تاجیک‌ها قدر هویتشان را می‌دانند

خدیجه نوروزی


فارسی‌زبانان در جغرافیای سیاسی متفاوتی تـقسیم شده‌اند. در نتیجه، این مرزهای سیاسی، فارسی‌زبانان ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و... ساکن هستند.
 با اینکه هر3‌لهجه فارسی، دری و تاجیکی دچار آسیب و گزندهای بسیاری در طول تاریخ شده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد زبان فارسی تاجیکی و دری تاب‌آوری بیشتری در قیاس با دیگر انواع زبان فارسی داشته‌اند. اما علی‌اصغر شعردوست -زبان‌شناس، نویسنده، پژوهشگر و سفیر سابق ایران در تاجیکستان- در این مورد نظر متفاوتی دارد و در گفت‌وگو با همشهری درنگ می‌گوید: «من این مقایسه را درست نمی‌دانم، چون تا قبل از استقلال تاجیکستان زبان رسمی مردم روسی بود و در این دوره زبان فارسی تاجیکی بسیار آسیب دید و محدود شد. البته به دلیل علاقه ذاتی و اجدادی مردم فقط در محافل خانوادگی از آن استفاده می‌کردند. بنابراین زبان فارسی آن منطقه هم در طول دوره‌های مختلف آسیب‌هایی دیده و زیرمجموعه‌هایش که شامل لهجه و گویش تاجیکی، پشتو، دری و... می‌شوند تغییراتی کرده است. اما شاید چون آن لهجه‌ها گزند کمتری دیده متصوریم که زبان فارسی در خارج از ایران تاب‌آوری بیشتری داشته است». 

این نماینده مجلس ششم ادامه می‌دهد: «دولت و مردم تاجیکستان علاقه‌مندند که به ریشه‌های اصلی زبان پارسی برگردند. هر چند دشوار است، اما آنها برای جلوگیری از روند فرسایشی و تخریب‌زایی که در گذشته بوده در طول سال ده‌ها برنامه آموزشی برگزار می‌کنند. زبان فارسی را با الفبای سریلیک می‌نویسند و تلاش می‌کنند تا به الفبای فارسی بنویسند. خوب به یاد دارم زمانی که سفیر ایران در تاجیکستان بودم به‌منظور گسترش تعاملات فرهنگی، چندین جلد کتاب آموزشی برای دانشجویان و دانش‌آموزان تاجیک از پایه یکم تا یازدهم منتشر کردیم و این کتاب‌ها در سراسر دانشگاه‌های این کشور تدریس می‌شد». شعردوست معتقد است تاجیکی‌ها قدر هویت‌شان را می‌دانند اما ما درکی از عظمت زبان پارسی نداریم و آنچنان که باید بر حفظ آن اصرار نمی‌ورزیم؛ «در تاجیکستان سالانه ده‌ها سمینار بزرگداشت رودکی، عطار و مولوی برگزار و زبان تاجیکی به‌عنوان یک رشته دانشگاهی در مدارس تدریس می‌شود. با این همه فعالیت اما تاجیک‌ها ادعایی در زمینه زبان فارسی ندارند. در مقابل ما ادعا داریم که کشور مادر زبان فارسی هستیم و هیچ کاری برای رشد آن نمی‌کنیم.»

افول ترویج زبان فارسی

چرا زبان فارسی در خارج از کشور روزبه‌روز از نظر پرداخت‌های ادبی، متکلمین به زبان و آثاری که به این زبان تالیف می‌شود، افول می‌کند و جایگاه پایین‌تری احراز می‌کند؟ شعردوست دلیل این موضوع را نبود متولی زبان فارسی در داخل و خارج ایران می‌داند؛ «حمایت از زبان در گذشته برعهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران بود. آموزش‌های آکادمیک با اعزام استادان زبان ادبیات فارسی به دپارتمان‌ها و دانشکده‌های مربوطه در دنیا برعهده این وزارتخانه بود که زبان فارسی ترویج و تبلیغ می‌شد. آموزش‌های عمومی هم از طریق مروجین فرهنگی یا رایزن‌های فرهنگی اعزامی انجام می‌شد. اما بعد از تاسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی این مقوله به این سازمان واگذار شد. در سال‌های اول تاسیس، حمایت از زبان پارسی جایگاهی داشت اما روزبه‌روز رو به نقصان نهاد. بعد از تاسیس بنیاد سعدی، به‌عنوان متولی زبان فارسی، فرهنگسازی در این حوزه متوقف شد. این بنیاد با اینکه از ردیف بودجه کشور سهمی می‌گیرد اما از زیر بار حمایت‌ها شانه خالی می‌کند و به همین علت است که می‌گویم زبان پارسی در خارج از کشور متولی خاصی ندارد اما مدعی تا دلتان بخواهد دارد. اگر زبان فارسی از این مدعیان نه چندان عمل‌گرا گرفته شود، بیش از آن چیزی که تاکنون رشد کرده توسعه می‌یافت.»