قرائت تازه دلواپسی

امیرعلی ابوالفتح| کارشناس مسائل بین‌الملل 

اگر نقش‌آفرینی اتحادیه اروپا درباره عملکردش نسبت به نتایج برجام و خروج آمریکا را مورد بحث و مناقشه قرار دهیم و اگر قصد کنیم خواست و ناتوانی اروپا را در این‌باره زیر ذره‌بین بگذاریم، باید براساس اظهاریه و بیانیه‌های رسمی مقامات مسئول قضاوت کنیم. 

نیت‌خوانی در این‌باره درست نیست. با توجه به اقدامات موگرینی به‌عنوان مسئول سیاست خارجی اروپا، عمده سران کشورهای اروپایی به‌ویژه 3کشوری که در مذاکرات هسته‌ای با ایران حضور داشتند به صراحت از برجام دفاع کرده و تعهد خود را یادآور شده و به کرات اعلام کرده‌اند از حقوق ایران در برجام دفاع می‌کنند. اما بین اظهارات و مقدوریات کشورهای اروپایی تفاوت‌هایی وجود دارد. 

چنانچه نخواهیم بدبینانه به این موضوع نگاه کنیم، و صحبت مقامات اروپایی را باور کنیم (در عین اینکه ناتوانی کشورهای اروپایی را در مقابل ایالات متحده و رویکرد تهاجمی آنها نادیده نگیریم)، با واقعیت تلخ نظام بین‌المللی روبه‌رو خواهیم شد؛ اینکه اروپاییان نمی‌توانند در مقابل یورش سنگین آمریکا ایستادگی کنند. مقاومت، ایجاد سپر دفاعی برای ایران و توجه به حفظ منافع ایران، امری نیست که اروپا بخواهد به خاطرش منافع بزرگ‌تری را از دست بدهد. از این‌رو از نظر کلامی این کشورها اصرار دارند برجام حفظ شود، اما توان حفاظت از آن را ندارند.

با توجه به وضعیت و نظام اقتصادی اتحادیه اروپا باید درنظر گرفت که در کشورهای اروپایی شرکت‌ها از دولت دستور نمی‌گیرند و بخش خصوصی براساس هزینه و فایده تصمیم‌گیری خواهد کرد. حتی درصورت برداشتن قدم‌های عملی توسط دولت‌های اروپایی، این معنا به‌دست نخواهد آمد که شرکت‌های اروپایی از آن تبعیت کنند. بنابراین در عرصه عملی اتحادیه اروپا توان مواجهه با ایالات متحده آمریکا را در این برهه زمانی ندارد.

با توجه به اینکه اروپاییان برجام را از دستاوردهای خود می‌دانند و توانسته‌اند یکی از گره‌های کور در سطح بین‌المللی را بگشایند، دوست دارند برجام حفظ شود. اروپاییان منافع اقتصادی بسیار مهم و اثرگذاری در تجارت با ایران دارند و از اوضاع منطقه غرب آسیا و سرریز بحران‌های سیاسی امنیتی ناشی از تقابل ایران و آمریکا می‌ترسند. با این‌حال این نگرانی به اندازه‌ای نیست که با فرض خروج احتمالی ایران از برجام دست به کاری بزنند؛ مثلا اگر بنا به فرض، جمهوری اسلامی ایران اعلام کند که قصد دارد طی 24ساعت آینده از برجام خارج شود، اروپاییان با وجود نگرانی و تلاش برای جلوگیری از این اقدام با تماس‌ها و پیام‌های ارسالی، قادر به انجام هیچ عکس‌العملی نخواهند بود. از این حیث که اروپا حاضر به قطع رابطه شرکت‌هایش با آمریکا و پذیرش ریسک تنبیه‌های شدید و تحریم‌های این کشور را نخواهند کرد. به‌نظر می‌رسد مشکل به‌وجود آمده فقط توسط ایران و آمریکا حل خواهد شد و کشور سومی در این رابطه اثرگذار نخواهد بود.

شرایط مناسب باشد احتمال توافق وجود دارد و درصورت مناسب نبودن شرایط درگیری نیز محتمل است. اروپائیان قدرت نقش‌آفرینی چندانی نخواهند داشت. آنها هرآنچه در توان داشتند در قالب اینستکس بیان کردند. درحالی‌که نه مورد رضایت ایران است و نه تضمینی برای خارج نشدن ایران از برجام می‌دهد که ایران وارد تقابل نظامی با آمریکا نشود. پس ایران نمی‌تواند روی اینستکس چندان حساب کند و همه‌‌چیز وابسته به مصلحت‌اندیشی ایرانی‌ها و آمریکایی‌هاست.