صدا؛ همان صداهای آشنا

عیسی محمدی 

روزگاری رادیو چنان مهم بود که هنرمندان شهیر ایرانی، همه دلخوشی‌شان این بود که بروند و در برنامه‌ای، به‌طور مستقیم اجرایی داشته باشند. تا اینکه تلویزیون از راه رسید. رادیو و تلویزیون سال‌ها شانه به‌شانه هم پیش می‌رفتند تا اینکه جادوی تکنولوژی، پای تلویزیون‌های ماهواره‌ای را هم به میان کشید و دیگر رادیو، به انزوا رفت؛ ولی از دست نرفت. رادیو کماکان تا دهه 70 و حتی تا میانه دهه 70شمسی، هنوز یک رسانه معتبر و اثرگذار بود. حالا که مناسبتی دست داده، بد نیست بر چند تایی از ماندگارترین برنامه‌های رادیو مروری داشته باشیم تا به یادگار بماند برای نسلی که اوج این رسانه گرم را ندیدند.

برنامه گل‌ها
مهم‌ترین برنامه؛ بدون شک

وقتی زندگینامه بخشی از فعالان دنیای موسیقی و آواز غالبا سنتی معاصر را دنبال می‌کنیم، می‌بینیم‌ بعید است که سروکارشان به برنامه گل‌ها نیفتاده باشد. این برنامه به‌مدت نزدیک به دودهه و نیم تا سال 1357شمسی، پخش می‌شد. این برنامه ابتدا با عنوان گل‌های جاویدان و از رادیو تهران آغاز به‌کار کرد. برنامه گل‌ها البته آیتم‌های دیگری هم داشت؛ ازجمله گل‌های جاویدان، گل‌های رنگارنگ، برگ سبز، یک شاخه گل و گل‌های صحرایی. این برنامه ابتدا با مدیریت پیرنیا دنبال می‌شدتا اینکه در دهه40 و به‌واسطه کناره‌گیری او، چند سال بی‌ثباتی را تجربه کرد. سپس در ابتدای دهه50‌شمسی، با عنوان گل‌های تازه و با مدیریت هوشنگ ابتهاج آغاز به‌کار کرد. تنها کافی است در کنار نام ابتهاج، نام‌های بزرگ دیگری چون ابوالحسن صبا، علی تجویدی، حسین تهرانی، روح‌الله خالقی، پرویز یاحقی، حسن کسایی، جواد معروفی، جلیل شهناز و... را فهرست کنیم تا بفهمید داریم از چه چیزی صحبت می‌کنیم.
 
برنامه صبح جمعه با شما
جمعه خوب، جمعه نوذری

برنامه صبح جمعه با شما، البته قبل‌تر از منوچهر نوذری و با هنرمندانی دیگر سروسامان یافته بود، ولی با ورود او و با حضور او بود که رنگ و بویی دیگر یافت، طوری که وقتی از این هنرمند فقید صحبت می‌شد، بلافاصله مردم یاد این برنامه می‌افتند. در روزگاری که رادیو هنوز برای خودش بروبیایی داشت، جمعه‌های ایرانی با برنامه« صبح جمعه با شما» معنا پیدا می‌کرد و جمعه خوب، جمعه‌ای بود که با این برنامه آغاز شده و ادامه پیدا کرده باشد. این برنامه در یک استودیو و با حضور صداپیشگان و مردم، سه‌شنبه‌ها ضبط و جمعه‌ها پخش می‌شد. در حد و اندازه آن روزگار، طنزهای فاخر و خوبی هم داشت. قیاسی مع‌الفارق شاید باشد، ولی می‌توان اثرگذاری آن را با برنامه‌ای چون« ساعت خوش» در تلویزیون مقایسه کرد. هنوز هم طرفداران رادیو، «آقای ملون» و «آقای دست و دلباز» با صداپیشگی نوذری را به یاد دارند. عزت‌الله مقبلی، حسین عرفانی، شهلا ناظریان، رضا عبدی، منوچهر آذری (که بخشی از مردم همیشه او را با منوچهر نوذری اشتباه می‌گرفتند!)، منوچهر والی‌زاده، عباس محبی، بیوک میرزایی، امیرحسین مدرس، علیرضا جاویدنیا، مینو غزنوی، فرهنگ مهرپرور و... از دیگر هنرمندان این برنامه بودند.
 
برنامه عصرانه
نشاط عصرهای پنجشنبه

این برنامه سال‌ها و در عصر پنجشنبه‌ها، دلخوشی کسانی بود که برنامه دیگری برای گوش دادن نداشتند. کارگرها، راننده‌ها و حتی بیشتر مردم ترجیح می‌دادند این برنامه را از دست ندهند. داریوش کاردان، ستاره برنامه عصرانه بود. این برنامه بعد از سال1368 به‌مدت 5سال و به‌صورت زنده، از رادیو ایران پخش می‌شد. او به واسطه قریحه طنزپردازی و قدرت نویسندگی خود، توانست شخصیت‌های این برنامه را حسابی ماندگار کند؛ ازجمله استاد خرناس در هیبت شاعری عجیب‌وغریب. ژاله صادقیان نیز در کنار کاردان، به صداپیشگی شخصیت‌های مختلف در این برنامه سرگرم بود. برنامه عصرانه بعدها نیز دوباره پخش شد.
 
برنامه راه شب
شب‌نشینی رادیویی

یکی از برندهای رادیو ایران و رادیو را می‌توان برنامه راه شب دانست. این برنامه، حالا 46سالی است که دارد از رادیو ایران پخش می‌شود. هنوز هم مخاطبان وفادار رادیو، علاقه‌مندند تا این برنامه را دنبال کنند. پیش از انقلاب، صداهایی چون حمید مصدق، احمد شاملو و حمید عاملی را به‌خودش دیده و بعد از انقلاب هم صداهایی چون منوچهر نوذری، محمد صالح‌علاء و غلامعلی امیرنوری را بر تارک برنامه خود نشانده. این برنامه ترکیبی، از نیمه‌شبان آغاز شده و تا ساعات 2تا 2.5 بعد از نیمه‌شب نیز ادامه می‌یابد. این شب‌نشینی رادیویی، چنان تأثیری در فرهنگ ایرانی داشته که حتی سریال تلویزیونی‌اش هم با هنرنمایی ناصر ممدوح ساخته شد.

 برنامه‌های دیگر
قله‌های مدیوم صدا

البته تاریخچه رادیو پروپیمان‌تر از این حرف‌هاست که با بازخوانی چند برنامه، بتوان آن را جمع کرد. اینها مشتی نمونه خروار بودند تا نشانه‌ای از اعتبار مدیوم رادیو در ایران باشند. اما در این میان می‌شود به برنامه‌هایی دیگر نیز اشاره کرد؛ ازجمله برنامه «شب‌به‌خیر کوچولو» که از سال69 و با گویندگی مریم نشیبا پخش آن آغاز شد. برنامه دیگر«روی خط جوانی» رادیو جوان است. این برنامه از سال1384 و با سردبیری مهدی زریباف، انرژی نویسندگان و گویندگان بااستعداد و تازه‌نفس را به خوبی آزاد کرد و تبدیل به یکی از مهم‌ترین‌های ژانر خودش شد. برنامه ماندگار دیگر رادیو، «قصه ظهر جمعه» بود که البته امروزه آن را با نام محمدرضا سرشار، نویسنده مطرح کشورمان، به یاد می‌آورند. اما این برنامه قدیمی‌ترین برنامه رادیو ایران است که از سال1319 آغاز شده است. فضل‌الله مهتدی (صبحی) 24سالی قصه‌گویی آن را برعهده داشت. برنامه بامدادی «پیک بامدادی» رادیو ایران با گویندگی سیدحسین حسینی هم از برنامه‌های ماندگار رادیو لقب گرفته است؛ در کنار برنامه‌هایی چون «جوان ایرانی سلام».