چالش تقسیم قدرت؛ آری

زهرا رستگارمقدم

تشکیل شوراها که به‌عنوان یکی از برنامه‌های اصلی انقلاب اسلامی در دوران مبارزه از سوی امام‌خمینی(ره) عنوان شده بود، بعدها با نام آیت‌الله سیدمحمود طالقانی گره خورد. پس از انتخابات مجلس خبرگان هنوز کشور از فضای رقابت فارغ نشده بود و احزاب و تشکل‌های سیاسی دم را غنیمت شمرده و بار دیگر بر تداوم همکاری با گروه‌های همسو تأکید کردند. همان دوره بود که سیدمصطفی تاج‌زاده، معاون سیاسی- اجتماعی وزارت کشور اعلام کرد که استعفای مقامات دولتی داوطلب عضویت در انتخابات شورا‌ها برای قانون الزامی است. بسیاری از چهره‌های شاخص سیاسی دو جناح به امید راهیابی به شوراهای اسلامی برای حضور در انتخابات اعلام آمادگی کردند. در پی اختلاف نظر میان هیأت‌های اجرایی و نظارت، نیروهای اصلاح‌طلبی که در هیأت نظارت حضور داشتند از موقعیت خود برای حل مشکل استفاده کردند. آنان در واکنش به منتقدان خود در ۱۷بهمن اعلام کردند که صلاحیت‌شدگان اگر به‌صورت کتبی اقرار کنند که معتقد به ولایت فقیه هستند صلاحیت آنها تأیید می‌شود. انتخابات نخستین دوره شوراهای شهر و روستا در سراسر کشور، ۷ اسفند ۱۳۷۷ برگزار شد. این انتخابات براساس قانون اساسی، ۲۰سال پس از پیروزی انقلاب برگزار شد و حدود ۱۸۵هزار نفر اعضای اصلی و علی‌البدل در سراسر ایران توسط مردم برگزیده شدند. 9 اردیبهشت ۱۳۷۸ شوراهای شهر و روستا به‌طور رسمی دوره چهارساله مسئولیت خویش را آغاز کردند. مجموع مشارکت در کل کشور ۲۴‌میلیون نفر بود. نخستین دوره انتخابات شوراها را دولت هفتم (سیدمحمد خاتمی) برگزار کرد. اما در دوره اول شورا چه اتفاقاتی افتاد و آن دوره چه تفاوتی با دیگر دوره‌ها داشت؟

میدانی برای صف‌آرایی طیف‌های سیاسی 

آمار به‌دست آمده، حاکی از پیروزی اصلاح‌طلبان در انتخابات شوراها بود. براساس نتایج به‌دست آمده در تهران از یک میلیون و ۴۸۰هزار و ۲۷۵ رأی ماخوذه، یک‌میلیون‌و ۴۰۳ هزار و ۳۸۹ رأی صحیح اعلام شد و از این تعداد اعضای منتخب شورای شهر تهران به شهر ذیل اعلام شدند: عبدالله نوری، سعید حجاریان کاشانی، جمیله کدیور، فاطمه جلایی‌پور، محمدابراهیم اصغرزاده، محمد عطریانفر، احمد حکیمی‌پور، محمدحسین درودیان، سیدمحمود علیزاده طباطبایی، مرتضی لطفی، رحمت‌الله خسروی، غلامرضا فروزش، صدیقه وسمقی، عباس دوزدوزانی و سیدمحمد غرضی. نخستین دوره انتخابات سراسری شوراهای اسلامی کشور با استقبال چشمگیر مردم در بیش از ۴۰هزار حوزه انتخاباتی برگزار شد و حدود ۲۰۰هزار نفر از منتخبین مردم برای اداره امور شهرها و روستاهای کشور به‌عنوان عضو شورای اسلامی شهر یا روستا برگزیده شدند. شوراهای اسلامی از ۹ اردیبهشت سال۱۳۷۸ و همزمان با پیام تاریخی حضرت امام درخصوص شوراها و با پیام ویژه‌ای از مقام معظم رهبری و سخنان سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت شروع به‌کار کرد.

دوره پنجم مجلس شورای اسلامی نیز از این تلاش‌ها برکنار نبود. برابر قانون، نظارت بر این انتخابات با نمایندگان خانه ملت بود. به همین‌خاطر ۵ عضو هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات شورا‌ها انتخاب شدند؛ 3نفر از اردوگاه محافظه‌کاران 2نفر نزدیک به گروه‌های چپ مسلمان که البته این نوع چینش منجر به چالش‌های سیاسی شد. مجلس ۳۰‌آبان اسامی ۶۶ نفر عضو هیأت‌های عالی نظارت بر انتخابات شوراهای اسلامی در ۲۲ استان را اعلام کرد و در ۱۲ آذر نیز هیأت دولت کمیته ویژه وزارتخانه‌های معین در امر برگزاری انتخابات شوراها را تشکیل داد. کار انتخابات شوراهای اسلامی برای ورود ۲۰۱هزار نفر به شورا‌های اسلامی شهر و روستا در ۷۳۰ شهر و ۴ هزار روستا آغاز شد. اصرار وزارت کشور برای اعلام تأیید صلاحیت نامزدهای انتخابات به جایی رسید که موحدی ساوجی، رئیس هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات شوراهای اسلامی کشور اعلام کرد وزارت کشور در این انتخابات کاره‌ای نیست. از ۱۳ بهمن کار رسیدگی به شکایات نامزد‌ها هم آغاز شد. عمده اختلافات بر سر نامزدهای شورای شهر تهران بود و صحنه رقابت، میدانی برای صف‌آرایی طیف‌های سیاسی شد.

ترور حجاریان و خروج نوری و کدیور

شوراهای شهر به‌ویژه در شهرهای بزرگ و کلانشهرها با اتهام سیاسی‌گری و اعمال سلیقه‌های سیاسی به حاشیه رانده شده، درحالی‌که این نهاد مردمی می‌تواند قوی‌ترین تشکیلات مدیریتی در کشور باشد. در ایران پس از خرداد 76 قانون شوراها اجرا شد و مجلس ششم در جهت تصویب قانونی که اختیارات شوراها را از قانون فعلی وسیع‌تر کند حرکت کرد. اما چندین‌بار در رفت و برگشت از شورای نگهبان اهدافی که مدنظر مجلس ششم بود تحقق پیدا نکرد. بدون تردید با تأسیس شوراها، قدرت‌بخشی از نهادها که در نبود شوراها، وظایف را بر عهده داشتند کاهش می‌یافت که این امر باعث نوعی چالش حفظ قدرت بین این سازمان‌ها و شوراها می‌شد.

نهاد شوراهای اسلامی تهران در اردیبهشت 78شکل گرفت ولی پس از مدتی با کشمکش‌های سیاسی همراه شد. در دوره اول شورا با ترور سعید حجاریان و خروج تعدادی از اعضا مانند عبدالله نوری و جمیله کدیور، پس از مدتی، اختلاف‌ها بر سر مسائل، ازجمله انتخاب شهردار بالا گرفت، به‌گونه‌ای که منجر به تعطیلی شورای شهر تهران شد. هرچند کسانی چون ابراهیم اصغرزاده، عضو دوره اول شورای شهر، معتقد است که این شورا مصوبه‌های بسیار خوبی ازجمله تدوین منشور شهر تهران تصویب کرد و به نوعی با این مصوبه‌ها پایه‌گذار فعالیت شورا در دوره‌های بعدی شد. وقایع شورای شهر اول موجب شد تا حضور مردم در انتخابات شورای شهر دوم کمتر شود و این شورا با ترکیبی کاملا متفاوت شکل بگیرد. اگر چه عده‌ای شورای اول را به سیاسی‌کاری محکوم می‌کنند ولی علی‌نوذرپور،  کارشناس مسائل شهری معتقد است که شوراها در همه دوره‌ها سیاسی بود‌ه‌اند و این فقط مخصوص شورای اول نبوده است.