نبرد «لیر»

سیاوش فلاح پور/خبرنگار

سقوط لیر، جنگ اقتصادی و البته توطئه؛ اینها عناوینی است که طی یک سال گذشته بخش مهمی از محتوای رسانه‌های مکتوب و غیرمکتوب ترکیه را به‌خود اختصاص داده است. بسیاری به‌وجود توطئه علیه اقتصاد ترکیه باور دارند، بسیاری نیز آن را توهم دولت می‌پندارند، درهرحال اما هیچ‌کس درباره سقوط بی‌سابقه ارزش لیر تردیدی ندارد. هم‌اکنون ارزش یک دلار معادل 5.97 لیر است، رقمی که سقوط 50درصدی ارزش پول ملی ترکیه طی یک سال گذشته را نشان می‌دهد. ابعاد این خسارت زمانی بیشتر روشن می‌شود که بدانیم اقتصاد ترکیه نسبت به ایران، وابستگی به‌مراتب بیشتری به دلار و روابط تجاری خارجی دارد. این فاجعه چگونه رخ داده است؟ دولت ترکیه و حامیان آن بر چه اساس سقوط لیر را به توطئه خارجی نسبت می‌دهند؟ میدان داران اصلی این توطئه چه کشورهایی هستند و درنهایت هدف آنها از ضربه به اقتصاد ترکیه چیست؟

جنگ اقتصادی با سلاح «تحریم»
در روایت مورد تأیید دولت ترکیه، تحریم‌های اعمال شده بر اقتصاد این کشور از سوی دونالد ترامپ نقش بسیار مهمی در سقوط ارزش لیر ایفا کرده است. نقطه آغاز این تحریم‌ها به جنگ اقتصادی آمریکا با ترکیه بازمی‌گردد، جنگی که البته محدود به ترکیه نبوده و شامل کشورهای دیگری ازجمله چین و حتی اتحادیه اروپا نیز می‌شود. به این ترتیب دونالد ترامپ در مرداد‌ماه سال گذشته بعد از جنجال‌های فراوان اعلام کرد مالیات واردات آلومینیوم و آهن از ترکیه را 2برابر کرده است، انتشار این خبر تأثیر بسیار منفی بر بازار ترکیه داشت؛ به‌گونه‌ای که به فاصله کمتر از یک روز، ارزش لیر در مقابل دلار تا نزدیک به 10درصد کاهش یافت.
اما جنگ اقتصادی واشنگتن علیه آنکارا به سطح مالیاتی محدود نماند و به‌تدریج چاشنی تحریم هم به آن اضافه شد؛ تحریم‌هایی که مخرب‌ترین تأثیر را بر ارزش لیر و در نتیجه، معیشت شهروندان ترک طی دست‌کم یک دهه گذشته داشته است. شروع تحریم‌ها به ماجرای پیچیده اندرو برانسون، کشیش آمریکایی باز می‌گشت. شخصیتی که به گفته دادستانی ترکیه با سازمان فتح‌الله گولن در ارتباط بوده و در کودتای ناکام سال2016 نیز نقش داشته است. اقامت اجباری طولانی مدت برانسون و حواشی متعدد پرونده او که به بحرانی تمام‌قد در روابط آمریکا و ترکیه تبدیل شده بود زنگ تحریم را به‌صدا درآورد. دولت ترامپ در واکنش به این اقدامات، وزرای کشور و دادگستری ترکیه را تحریم کرده و دارایی‌های آنان در آمریکا را مصادره کرد. اگرچه این تحریم تأثیر مستقیم قابل توجهی بر بازارهای ترکیه نداشت اما جو روانی حاصل از آن، ضربه‌ای بزرگ به اقتصاد ترکیه وارد کرد و در فاصله کوتاهی منجر به عبور ارزش دلار از مرز 6 لیر شد.
این در حالی است که حتی آزادی کشیش آمریکایی هم نقطه پایانی بر بحران میان واشنگتن و ترکیه و در نتیجه آن بازگشت ثبات به بازار ارز نبود. طی ماه‌های اخیر مقامات عالی رتبه آمریکا بارها دولت ترکیه را نسبت به عواقب خریداری سیستم پدافند موشکی S-400 از روسیه تهدید کرده‌اند؛ تهدیدی که باز هم تنها سلاح آن تحریم است! 
ماجرای سقوط لیر زمانی پیچیده‌تر شد که مقامات ترکیه از نقش برخی کشورهای عرب در ضربه به اقتصاد ترکیه سخن گفتند. اگرچه پیش‌تر رسانه‌های نزدیک به دولت ازجمله ینی‌شفق و دیلی صباح گزارش‌های متعددی در این‌باره منتشر کرده بودند اما مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه نخستین مقام رسمی بود که از نقش «2کشور عربی ثروتمند» در بحران لیر سخن گفت. اگرچه او از ذکر جزئیات خودداری کرد، اما گزارش‌های متعدد در منابع نزدیک به دولت نشان می‌داد عربستان سعودی و امارات با هدف تضعیف موقعیت دولت اردوغان تا پیش از انتخابات ترکیه، به بی‌ثباتی نرخ ارز در این کشور کمک کرده‌اند.