تیشه برداشت بی رویه به ریشه گیاهان بهاری

شیما صادقی-آرزو نظرپور|  خبرنگار:


همزمان با فرا رسیدن فصل بهار سفره زاگرس‌نشینان و مردم کردستان و کرمانشاه نیز بهاری می‌شود و مصرف گیاهان خوراکی که عادت دیرینه مردم این خطه است آغاز می‌شود، اما متأسفانه هر سال برداشت بی‌رویه این گیاهان خودرو به همراه برداشت نادرست باعث کمیاب شدن برخی از گونه‌های گیاهی شده و بسیاری از آنها نیز در معرض خطر انقراض قرار دارند اما این تنها مساله نیست.

این گیاهان خوراکی و دارویی در دامنه‌های زاگرس به صورت کاملاً خودرو رشد می‌کنند و هزینه‌ای جهت کاشت آن صرف نمی‌شود، اما متأسفانه امسال شاهد قیمت چشمگیر آنها در بازار بودیم، ‌طوری که بسیاری از افراد، با توجه به فشار اقتصادی موجود، توانایی خرید این محصولات را ندارند و این امر باعث حذف شدن گیاهان بهاری از سبد غذایی آنها شده است. 


گرانی گیاهان خوراکی

یکی از شهروندان سنندجی از گرانی این گیاهان گلایه دارد و دراین‌باره می‌گوید: گیاهان بهاری خواص بسیار زیادی دارند و من هر سال علاوه بر مصرف آنها در فصل بهار برخی از آنها را نیز برای مصرف در زمستان بسته‌بندی می‌کردم اما امسال قیمت‌ها بالا رفته است. 
«زیبا رسولی» بیان می‌کند: این گیاهان کاملاً خودرو رشد می‌کند و به‌جز حمل‌و‌نقل هزینه‌ای صرف آنها نمی‌شود. پس دلیل گرانی آنها چیست؟ چرا بر قیمت آنها نظارت دقیقی نمی‌شود؟ بسیاری از مردم که توانایی خرید گوشت و مرغ را ندارند، در فصل بهار از این گیاهان به عنوان جایگزین این مواد استفاده می‌کنند ولی با وجود قیمت زیاد نمی‌توانند به مقدار لازم این گیاهان را خریداری کنند. 


خشم طبیعت 

دکترای حوزه طب سنتی و مکمل که 20 سال است در این حوزه فعالیت مستمر دارد، در مورد گیاهان خوراکی و دارویی می‌گوید: گیاهان دارویی و خوراکی هر سال در مناطق زاگرس‌نشین رشد می‌کنند و در میان مردم طرفداران فراوانی دارند. این گیاهان برای سیستم دفاعی و دستگاه گوارش بسیار مفیدند و در آرامش اعصاب تأثیر مثبتی دارند و به تصفیه خون کمک می‌کنند. «امید معینی نقشبندی» می‎افزاید: متأسفانه افرادی که گیاهان را برداشت می‌کنند به خاطر افزایش وزن و کسب درآمد بیشتر آنها را از ریشه می‌کَنند که این امر باعث فرسایش خاک و از بین رفتن گیاهان می‌شود.

این کارشناس ادامه می‎دهد: در طول این سال‌ها با وجود برداشت‌های مکرر هیچ‌گاه پیش نیامده افراد به صورت خودجوش یا دستگاه‌های مرتبط بذر این گیاهان را برای رشد مجدد در مکان‌هایی که برداشت انجام شده، بکارند.وی اظهار می‌کند: متأسفانه افرادی که برای کسب درآمد این گیاهان را برداشت می‌کنند، با برداشت اشتباه و بی‌رویه بزرگ‌ترین لطمه را به آنها می‌زنند، طوری که در آینده نزدیک اثری از این گونه گیاهان نخواهد ماند و نسل آینده نمی‌تواند از آنها بهره‌‌مند شود. 
نقشبندی با ارائه چند راهکار در راستای حفظ این منابع می‌گوید: اداره محیط‌زیست باید دراین‌باره برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشد. با توجه به این‌که منطقه کردستان دارای جغرافیای معین و مشخصی است، لذا لازم است مناطق رویش گیاهان شناسایی و مدیریت شوند و این نوع گیاهان در این مناطق کشت شوند. 

وی ادامه می‌دهد: فعالان این عرصه و ارگان‌های مرتبط با مطالعه و بومی‌کردن بذر این گیاهان می‌توانند به رشد مجدد آنها و ایجاد اقتصاد پایدار کمک و از انقراض گیاهان جلوگیری کنند. همچنین رسانه‌های دیداری و شنیداری می‌توانند نقش مفیدی در آموزش صحیح برداشت این نوع گیاهان داشته باشند تا خشم طبیعت دامنگیر مردم نشود. 


فعالیت دلالان و قاچاق گیاهان خوراکی 

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی استان کردستان دراین‌باره می‌گوید: گیاهان خوراکی و دارویی فصل بهار کاملاً خودرو هستند و به دلیل برخی هزینه‌های برداشت و حمل‌و‌نقل و به علاوه نوبر بودن آنها در ابتدا قیمت بالایی دارند.
«پیام شریفی» ادامه می‌دهد: اداره کل منابع طبیعی متولی حفاظت از خاک و برداشت صحیح گیاهان است.

وی می‌افزاید: یکی از مشکلات مهم در این عرصه برداشت نادرست این نوع گیاهان است و تا زمانی که هر شخصی به‌خوبی اهمیت منابع طبیعی را درک نکند، مشکل حل نخواهد شد. در برخی از گیاهان پیازدار که خود پیاز عامل رشد و تکثیر مجدد است، پیاز گیاه باید داخل خاک باقی بماند اما متأسفانه تمامی آنها از ریشه برداشت می‌شوند. وی با اشاره به راه‌حل‌های صحیح دراین‌باره اظهار می‌کند: افراد باید توجه داشته باشند در یک منطقه تمامی گیاهان را برداشت نکنند، ‌طوری که از هر گونه تعدادی برای تکثیر باقی بماند. به‌علاوه در فصل بهار از 15 اردیبهشت به بعد دام‌ها وارد مراتع شوند، زیرا قبل از این تاریخ خاک نرم است و با ورود دام به مرتع خاک آن فشرده و غیرقابل بارور خواهد شد و همین امر در تسریع به وقوع پیوستن سیلاب نقش اساسی دارد. 


برداشت بی‌رویه در سال‌های گذشته 

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی استان ادامه می‌دهد: با توجه به برداشت بی‌رویه در سال‌های گذشته اداره کل منابع طبیعی تصمیم گرفت امسال در هر شهرستان یک تعاونی دایر کند و به هر تعاونی با توجه به شرایط منطقه و با شرط برداشت اصولی مجوز برداشت محدود داده شود و تمامی امور در قالب تعاونی انجام شود. با این کار از برداشت بی‌رویه، غیراصولی و انحصاری برخی افراد جلوگیری می‌شود و در صورت تخلف افراد از طریق مراجع با آنها برخورد می‌شود.  این مسئول در ادامه می‌گوید: وجود دلال‌ها و قاچاق گیاهان بهاری یکی از مشکلات و چالش‌های پیش روی این عرصه است که بر قیمت و برداشت بی‌رویه تأثیر می‌گذارد و قیمت آنها را افزایش می‌دهد.

شریفی برای مقابله با قاچاق این محصولات می‌افزاید: منابع طبیعی برای مقابله با قاچاق، تعاونی‌ها را در هر شهرستان دایر کرده و حتی‌الامکان با صادرات بی‌رویه مخالفت می‌کند و نیاز مردم استان را در اولویت قرار می‌دهد. همین امر به همراه مجوز برداشت باعث شده نسبت به سال‌های گذشته وضعیت بهتری در برداشت داشته باشیم. 


قیمت بالای گیاهان خوراکی و دارویی  

«پیام شریفی» مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی استان می گوید: صادرات بی‌رویه باعث برداشت بیش‌ازحد می‌شود. با وجود این موارد اگر کسی قصد صدور گیاه را به خارج از کشور دارد، باید از طریق مراجع قضایی نظیر سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی و منوط به پرداخت هزینه‌های دولتی مجوز صادرات دریافت کند.
 وی می‌گوید: منابع طبیعی به‌تنهایی نمی‌تواند با قاچاق، قیمت عرضه و بسیاری از موارد مقابله کند و در کنار منابع طبیعی ارگان‌های دیگری نظیر گمرک، اتاق بازرگانی، وزارت جهاد کشاورزی و دیگر مراجع نقش اساسی دارند.   شریفی با اشاره به قیمت بالای گیاهان خوراکی و دارویی و عرضه آن در بازار می‌افزاید: سازمان جهاد کشاورزی و تعزیرات به صورت مستقیم می‌توانند بر قیمت عرضه این گیاهان در بازارهای داخلی نظارت داشته باشند.
 

کردستان؛ مهد گیاهان نایاب دارویی

گفت‌وگوی همشهری ‌را با «برهان حسینی» کارشناس گیاهان دارویی بخوانید

 این روزها طب سنتی جایگاه خود را تا حدودی به‎ دست آورده است و شاهد استقبال گسترده مردم به استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به جای برخی داروهای شیمیایی هستیم. این امر نشان می‌دهد طب سنتی ما بیدار شده و در مسیر فعالیت قرار گرفته است، درنتیجه باید به رشد و پیشرفت بیشتر آن توجه کرد. 

طب سنتی نزد ایرانیان به‌خصوص دیار کردستان- به دلیل تنوع پوشش گیاهی و قدمت فرهنگی- دارای جایگاه ویژه‌ای بوده است، ‌طوری که طب سنتی در کردستان از بسیاری جهات متفاوت با سایر نقاط کشور و خاص است. برای بررسی بیشتر موضوع، در ادامه گفت‌وگوی همشهری ‌را با «برهان حسینی» بنیان‎گذار شرکت شفای کردستان بخوانید. 


این روزها برخی افراد استفاده از فراورده‌های طب سنتی‌ را بر داروهای شیمیایی ترجیح می‌دهند. دلیل این اشتیاق چیست؟

فطرت انسان سازگار و هماهنگ با طبیعت است، لذا در هر صورت به طبیعت روی می‎آورد و دلیل این اشتیاق و روی آوردن امروز مردم نیز از همین سرشت سرچشمه می‎گیرد. 
در سراسر دنیا مردم به طبیعت روی آورده‌اند. زمانی که بشر صنعت ‌را به شیوه‌ امروزه در اروپا به دست آورد، در برابر طبیعت ایستاد، اما بعد از سال‌های طولانی به این نتیجه رسید که به‌ جای جنگ با طبیعت باید برای دستیابی به سلامت به آن روی آورد. بنا بر اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO) کشورهایی نظیر آلمان، انگلستان و آمریکا از کشورهای پیشرو بودند که به طبیعت و طب سنتی روی آوردند، در حالی که ایران و برخی کشورهای منطقه مهد طب سنتی بوده‌اند، اما اکنون آلمان و بسیاری از کشورهای پیشرفته بیش از 40 سال در زمینه طب سنتی از ایران پیشی گرفته‌اند. 

دلیل برخی از بیماری‌های شایع امروزه چیست؟ 

مردم کردستان خود دارای طب و درمانی خاص و ریشه‌دار هستند که اصطلاحاً به آن KTM یا طب سنتی کورده‌واری می‌گوییم. در گذشته مردم کردستان تحرک و زندگی سالم و به دور از انواع امواج، تشعشعات و مواد شیمیایی داشتند، اما با گذشت زمان و روی آوردن مردم به زندگی ماشینی و کم‌تحرکی ناشی از آن و تغذیه‌ ناسالم و همچنین دیر خوابیدن و دیر برخاستن و... بیشتر به بیماری مبتلا می‌شوند. مواد غذایی هم دستخوش تغییرات زیادی شده است؛ مانند تولید نان بدون سبوس، یا برنج سفید. جالب است بدانید کلمه‌ برنج که امروزه به‌ کار برده می‌شود از نظر معنی غلط است، زیرا کلمه برنج به معنی برنز است، بنابراین وقتی پوستش گرفته می‎شود باید آن‌ را سفید بخوانند و کلمات گندم و برنج ناظر به پوست این مواد است. 
بشر از ابتدای خلقت تا عصر صنعتی، گندم و برنج‌ را با پوست مصرف می‌کرد، اما امروزه پوست این مواد، خوراک دام و طیور محسوب می‌شود و در مقابل آرد و نشاسته خالص حاصل از مواد پوست گرفته شده به روده انسان می‌چسبد که باعث چربی خون، دیابت، چاقی، یبوست و دیگر بیماری‌ها می‌شود، لذا اساس بیماری‌های ما کم‌تحرکی و زندگی ماشینی است که باعث فرسودگی بدن و ایجاد درد در مفاصل‌ و دیگر قسمت‌های بدن می‌شود و به‎علاوه سوءتغذیه ناشی از دستکاری طبیعت، امواج، مواد شیمیایی و بیماری‌های روحی و روانی تحت تأثیر بی‌عدالتی‌ها و ناهنجاری‌ها از جمله مواردی است که باعث بروز بسیاری از بیماری‌ها می‌شود. 

چه بیماری‎هایی کردستان بیشتر رواج دارد؟

بیماری‌های گوارشی مانند یبوست، عفونت معده (اچ پیلوری) در استان شایع است. قبلاً وقتی عفونت گوارشی یا عفونت معده توسط اطبای سنتی برای فردی تشخیص داده می‌شد، پزشکان آن ‌را رد می‌کردند، بلکه به باد تمسخر می‌گرفتند که در معده، عفونتی وجود ندارد و... در حالی که ابن‌سینا هزار سال پیش عفونت گوارشی ‌را تشخیص داده و علاج کرده است. بعدها جوانی استرالیایی میکروب معده‌ را کشف کرد و جامعه پزشکی نیز آن ‌را پذیرفت. این بیماری که در منطقه ما نیز رواج زیادی دارد، ناشی از تغذیه ناسالم، رعایت نکردن توصیه‌های تندرستی، خواب بعد از غذا و... است، زیرا در این صورت مواد غذایی به سم تبدیل می‌شود که خود علت بسیاری از عفونت‌ها و بیماری‌هاست که با طب سنتی در مدت کوتاهی (حدود 2- 3 هفته) می‌توان بر این بیماری غلبه کرد. وانگهی نسخه‌های دارویی شیمیایی رایج ممکن است ماه‌ها هم این عارضه‌ را ریشه‌کن نسازد. 

چه گیاهانی در منطقه‌ ما به‌راحتی یافت می‌شود که در دیگر مناطق کشور نایاب است؟

ما معمولاً به دنبال گیاهانی هستیم که تراکنش وسیعی دارند و به‌راحتی می‌توان آن‌ را به ‌دست آورد. درخت بلوط و درخت وَن از جمله گیاهان دامنه زاگرس است که ده‌ها خاصیت ارزشمند دارند، اما متأسفانه بنا به دلایلی از جمله آتش‌سوزی و قطع شدن که ناشی از مدیریت ضعیف در این زمینه است، بسیاری از این درختان از بین رفته‌اند و نسل آنها رو به نابودی است. صمغ درخت ون یکی از بهترین داروهای طبیعی برای درمان میکروب معده و زخم شدید معده است و میوه درخت بلوط نیز در درمان کم‌خونی نقش بسزایی دارد. 

از نظر آماری طب سنتی مربوط به کدام ارگان است؟

طب سنتی متأسفانه متصدی و متولی ندارد و زیر نظر ارگان و نهاد خاصی قرار ندارد و وزارت بهداشت نیز همچون نامادریِ غیرمنصف در برابر طب سنتی ایستاده و با آن مقابله می‎کند. با پیشرفت طب سنتی معاونتی با عنوان معاونت طب سنتی ایجاد شد، اما با وجود مخالفت پزشکان، از معاونت به مدیریت تنزل یافت و به آن هم بهای چندانی داده نمی‌شود، در صورتی که کشور آلمان کتاب‌های ابن‌سینا و رازی‌ را مرجع طب سنتی خود قرار داده است. ما منبع غنی ده‌ها کتاب بزرگ و معتبر طب سنتی هستیم.  استادی کُردزبان به نام عبدالرحمن شرفکندی (ماموستا هَژار) طلسم ترجمه کامل کتاب «قانون» ابن‌سینا را شکست. این کتاب پر بود از کلمات و اصطلاحات وافر کُردی که مترجمانِ زبردستِ فارسی‌زبان در طول هزار سال نتوانستند آنها را به طور کامل به فارسی ترجمه کنند. این طلسم ‌را چنین استادی مسلط به زبان‌های کُردی، عربی و فارسی شکست و راز هزار ساله‌ ترجمه نشدن قانون‌ را برملا ساخت که وجود صدها واژه‌ کُردی در این کتاب ارزشمند است. طبیعتاً فارسی‌زبانانِ ناآشنا به زبان کُردی نمی‌توانستند آن ‌را کامل و بی‌نقص ترجمه کنند. اکنون راه برای دیگران باز شده تا در این مرجع بزرگ پزشکی سنتی بیشتر کاوش‌ کنند.  


اشتغالزایی مرکز گیاه‎درمانی شفا

 برهان حسینی،بنیان‎گذار شرکت شفای کردستان می گوید:  به طور مستقیم برای صد نفر اشتغالزایی کرده‎ایم، به‎علاوه در سراسر ایران بیشتر از هزار نفر در نمایندگی‌های شهرهای مختلف و در زمینه‌ کشت‌ انواع گیاهان و همچنین پخش و توزیع با ما همکاری دارند، ‌طوری که در این مجموعه به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم برای بیش از هزار و صد نفر شغل ایجاد کرده‌ایم. همچنین قصد داریم در آینده نزدیک همایشی با عنوان طب بومی غرب کشور «منطقه رویشی زاگرس» برگزار کنیم که در صورت تحقق آن، گردشگری سلامت در مناطق زاگرس‌نشین می‌تواند بسیاری از جوانان‌ را صاحب شغل سالم و پایدار کند، البته در صورتی ‎که مسئولان امر از طب سنتی حمایت کنند. وقتی گردشگری سلامت رونق یابد، قطعاً صنایع دستی، کشت گیاهان دارویی، فراوری و دیگر مشاغل رونق می‌یابد و بسیاری از جوانان ما صاحب شغل می‌شوند و برای پیدا کردن شغل راهیِ دیگر کشورها نخواهند شد.

 

مردم در برداشت گیاهان بهاری زیاده‌روی نکنند 

مهسا مرادی|  کرمانشاه- خبرنگار :

فرا رسیدن فصل بهار و رویش گیاهان خوراکی سبب حضور چشمگیر و قابل توجه مردم در طبیعت شده است. بدون شک بهار برای همه ما کمابیش فرصتی برای بهره‌مندی از گیاهان خوش ‌رنگ و بوی بهاری است. کرمانشاه به سبب داشتن 2 بخش گرمسیری و سردسیری به یک رویشگاه تبدیل شده است و در فصل زیبای بهار، گیاهان خودرویی همچون کنگر، شنگ، پاغازه، سورانه و پیچک که هر کدام دارای خواص غذایی و دارویی بی‌نظیر و معجزه‌آسایی هستند، در آن می‌رویند و برداشت و استفاده از این نعمت‌های بهاری از آغاز بهار تا حداکثر پایان اردیبهشت‌ماه ادامه خواهد داشت. 

این گیاهان به دلیل خواص فوق‌العاده‌ای که در ساقه و برگ آنها نهفته است در درمان انواع بیماری مفیدند و بسیاری از مردم با علم به این موضوع در طول این مدت به طور کامل آنها را در برنامه غذایی خود قرار می‌دهند و از آنها در انواع مختلف خورش، آش‌ و حتی به صورت سبزی‌خوردن استفاده می‌کنند. مانند شنگ که به صورت خام آن را با نمک و فلفل یا سرکه استفاده می‌کنند. 
 بازار فروش این سبزی‌های خوشمزه این روزها رونق خاصی دارد. از آنجا که تقاضا و عرضه ارتباط مستقیمی باهم دارند، استقبال بی‌حد مردم از این گیاهان نیز سبب شده روز‌به‌روز تعداد فروشندگان آنها بیشتر شود.


روزی ما را خدا در کوه و دشت قرار داده است

 در این بازار شلوغ پیرمردی خسته با دست‌های گلی مشغول پاک کردن کنگرهاست. نامش «اکبر» است و می‌گوید: هر روز با طلوع آفتاب به کوه و دشت‌های اطراف می‌روم و کنگر و شنگ و پاغازه جمع می‌کنم تا با فروششان هزینه‌ خانواده‌ام را تأمین کنم. انگار با رسیدن فصل بهار روزی ما را خدا در میان کوه و دشت قرار داده و از این راه به دستمان می‌رساند.  وی ادامه می‌دهد: استفاده از این گیاهان از قدیم مرسوم بوده و مردم علاقه زیادی به مصرف آنها دارند. به‌جز تعداد محدودی که شاید آنها هم از خواص بی‌نظیر این گیاهان بی‌اطلاعند، همه گیاهان بهاری را دوست دارند و از خوردن آنها لذت می‌برند. 

خانم جوانی که از اکبر آقا در حال خریدن کنگر است، می‌گوید: من هر سال همزمان با عرضه این گیاهان به بازار به خاطر خواص بی‌نظیرشان آنها را جایگزین گوشت و مرغ و... می‌کنم و از آنها به طور مداوم در برنامه غذایی خانواده‌ام استفاده می‌کنم. 
وی در ادامه بیان می‌کند: کنگر به خاطر طبع گرمی که دارد برای از بین بردن طبع سرد غذاهایی که در طول سال استفاده می‌کنیم، بسیار مفید است، چراکه منشأ تمام بیماری‌ها سردی است. 

همچنین این گیاه خاردار برای هضم غذا، تقویت معده و دستگاه گوارش و همچنین سم‌زدایی روده‌ها بسیار مفید است. این گیاهان کاملاً ارگانیک هستند و در روییدن آنها هیچ‌گونه سم و کود شیمیایی دخالت نداشته است. همین‌ها دلایل قابل قبولی است که مصرف این گیاهان از قدیم تا الان نسل به نسل ادامه داشته و بین مردم از محبوبیت بالایی برخوردار بوده است. بنابراین به همه توصیه می‌کنم که مصرف این گیاهان را در این مدت کوتاه از دست ندهند.  این گیاهان از یک طرف هم در درمان و هم در اشتغالزایی بسیار مفیدند اما از طرف دیگر به دلیل برداشت‌های ناآگاهانه و بیش از حد مجاز به طرز نگران‌کننده‌ای رو به انقراض هستند. 

جانشین یگان حفاظت منابع طبیعی استان کرمانشاه می‌گوید: علیرغم نظارت و حفاظت‌های مستمر نیروهای اداره منابع طبیعی، با شروع فصل بهار عده‌ای از مردم به سبب امرارمعاش برداشت‌ زیادی از گیاهان بهاری دارند. طبق تبصره۷، ماده۳، بهره‌برداری از جنگل‌ها برداشت بدون مجوز از منابع طبیعی تخلف محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد. 

«فرشید سنجری» اضافه می‌کند: کسانی که قصد برداشت این محصولات را دارند باید به اداره منابع طبیعی مراجعه کنند و مجوز بگیرند. پس از کسب مجوز از مدیر بهره‌برداری در صورت تشخیص ضرورت، افراد می‌توانند در زمان‌های خاص و همچنین از مکان‌های خاص، گیاه برداشت کنند؛ چراکه برخی از این گیاهان در حال گلدهی هستند و برداشت آنها سبب انقراض می‌شود. 

وی می‌افزاید: برای برداشت این گیاهان باید چاله‌کنی در عمق انجام شود، این کار مشکلات عمده‌ای از جمله فرسایش خاک را نیز به دنبال دارد.  این مسئول می‌گوید: برای جلوگیری از انقراض این گیاهان مفید در حال پرورش آنها در اداره بهره‌برداری هستیم و سعی بر ترویج کشت این گیاهان داریم. برای مثال در هفته گذشته در روانسر کشت کنگر داشتیم. 
سنجری در ادامه تأکید می‌کند: از مردم می‌خواهیم به این امر حساس باشند و برداشت‌های غیرضروری انجام ندهند تا مردم بتوانند هر سال از این نعمت الهی برخوردار شوند.