فرجام قمار نفتی ترامپ

رضا کربلائی/خبرنگار


قیمت جهانی نفت دیروز حتی به 75دلار هم رسید. بهای طلای سیاه در یک سال اخیر رشدی 40درصدی را تجربه کرده و حالا همه نگاه‌ها به تحریم یکجانبه آمریکا برای جلوگیری از صادرات نفت ایران به‌عنوان یکی از بنیانگذاران اوپک است.
تصمیم مقامات کاخ سفید هرچند بسیاری از فعالان بازار نفت را غافلگیر کرد اما تحلیلگران ازجمله بانک انگلیسی بارکلیز بر این نظرند که هدف واشنگتن برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران، قیمت نفت را در معرض ریسک‌های صعودی قرار می‌دهد. به‌ویژه اینکه هم خطر کاهش تولید نفت ونزوئلا و لیبی جدی است و تردیدها نسبت به استمرار عرضه مازاد نفت 2کشور عربستان و امارات برای جبران کمبود نفت ایران هم جدی‌تر شده و احتمال زیادی وجود دارد که بازار نفت دنیا با محدودیت عرضه طلای سیاه مواجه شود.
رویترز گزارش داده در معاملات روز سه‌شنبه ارزش دلار در برابر بسیاری از همتایانش افزایش یافت و به جز دلار کانادا که به‌دلیل افزایش قیمت نفت در برابر همتای آمریکایی خود صعودی بود، دلار در برابر سایر ارزها دست به پیشروی زد و شاخص دلار در مقابل سبدی از ارزهای جهانی ممکن است بار دیگر در آستانه گذشتن از سطح ۹۷.۵واحدی قرار گیرد.

رایزنی کره‌ای‌ها
تازه‌ترین خبر اینکه رسانه‌های کره‌جنوبی خبر داده اند: در هفته جاری یک هیأت سیاسی این کشور برای رایزنی درباره تصمیم جدید آمریکا در زمینه تمدید نشدن معافیت‌های واردات نفت از ایران عازم واشنگتن خواهد شد. این هیأت به ریاست «یون کانگ هیون» معاون وزیر خارجه خواهد بود و قرار است با مقامات وزارت خارجه آمریکا درباره جزئیات مربوط به پایان دادن به معافیت‌های کره‌جنوبی برای خرید نفت از ایران گفت‌وگو کند. مقامات ترکیه و چین هم مخالفت ضمنی خود را با اعمال تحریم‌های نفتی ایران اعلام کرده‌اند اما باید دید نتیجه تصمیم آنها چه خواهد بود. هند نیز تأکید کرده خرید نفت از ایران نباید متوقف شود و این کشور در حال ارزیابی پیامدهای تصمیم جدید آمریکا بوده و دهلی‌نو در زمان مناسب بیانیه‌ای درباره صادر نشدن حکم معافیت از تحریم‌های ایران برای این کشور صادر خواهد کرد.چین نیز در واکنش به تصمیم اخیر آمریکا گفته است: همواره مخالف تحریم‌های یکجانبه علیه ایران بوده‌ایم.
2مقام آمریکایی که خواستند نامشان فاش نشود با انتقاد از سیاست کاخ سفید در قبال ایران می‌گویند: دولت آمریکا درباره تأثیرات این سیاست‌ها در بازار نفت و یا کشورهایی نظیر چین، هند، ‌ترکیه و عراق به اندازه کافی فکر نکرده است. سوزان مالونی، کارشناس مسائل ایران در مؤسسه بروکینگز واشنگتن معتقد است: دولت آمریکا بدون همکاری با کشورهایی که بیشترین تأثیر را از این مسئله می‌بینند اقدام به اجرای سیاستی کرده است که تأثیر زیادی نخواهد داشت.

گزینه‌های پیش روی ایران
فریدون برکشلی، رئیس دفتر مطالعات انرژی وین در گفت‌وگو با مهر با اشاره به اینکه ترامپ هشت کشور را از تحریم‌های نفتی علیه جمهوری اسلامی ایران تا اول‌ماه می‌۲۰۱۹ میلادی (اردیبهشت‌ماه سال۹۸) معاف کرده بود، گفت: در مورد ادامه این معافیت‌ها و تمدید تمام یا بخشی از آنها گمانه‌زنی‌هایی در جریان بود و اکنون ترامپ تصمیم به قطع معافیت‌ها گرفته است. وی افزود: طبق مقررات بین‌المللی و براساس اصول روابط دوجانبه، آمریکا مجاز به چنین اقدامی نیست، اما از آنجا که اکثر کشورها با آمریکا روابط اقتصادی و بازرگانی دارند، نمی‌خواهند آمریکا را به نفع ایران از خود ناراضی کنند و هزینه بالایی متقبل شوند. بنابراین کشورها تصمیم آمریکا را خواهند پذیرفت و ایران لازم است راهکارهای صادرات نفت دوران تحریم‌های گذشته را احیا کند. برکشلی با بیان اینکه هم‌اکنون بازار جهانی نفت با کمبود عرضه مواجه نیست، اظهار داشت: آنچه در بازار عرضه می‌شود عمدتا نفت خام‌های سبک و فوق سبک است؛ این در حالی است که بازار جهانی فارغ از میزان عرضه، به طیف گسترده‌ای از نفت خام نیاز دارد. اساسا دخالت‌های سیاسی در بازار نفت در دهه‌های اخیر که فقط هم از سوی آمریکا صورت گرفته، بازار نفت را مخدوش کرده است.
رئیس دفتر مطالعات انرژی وین گفت: در واقع معافیت‌ها یک سیاست بودند و تحریم یک استراتژی. این خط‌مشی حوزه عمل آمریکا را تقویت کرد و فرصت داد تا بازار را مورد آزمایش قرار دهد. در هر صورت از نظر تکنیکی، بازار به نفت ایران نیازمند است و آن را به‌دست خواهد آورد. به‌گفته برکشلی از نظر ژئوپلتیکی آمریکا دست به ریسک بزرگی زده و ترامپ مشاوران خوبی را اطراف خود جمع نکرده است، چراکه برآیند اوضاع دشوار ونزوئلا، تحولات خاورمیانه از لیبی و الجزایر و سودان تا آینده پادشاهی در عربستان، جملگی ضرورت ارسال پیام‌ها و علائم ثبات بخش را طلب می‌کنند. وی افزود: چنانچه در اجلاس وزارتی کمیته نظارت بر بازار اوپک که در ۱۹‌ماه مه سال‌جاری میلادی در جده برگزار می‌شود، عربستان و روسیه تصمیم به رها‌سازی‌ نظام سهمیه بندی گرفته و افزایش تولید اوپک و غیراوپک را در دستور قرار دهند، از تنش بازار کاسته شده و قیمت‌ها طیف ۷۰-۶۵ دلار بقیه سال‌جاری را در پیش خواهد داشت. برکشلی تصریح کرد: روسیه با قیمت ۴۵-۴۰ دلار در بشکه هم راضی است و عمدتا به‌دنبال افزایش سهم خود در بازار است. در واقع در سازمان اوپک و بازار نفت، هر عضوی که به هر دلیلی از بازار کنار می‌رود، برای بقیه مانند یک هدیه است.

روسیه شکارچی بازار نفت
او در پاسخ به اینکه آیا عربستان و امارات توان جبران نفت ایران را در بازار دارند، گفت: الان ظرفیت تولید مازاد نفت نزد عربستان، روسیه، امارات و آمریکاست. 
البته در مورد آمریکا باید گفت این کشور هنوز وارد‌کننده خالص است. اگرچه برای نخستین‌بار پس از ۴۷سال صادرات نفت خام شده، ولی هنوز واردات بر صادرات فزونی دارد.
او ادامه داد: عربستان ظرفیت مازاد تولید بالغ بر یک میلیون بشکه در روز را دارد، اما تولید مداوم ۱۱میلیون بشکه در روز را به‌طور پایدار و طولانی‌مدت تاکنون به‌نمایش نگذاشته است. از سویی دیگر امارات هم تا سقف ۴۰۰هزار بشکه در روز ظرفیت مازاد تولید دارد. اما درنهایت باید بدانیم که شکارچی اصلی بازار نفت خام ایران، روسیه خواهد بود.

برخی از آمریکا حرف‌شنوی ندارند
نرسی قربان، کارشناس ارشد حوزه انرژی گفت: احتمالا خروج نفت ایران از بازار قیمت‌ها را 4 تا 5دلار (5 تا 10درصد) بالا ببرد. به‌گزارش ایلنا، نرسی‌قربان گفت: تمدید نشدن معافیت‌های نفتی شوک جدیدی به بازار وارد نمی‌کند چون بازار از قبل پیش‌بینی می‌کرد که ممکن است این اتفاق بیفتد و همه جوانب را درنظر گرفته، ولی بستگی دارد به اینکه به چه نحوی این کار را می‌کنند، آیا واردات نفت از ایران باید فوری قطع شود یا به‌تدریج این اتفاق می‌افتد؟ آیا قرار است خریدار به‌طور کلی و یکباره تمام خرید خود را متوقف کند یا خیر. تمام اینها باید مشخص شود. او افزود: درهرحال بعضی از مشتریان مثل ترکیه و عراق حرف‌شنوی کامل از آمریکا ندارند و خرید خود را ادامه می‌دهند ولی مشتریانی که شرکت‌های خصوصی هستند از ترس آمریکا وارداتی نخواهند داشت. رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی می‌گوید: شرایط کنونی فرصت بسیار خوبی است تا صادرات فرآورده‌های نفتی و محصولات با ارزش افزوده بالا را جایگزین صادرات نفت خام کنیم. به‌گزارش صداوسیما او افزود: برای ما راه‌ها بسته نیست، زیرا می‌توانیم ظرفیت توسعه تبدیل مواد خام نفتی به فرآورده‌های نفتی را به‌وجود آوریم و با تولید محصولات تکمیلی و با ارزش افزوده بالا، اینگونه محصولات را به بازار‌های منطقه عرضه کنیم.
حمید‌رضا‌صالحی، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی هم گفت: ایران در سال‌های گذشته راه‌هایی را برای ادامه صادرات در بازار‌های نفت پیدا کرده که این مسیر‌ها همچنان به ادامه صادرات کمک خواهد کرد. او افزود: شاید وقت آن رسیده باشد که بیشتر به سمت صادرات غیرنفتی تغییر جهت دهیم که مسیر برای فعالیت بخش خصوصی بازتر است.

پتروشیمی جایگزین نفت
دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی با اشاره به اینکه پتروشیمی، نفت نیست و شرایط صادرات آن متفاوت از نفت است، گفت: در سخت‌ترین شرایط نیز صادرات پتروشیمی ایران متوقف نشد و ارز پتروشیمی نیز وارد کشور شد. 
به‌گزارش فارس، احمد مهدوی ابهر تأکید کرد: اطمینان می‌دهم که در سخت‌ترین شرایط نیز می‌توانیم محصولات خود را صادر کنیم و ارز حاصل از صادرات را وارد کشور کنیم.

   واکنش رسانه‌های خارجی به قمار نفتی

  نشریه اشپیگل، چاپ آلمان: اقدام یکجانبه آمریکا موجب نگرانی در بازارهای جهانی شده است. تحریم‌های آمریکا انتقاد برخی شرکای ایران را نیز به‌دنبال داشته است. ازجمله چین اعلام کرده که همکاری‌اش با ایران مغایر با هیچ قانون بین‌المللی نیست و به این کار ادامه خواهد داد.
  نشریه فارن پالیسی: گزینه‌های فراوان پیش روی ایران برای تلافی تصمیم آمریکا در تمدید نکردن معافیت تحریم‌های نفتی وجود دارد، ایران به‌عنوان مثال می‌تواند با بستن تنگه هرمز که 30درصد صادرات روزانه نفت منطقه از آن عبور می‌کند، پاسخ تندی به واشنگتن بدهد. دولت دونالد ترامپ با هدف رساندن صادرات نفت ایران به صفر، یک خطر بزرگ سیاست اقتصادی را پذیرفته است.

  روزنامه جنگ پاکستان: تمدید نشدن معافیت برای خریداران نفت ایران از سوی آمریکا کشورهای آسیایی را با مشکل جدید روبه‌رو می‌کند، در حالی که چین و ترکیه حاضر به پذیرفتن تصمیم جدید دولت ترامپ نیستند.

  اکونومیک تایمز هند: با به اتمام رسیدن مهلت معافیت هندوستان از تحریم‌های آمریکا این کشور به‌دنبال یافتن منابع جایگزین برای پالایشگاه‌های خود است.قیمت بنزین و گازوئیل در جهان به واسطه این تحریم‌ها افزایش یافته درحالی‌که ارزش روپیه نیز احتمالا کاهش پیدا می‌کند، چرا که هندوستان ۸۴درصد نفت خود را وارد می‌کند.

  بانک انگلیسی بارکلیز: این اقدام بازارهای نفت را در کوتاه‌مدت دچار محدودیت شدید عرضه خواهد کرد. واکنش چین و هند که بزرگ‌ترین مشتریان نفتی ایران هستند، حائز اهمیت خواهد بود زیرا این دو کشور ممکن است برای جایگزین کردن نفت ایران به مشکل بربخورند.

  تایمز هند: واشنگتن بدون درنظر گرفتن اینکه دهلی نو، هم‌پیمان راهبردی این کشور است، با لغو معافیت‌ نفتی ایران، هند را برای تأمین انرژی به دردسر انداخته است. حذف نفت خام ایران از بازار جهانی، به افزایش قیمت نفت منجر می‌شود و در نهایت مصرف‌کنندگان هندی متحمل ضرر خواهند شد.

  نشریه تایم: واکنش منفی از سوی کشورهای خریدار نفت ایران که امکان توقف خرید نفت از این کشور را ندارند، می‌تواند تأثیری معکوس و برخلاف اهداف آمریکا از اجرای سیاست ‌ارائه نکردن معافیت‌های تحریمی برای کاخ سفید به بار بیاورد. بعید به‌نظر می‌رسد تشدید حمله به اقتصاد ایران از سوی آمریکا به تغییر رفتار ایران منجر شده و این کشور را پای میز مذاکره بکشاند و یا به تضعیف سپاه پاسداران و نیروی قدس سپاه منجر شود یا حتی مردم را علیه نظام بشورانند.