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت. 
کارشناسان و مسئولان وزارت جهاد کشاورزی معتقدند که تبدیل زمین‌های شیبدار به باغ نه تنها در رونق کشاورزی و اشتغال این بخش موثر است، بلکه می‌تواند به حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی و حفظ خاک و منابع آبی هم کمک کند. 

البته این دیدگاه مخالفانی هم دارد. عده‌ای از کارشناسان بر این باورند که کشت در زمین‌های شیبدار می‌تواند فشار بر منابع آبی را افزایش دهد و سرعت فرسایش خاک را بیشتر کند. با این حال مسئولان وزارت جهاد کشاورزی بر این باورند که اجرای این طرح بر اساس مطالعات همه‌جانبه انجام می‌شود و تمام ملاحظات زیست‌محیطی در تبدیل زمین‌های شیبدار منابع طبیعی به باغ مدنظر قرار می‌گیرد.

از نظر کارشناسان و مجریان طرح، مخالفان توسعه کشت در زمین‌های شیبدار در دوران خشکسالی، فشار بر منابع آبی بالادست و کاهش آب در مناطق پایین‌دست را از دلایل خود عنوان می‌کردند، اما حالا در دوران پربارانی یکی از انتقادهای مطرح شده به جهاد کشاورزی، کم بودن پوشش گیاهی در همین زمین‌ها برای جلوگیری از وقوع سیلاب است. این طرح با عنوان طرح توسعه و ایجاد باغ‌های دیم در اراضی شیبدار مورد توجه قرار دارد.


فرصت فراگیر توسعه

سال 1393 رئیس وقت سازمان جهاد کشاورزی مازندران از شناسایی 110 هزار هکتار از زمین‌های شیبدار استان برای واگذاری به باغداران خبر داده بود. «دلاور حیدرپور» آن زمان گفته بود که 5 هزار هکتار از این زمین‌ها آماده واگذاری برای ایجاد باغ است و اعتبارات و تسهیلاتی هم برای تشویق علاقه‌مندان به باغداری در زمین‌های شیبدار در نظر گرفته شده است.اکنون طرح واگذاری زمین‌های شیبدار به بهره‌برداران نیز در دستور کار سازمان جهاد کشاورزی مازندران قرار دارد. به گفته رئیس این سازمان، زمین‌های شیبدار برای ایجاد باغ‌های دیم، کشت گیاهان دارویی، گل ‌محمدی و زراعت چوب در اختیار افراد علاقه‌مند به بهره‌برداری قرار می‌گیرند.

«عزیزالله شهیدی‌فر» با بیان این‌که شرکت‌های تعاونی و بهره‌برداران مراتع در اولویت دریافت امتیاز بهره‌برداری از زمین‌های شیبدار قرار دارند، گفت: این سازمان برای ایجاد باغ در زمین‌های ملی شیبدار استان حاضر به همکاری با علاقه‌مندان و فراهم کردن شرایط لازم است. حتی تامین آب در این زمین‌ها و اجرای آبیاری تحت ‌فشار نیز در این زمین‌ها کاملا رایگان است.به گفته این مسئول نزدیک به 800 گونه گیاه دارویی در مازندران قابلیت کشت دارد که زمین‌های شیبدار بهترین مکان برای کشت گسترده و پرورش این گیاهان هستند. 

فرصتی که کشت این محصولاتِ دارای بازار مصرف مناسب به کشاورزی استان می‌دهد، با توجه به تعداد بالای دانش‌آموختگان بیکار در رشته کشاورزی در مازندران، می‌تواند بخشی از نیروی کار متخصص استان را نیز در حوزه تحصیلی‌شان مشغول به کار کند. مسئولان اجرای این طرح با هدف افزایش جذب نیروی کار جوان و دانش‌آموخته به این فعالیت و همچنین پیشگیری از مشکلات عرضه در بازار، تاکید دارند که در این زمین‌ها باید محصولاتی که قابلیت صادرات دارند، کشت شوند. با توجه به حجم بالای تولید برخی گونه‌های باغی که بیش از نیاز بازار تولید می‌شوند، در این زمین‌ها به هیچ‌وجه نباید باغ مرکبات ایجاد شود.


کیفیت مناسب محصولات

توسعه کشت در زمین‌های شیبدار آنقدر برای مسئولان استان اهمیت دارد که حتی دیدارهایی را نیز با وزیر جهاد کشاورزی به منظور جذب اعتبارات مورد نیاز برای اجرای طرح آبیاری زمین‌های شیبدار برگزار کرده‌اند. «احمد حسین‌زادگان» استاندار مازندران به عنوان عالی‌ترین مقام اجرایی استان یکی از مسئولانی است که پیگیری‌هایی جدی برای رونق کشت در این زمین‌ها داشته و با وزیر نیز در این زمینه دیدار و گفت‌وگو کرده است.

نماینده عالی دولت در مازندران معتقد است که با توجه به نتایج مثبت به دست آمده از کاشت در زمین‌های شیبدار، باید برای گسترش فعالیت‌های کشاورزی درست و نظارت شده در این زمین‌ها بیشتر تلاش کرد. وی گفت: تاکنون در مناطقی از مازندران طرح کاشت درختان سیاه‌ریشه در زمین‌های شیبدار اجرا شده که این فعالیت باید با حمایت از باغداران ادامه یابد.

حسین‌زادگان به کیفیت مناسب محصولات کشت شده در این زمین‌ها نیز اشاره کرد و افزود: یکی از محصولاتی که کشت آن در زمین‌های شیبدار استان انجام شد و نتیجه‌بخش هم بود، گل‌ محمدی است که گلاب استحصال شده از آن از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است. طی سال‌های اخیر جشنواره‌ای نیز برای معرفی این محصول در دودانگه ساری برگزار می‌شود که نقش زیادی در افزایش استقبال از کشت در زمین‌های شیبدار دارد.


کمک به مهاجرت معکوس

توجه به کشت در زمین‌های شیبدار رونق زیادی به کشاورزی استان خواهد داد. تجربه خوب و موفق برخی نقاط استان مانند دودانگه، لاریجان، کجور و هزارجریب در استفاده از زمین‌های شیبدار برای کشت گل ‌محمدی و گیاهان دارویی نشان می‌دهد که این ظرفیت امکان بهینه‌سازی وضعیت اشتغال را در استان دارد. فقط در شهرستان ساری نزدیک به 4 هزار هکتار از زمین‌های شیبدار مستعد کشت وجود دارد که می‌تواند مورد استفاده و کشت گونه‌های باارزش دارویی و باغی یا حتی زراعت چوب قرار بگیرد. 

در بخش کجور نیز حدود 2 هزار هکتار از زمین‌های شیبدار مستعد کشت است که می‌تواند با توجه به شرایط مناسب آب و هوایی این منطقه، همچنین نیاز این بخش به اشتغال‌زایی برای تثبیت جمعیت کنونی و جذب جمعیت مهاجرت کرده و مهم‌تر از آن وجود انواع گیاهان دارویی با ارزش اقتصادی بالا اقتصاد کجور را متحول کند؛ اتفاقی که می‌تواند با توسعه کشت در زمین‌های شیبدار به روند مهاجرت معکوس در مازندران کمک زیادی کند.