آیا آمریکا می‌تواند صادرات نفت ایران را به صفر برساند؟
همیشه راهی وجود دارد
عیسی محمدی
با اینکه کشورهای توسعه‌یافته و در صدر آنها آمریکا، به‌شدت درصدد جایگزین کردن سوخت‌های جایگزین انرژی فسیلی هستند، اما حالا حالاها باید شاهد وابستگی غرب و دنیای توسعه‌یافته به انرژی خاورمیانه باشیم. همین الان هم مابین 17تا 20میلیون بشکه نفت، روزانه از تنگه هرمز در حال صادر شدن به همه نقاط دنیاست. پس از خروج یکجانبه آمریکای ترامپ از برجامی که این همه برایش زحمت کشیده شده بود، ماجرای فروش نفت ایران و تحریم آن مطرح شد. حالا ترامپ در این فکر است که کشورهای معاف شده از تحریم فروش نفت ایران را نیز تحت فشار بگذارد. بدین وسیله قصد و نیت آن است که فروش نفت ایران به صفر برسد؛ تا به قول ترامپ، ایرانی‌ها کمی بیشتر زجر بکشند. یکی از تفاوت‌های تحریم جدید، همراهی برخی از اعضای اوپک، مانند عربستان و امارات، با ترامپ است. آنها وعده کرده‌اند که کمبود نفت ایران را جبران کنند. چه خواهد شد؟ آیا این اتفاق خواهد افتاد؟ در این‌باره بیشتر بدانیم.
معاف‌شده‌ها
مرداد و آبان سال گذشته، ترامپ تصمیم گرفت که طی 2ضرب‌الاجل، شدیدترین تحریم‌ها را علیه یک کشور وضع کند. به همین دلیل، هدف قطع فروش نفت ایران دنبال شد.
البته وقتی که دیدند به همین سادگی‌ها چنین امری امکان‌پذیر نیست، لیست کشورهای معاف شده از این دستور را تهیه کردند. این کشورها، تنها چند‌ماه فرصت داشتند تا از این فرصت پیش آمده دونالد استفاده کنند. حالا همه این کشورها، باید خرید نفت از ایران را صفر کنند؛ چرا که آمریکا چنین خواسته است.
باز کردن چاه‌های بسته
ترامپ که بیشتر مواضع خودش را توئیتری اعلام می‌کند، در توییتی که چند روز پیش منتشر کرد، حساب و کتاب‌های صورت گرفته را برملا ساخت. او پیش خودش حساب کرده که خلأ نفت ایران را، عربستان و دیگر کشورهای اوپکی جبران خواهند کرد؛ پس جای نگرانی نیست. ضمن اینکه نباید فراموش کرد ایالات متحده، چاه‌های نفت دربسته و استراتژیک هم دارد که قصد داشته و دارد، همراه سعودی و امارات متحده عربی، به جای نفت ایران وارد بازارهای جهانی کند.
آنها که پیشقدم شدند
سؤال اصلی این‌جاست که آیا صفر کردن صادرات نفت ایران شدنی است؟ آمریکایی‌ها که به پشتوانه رفقای خود در خاورمیانه، از حصول چنین امری اطمینان خاطر دارند. هرچند آنها سال گذشته ناچار شدند8 کشور چین، هند، ژاپن، کره‌جنوبی، تایوان، ترکیه، ایتالیا و یونان را طی2 بازه زمانی شش‌ماهه از این امر مستثنی کنند، ولی این‌بار عزمشان را جزم کرده‌اند. البته طی این دو بازه زمانی، کشورهایی چون هند و کره‌جنوبی و...، کم‌کم وابستگی خودشان را به نفت ایران کم کرده و حتی به صفر هم رساندند. حتی در مورد فرانسه و کره‌جنوبی، این واردات نفت از همان سال گذشته نزدیک به صفر شد.
بله، آنها می‌توانند؛ ولی...
اما مسئله مهم‌تر این است که آیا عربستان و در کنار آن، امارات، توان پرکردن خلأ نفت ایران را خواهند داشت؟ در این مورد نیز نظرات مختلفی وجود دارد. البته طبیعی است که از نظر کمیت، این کشورها قادر به انجام چنین کاری هستند. اما به گفته نشریه اقتصادی فوربس، این امر در جلسه پیش روی اوپک در ژوئن 2019، توان چانه‌زنی این کشورها را به‌شدت پایین خواهد آورد؛ چرا که برخلاف رویه و قاعده معمول عمل کرده‌اند. ضمن اینکه عربستان در این امر، نیم‌نگاهی هم به‌نظر مساعد دیگر اعضا، و مخصوصاً روسیه خواهد داشت. نباید از یاد برد که اوپک، هنوز پایبند به تعهد پیشین دال بر کاهش 3میلیون بشکه‌ای تولید روزانه است تا قیمت در بازارها، ثابت بماند. عربستان با توجه به اینکه تولید خود را زیر تعهد 10.3میلیون بشکه‌ای قبلی خود تثبیت کرده، پس عملاً امکان افزایش تولیدش را براساس میانگین شش‌ماهه خواهد داشت. اما نگرانی اعضای اوپک از تصمیم عربستان برای 6ماه دوم است. اطلاعات دال بر این است که سعودی‌ها توان این کار را دارند و می‌توانند تا یک سال، به سقف 12میلیون بشکه تولید روزانه از طریق آرامکو برسند. اما مشخص نیست که سعودی‌ها به این کار تن خواهند داد یا اینکه همه مزیت‌های حضور در اوپک را قربانی معامله با آمریکایی‌ها و ترامپ خواهند کرد. مسئله دیگر، جایگزین کردن نفت سنگین ایران و سختی این پروسه است. البته در این مورد نیز بحث‌های مختلفی وجود دارد. عده‌ای معتقدند که نفت ایران به راحتی قابل جایگزینی نیست؛ چرا که از نظر کیفیت، برای مصرف‌کنندگان مناسب‌تر و به‌صرفه‌تر است. اما گروهی دیگر معتقدند که با کمی تغییر در روند تولید، این مشکل نیز حل خواهد شد و ایران، باید به‌شدت نگران این موضوع باشد.
شش راه دیگر وجود دارد
بحث تأمین نفت ایران از سوی سعودی و امارات یک روی این سکه است. روی دیگر سکه، امکان فروش نفت توسط ایران خواهد بود. البته ایرانی‌ها در این زمینه، اهرم فشار تنگه هرمز را دارند که هم‌اکنون، محل بحث و تهدیدهای بسیاری قرار گرفته است. اما از سوی دیگر، بخشی از رسانه‌ها و تحلیل‌گران معتقدند که نفت ایران به صفر نخواهید رسید. رأی‌الیوم در این‌باره می‌نویسد: «بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که صادرات نفت ایران هرگز به صفر نمی‌رسد، اما می‌تواند به نصف، یعنی حدود ۷۰۰ هزار بشکه در روز برسد. به این دلیل که تمام دولت‌ها از تحریم‌های آمریکا تبعیت نمی‌کنند، همانطور که موضع‌گیری ترکیه، عراق و چین در این باره، مخالف با تصمیم آمریکا بوده.» از سوی دیگر، مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران نیز با قاطعیت از حق خود برای صادرات نفت، به هر میزان که صلاح بدانند، صحبت کرده‌اند. از جمله رهبر‌معظم‌انقلاب، که طی روزهای اخیر چنین موضعی را به‌صورت رسمی اعلام کردند. حسن روحانی، رئیس‌جمهور نیز از ورود 6راه دیگر ایران برای فروش نفت، که آمریکایی‌ها از آن بی‌خبرند، صحبت کرده است و ایران با قدرت به صادرات نفت خود ادامه خواهد داد. فروش نفت در محموله‌های کوچک و متوسط، فروش نفت در قالب تهاتر، فروش از طریق بورس، فروش به مشتریان غیردولتی با قابلیت عدم‌شناسایی، دریافت پول نفت غیر از دلار و یورو و... را ازجمله این مسیرها می‌دانند.
از کاغذ تا واقعیت
البته همه این مواردی که مورد اشاره قرار گرفت، محاسبات ابتدایی و روی کاغذ است. موقعیت‌های فعلی پیش آمده و واکنش‌های مدیریت شده و نشده همه طرفین معادله، نتیجه را تغییر خواهد داد. وزیر نفت ایران در آستانه سفر برای شرکت در جلسه اوپک، به محمد سانوسی بارکیندو، دبیرکل این سازمان، اعلام کرد که ایران به واسطه منافع خود در این سازمان عضو است. اگر کشورهای عضو، که منظور قطعی وی همان سعودی و امارات باشد، قصد داشته باشند منافع ایران را به خطر بیندازند، قطعا این اقدام بی‌پاسخ نخواهد ماند. البته دبیرکل هم گفته بود که تک‌روی نداریم و اعضا، باید پاسپورت‌های خودشان را در خانه بگذارند و به این جلسه بیایند. به این مفهوم که تصمیم‌گیری‌ها غیرسیاسی و صرفاً اقتصادی خواهد بود. دبیرکل همچنین گفت که حذف ایران از بازارهای جهانی نفت شدنی نیست.
