کشاورزی در زمین همسایه

فاطمه عسگری‌نیا /خبرنگار

از وقتی سایه خشکسالی بر اراضی کشاورزی افتاد، کشت و کار در قالب اجاره زمین به کشاورزان غیربومی هم رونق گرفت. موضوعی که بر کشت نامتناسب محصولات کشاورزی با اقلیم منطقه، کاشت محصولات آب‌دوست، رعایت نکردن الگوی صحیح کشت و حفر چاه‌های غیرمجاز در مناطق مختلف دامن زده است تا آنجا که امروز زراعت غیربومی در کشور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های فراروی بخش کشاورزی محسوب می‌شود و صدای کشاورزان بومی را درآورده است. در این گزارش به بررسی وضع کشت و کار به دست کشاورزان غیربومی در استان‌های مختلف پرداخته‌ایم.

بیکاری‌ بومی‌ها
در میان همه استان‌هایی که با چالش کشاورزان غیربومی دست‌وپنجه نرم می‌کنند این معضل در لرستان سر و صدای بیشتری به پا کرده است؛ موضوعی که به شدت از سوی رضا میرزایی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان، مورد انتقاد قرار گرفته است. او به همشهری می‌گوید: در چند سال گذشته کشاورزان غیربومی از استان‌های مرکزی و همدان برای کشت سیب‌‌زمینی به لرستان مهاجرت می‌کنند. این افراد با تعویض منصوبات چاه‌های کشاورزی و افزایش مصرف ذخایر آب در لرستان مخازن زیرزمینی آب را خالی می‌کنند.
 علاوه بر این، با هدف افزایش میزان عملکردشان به استفاده از کودهای شیمیایی و سموم غیراستاندارد اقدام می‌کنند که دستاوردش آلودگی خاک و از بین رفتن سرمایه‌های این بخش است. گفته‌های میرزایی را عظیم دادگر، دبیر اجرایی خانه کشاورز لرستان، هم تایید می‌کند و به همشهری می‌گوید: حضور کشاورزان غیربومی در لرستان و فعالیت‌های کشاورزی غیراصولی علاوه بر افزایش بیکاری در استان صدمه‌های جبران‌ناپذیری به خاک و آب منطقه وارد می‌کند. این کشاورزان با اجاره اراضی کشاورزی به قیمت ناچیز و تامین نیروی انسانی مورد نیازشان از استان‌های خود موجب می‌شوند نیروی کار بومی در منطقه بیکار بماند.
او با اشاره به کشت محصولات آب‌بر در استان توسط کشاورزان غیر‌بومی می‌گوید: کشت هندوانه یکی از علایق کشاورزان غیربومی در استان است. محصولی که 12 هزار متر مکعب آب مصرف می‌کند در حالی که با همین میزان آب می‌توان 5 هکتار گندم تولید کرد. 


 مقابله با کشاورزان غیربومی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان با اشاره به سهم بالای این استان در تولید محصولات کشاورزی می‌گوید: در لرستان بیش از 3 میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می‌شود و مقابله با کشاورزان غیربومی که دستاوردی جز خسارت جبران‌ناپذیر بر پیکره کشاورزی ندارند از اولویت‌های کاری ماست. 
او با بیان این‌که اغلب کشاورزان غیربومی از استان‌های قم، اصفهان و همدان در اراضی اجاره‌ای استان مشغول به کارند، می‌افزاید: تعلق خاطر نداشتن این کشاورزان به استان موجب خسارت‌های بسیار به کشاورزی استان می‌شود که از جمله می‌توان به رها شدن پلاستیک‌های حاصل از کشت زیر پلاستیک، بعد از درو، اشاره کرد.

دعوت کشاورزان غیربومی به کرمانشاه
در حالی که اپیدمی واگذاری زمین به کشاورزان غیربومی همه استان‌ها را در بر می‌گیرد، اما در کرمانشاه ورود جدی سازمان جهاد کشاورزی برای ممانعت از این کار موجب شده است فقط 2 درصد از اراضی کشاورزی در اختیار کشاورزان غیربومی قرار گیرد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرمانشاه با بیان این‌که از 940 هزار هکتار اراضی کشاورزی استان کمتر از 2 درصد در اختیار کشاورزان غیربومی است به همشهری می‌گوید: فعالیت کشاورزان غیربومی در استان‌ها فقط یک تهدید نیست، بلکه می‌توان با نظارت دقیق این تهدید را به یک فرصت تبدیل کرد. کاری که ما در کرمانشاه تجربه‌اش را داریم. برای مثال از کشاورزان غیربومی دعوت کردیم برای کشت چغندر در سرپل ذهاب فعال شوند یا برای کشت سیب‌زمینی از کشاورزان همدانی دعوت کردیم، اما این واگذاری‌ها همه با نظارت کارشناسان جهاد کشاورزی استان بوده است.
خسرو شهبازی هم البته معتقد است واگذاری اراضی بدون نظارت جهاد کشاورزی موجب می‌شود کشاورزان غیربومی با استفاده حداکثری از زمین، رعایت نکردن اصول علمی کشاورزی و استفاده از سموم شیمیایی به اندازه مجاز موجب از بین رفتن سرمایه‌های کشاورزی استان می‌شوند.

کشاورزان غیربومی در خدابنده 
حضور کشاورزان غیربومی در خدابنده به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی کشور موضوعی است که طی 13 سال گذشته از سوی مسئولان زنجان به عنوان یک دغدغه مطرح می‌شود، اما همچنان سایه این معضل بر سر منطقه سنگینی می‌کند. فرماندار جدید خدابنده در این باره به همشهری می‌گوید: خدابنده سهم قابل‌ توجهی در تولید محصولات کشاورزی زنجان دارد. بخش مهمی از هزینه‌های زندگی مردم از محل کشاورزی تامین می‌شود در حالی که طی 10 سال گذشته با هجوم کشاورزان غیربومی در منطقه شاهد نارضایتی کشاورزان بومی بوده‌ایم.  ایوب بیگدلی با اشاره به جمعیت بیکار جوانان منطقه می‌افزاید: وقتی تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی توسط کشاورزان غیربومی انجام می‌شود، ما شاهد افزایش جوانان بیکار در منطقه هستیم.
مدیر جهاد کشاورزی خدابنده هم می‌گوید: شهرستان خدابنده با تولید بیش از 500 هزار تن انواع محصولات زراعی و باغی از قطب‌های تولیدی استان و در برخی محصولات نظیر گندم و سیب‌زمینی از شهرستان‌های پیشرو در کشور به حساب می‌آید. افت بیش از حد آب در استان‌های مجاور، کشاورزان غیربومی را به سمت اراضی کشاورزی این منطقه کشانده است. اکبر طیبی هم از استفاده بیش از حد سموم به عنوان یکی از چالش‌ها و تهدیدهای جدی پیش‌ روی کشاوزی منطقه یاد می‌کند.
علی جلالی، از کارشناسان کشاورزی زنجان، هم دلیل اصلی واگذاری زمین‌ها به کشاورزان غیربومی را کهولت سن کشاورزان عنوان می‌کند و می‌گوید: جوانان منطقه در سایه حمایت نکردن بخش دولتی انگیزه‌ای برای کار در اراضی کشاورزی ندارند و مهاجرت به مناطق شهری را به ماندن در روستاها و ادامه فعالیت کشاورزی ترجیح می‌دهند. به همین دلیل اراضی کشاورزی اغلب در اختیار کشاورزان غیربومی قرار می‌گیرد.
او ادامه می‌دهد: ارائه نکردن تسهیلات بانکی به فرزندان کشاورزان برای مکانیزه کردن همه امور کاشت، داشت و برداشت موجب شده است جوانان امکان ادامه کار پدران خود را روی زمین‌های کشاورزی نداشته باشند. در این شرایط بستر کار برای کشاورزان غیربومی در منطقه باز می‌شود. 

کشت زعفران توسط غیربومی‌ها در ایلام 
در ایلام هم از وقتی یک نیشابوری کار کشت زعفران را در اراضی کشاورزی این استان شروع کرد، زعفران‌کاری جای محصولات سنتی کشاورزی را گرفت؛ موضوعی که شاید از نگاه مسئولان جهاد کشاورزی به عنوان یک موفقیت بزرگ مطرح شود، اما کارشناسان کشاورزی معتقدند ماهیت کشاورزی منطقه با کشت این محصول زیر سوال رفته است. سال گذشته حدود 36 هکتار از اراضی کشاورزی ایلام در شمال استان به کشت زعفران اختصاص یافت و موجب شد کشت محصولاتی چون نخود و لوبیا به دست فراموشی سپرده شود.

تاراج منابع آبی در مرکزی 
استان مرکزی هم که به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی، خود به واسطه خشکسالی پیش ‌رو یکی از سخت‌ترین سال‌های کاری را در حوزه کشاروزی پشت سر گذاشته از حضور و فعالیت کشاورزان غیربومی در امان نبوده و افزایش کشت هندوانه در نقاط مختلف استان همواره موجب به تاراج رفتن منابع آبی در آن شده است. یکی از کارشناسان بخش کشاورزی مرکزی می‌گوید: کشت هندوانه در نقاط مختلف استان مرکزی موجب شده است ضمن هدررفت منابع آبی، شاهد آلوده شدن محیط‌ زیست هم باشیم.  اسماعیل محمودی با بیان این‌که این کار عمدتا توسط کشاورزان غیربومی صورت می‌گیرد، می‌افزاید: کشاورزان غیربومی با اجاره اراضی کشاروزی فقط دنبال تحقق اهداف منفعت‌طلبانه خود هستند. مدیر زراعت و باغبانی جهاد کشاورزی مرکزی هم با تایید این موضوع می‌گوید: در 3 سال اخیر کوشیدیم با کاهش اراضی زیر کشت هندوانه در استان، که عمدتا اجاره‌ای هستند، از 3 هزار هکتار به کمتر از 2 هزار هکتار، مانع از بروز خسارت جدی به بخش کشاورزی استان باشیم.  به گفته غلامحسین خدرایی، در کنار کاهش اراضی زیر کشت هندوانه افزایش سطح زیرکشت لوبیا به عنوان یکی از محصولات بومی منطقه در دستور کار جهاد کشاورزی مرکزی قرار گرفته است.