رادیو گوش می‌کنم پس هستم

عیسی محمدی

مخاطبان رادیو، این رسانه گرم و صوتی، چه کسانی هستند و چه تیپ آدم‌هایی؟ گزارش زیر، پاسخی است به این پرسش.

مخاطب می‌تواند سیار و سیال باشد

محمد بخشایش کارش را از رادیو جوان شروع کرده. بعدها به رادیو ایران رفته و حالا هم تهیه‌کننده برنامه «پارک شهر» رادیو تهران است. نزدیک 20 سالی است که با رادیو و تهیه‌کنندگی سرگرم است. از این تهیه‌کننده باسابقه می‌خواهیم که برایمان مخاطبان رادیو را تیپ‌شناسی کند، می‌شنویم: «باور عموم این است که مخاطبان رادیو، یا توی ماشین نشسته‌اند و در حال حرکت‌اند یا در محل کاری هستند که نیاز به تمرکز دارند و به همین دلیل از تلویزیون نمی‌توانند استفاده کنند و از رادیو استفاده می‌کنند یا.... شاید مخاطب عمومی رادیو این‌چنین باشد اما تصور شخصی من به‌عنوان یک تهیه‌کننده آن است که مخاطبان خاص رادیو مخاطبانی هستند که به‌واسطه موقعیت اجتماعی و احساسی و سیاسی و اجتماعی یا سلیقه‌ای و امثالهم، بتوانند نیازهای خودشان را در این رسانه و برنامه‌های آن پیدا کنند. ما در برنامه پارک شهر رادیو تهران، حتی مخاطبانی داریم که برخلاف نگاه عامه مردم، وقتی‌که از ماشین هم پیاده می‌شوند یا از محل کارشان بیرون می‌آیند، باز هم از طریق موبایل‌های هوشمند و اپلیکیشن‌ها، برنامه را دنبال می‌کنند. 

بخشایش معتقد است که مخاطبان رادیو یا اختصاصی هستند یا خاص؛ «مخاطبان اختصاصی از شبکه‌های خاصی چون رادیو جوان و رادیو گفت‌وگو و... استفاده می‌کنند. مخاطب خاص از خود رادیو استفاده می‌کنند؛ مثل مخاطبان شبکه‌های ایران و تهران و... . به نظر من مخاطبان ما بیشتر کسانی هستند که دنبال سندیت و اعتبار خبر و پیام می‌گردند.

مخاطبان روستایی زیادی داریم

سراغ تهیه‌کننده‌ای دیگر می‌رویم. مجتبی امیری، کارش را از رادیو جوان شروع کرده و هم‌اکنون، از تهیه‌کنندگان پرکار این شبکه است. این تهیه‌کننده درباره تیپ‌شناسی مخاطبان رادیو چنین می‌گوید: «ببینید! رادیو یک رسانه عام است و همه جور مخاطبی دارد؛ از نوجوان و جوان و میانسال گرفته تا شاغل و دانشجو و تحصیل‌کرده و کم‌سواد. حتی آدم‌هایی که فکرش را نمی‌کنید که اهل رادیو گوش کردن باشند، این رسانه را دنبال می‌کنند. شبکه‌های رادیویی چون کنداکتورهای متنوعی دارند، می‌توانند همه جور مخاطبی را جذب کنند».

 از او می‌خواهیم که دقیق‌تر دراین‌باره صحبت کند. پاسخ می‌شنویم: «زنان خانه‌دار، دانشجویان غالبا خوابگاهی، دانشجویانی که باید شب‌ها بیدار بمانند و درس بخوانند و شاغلان شیفت شب بیشتر شغل‌ها جزو مشتریان ثابت و وفادار ما هستند. جالب است بدانید که از میان روستاییان هم مخاطبان زیادی داریم که با موبایل، رادیو گوش می‌کنند و آمار گوش‌دادن رادیو با موبایل به‌شدت رشد داشته».

مخاطبان وفادار ما

قاسم اورنگی، مستندساز تلویزیون و البته از تهیه‌کنندگان رادیو محسوب می‌شود. او هم کارش را از رادیو جوان شروع کرده؛ رادیویی که روزگاری، بخش قابل توجهی از نیروهای جوان رسانه‌ای در حوزه مدیوم رادیو و صدا را به‌خودش جذب کرد. درباره سؤال ما می‌گوید: «من مخاطبان وفادار برنامه‌های رادیو را 3 دسته می‌دانم: راننده‌ها، مغازه‌دارها (البته بیشتر در صنف‌هایی چون خیاطی و کفاشی و... که جنبه تولیدی دارد) و زنان خانه‌داری که در خانه هستند». او معتقد است که بعضی‌ها عادت کرده‌اند صدایی در جایی بپیچد و برایشان چندان رادیو و تلویزیون‌بودن آن مهم نیست.

چرا دانشجویان؟

درباره دانشجویان نیز می‌پرسیم. می‌شنویم: «دانشجویان در کل دوست دارند که صدایی باشد تا زیاد درگیر سکوت نشوند چون غالباً دسترسی به تلویزیون هم ندارند، رادیو را ترجیح می‌دهند. بیشتر دانشجویان، خوابگاهی هستند و بیشتر هم شبکه فرهنگ و راه شب و... را گوش می‌دهند. من به آنها مخاطبان تایمی می‌گویم؛ در ساعت خاصی از شب رادیو گوش می‌دهند». اما نکته جالب‌تر را از این تهیه‌کننده رادیویی بشنویم: «راننده‌ها هم بخش مهمی از مخاطبان ما هستند. غالبا هم 6 تا 8 صبح، 10 تا 12 ظهر، 5 تا 7 عصر و 10تا 11.5 شب ساعت اوج رادیو گوش‌دادن آنهاست. نیمه‌شب تا 3صبح نیز غالبا رانندگان بیابان و ماشین‌های سنگین رادیو گوش می‌کنند. زنان خانه‌دار هم 10 تا 12صبح مشتری برنامه‌های رادیو هستند؛ به‌خاطر همین بیشتر برنامه‌های خانوادگی در این تایم پخش می‌شود».

باید منتظر گروه‌های جدیدتر باشیم

در پایان، سراغ دکتر شاکر واثقی، دکتری ارتباطات و رئیس روابط عمومی دانشکده صداوسیما هم می‌رویم. درباره تیپ‌شناسی مخاطبان رادیو از او چنین می‌شنویم؛ «برای تیپ‌شناسی مخاطبان رادیو، البته باید سروقت مخاطب‌شناسی و شیوه‌های خاص آن در علم ارتباطات رفت. از قدیم‌الایام معروف بوده که غالب مخاطبان رادیو را زنان خانه‌دار و رانندگان و کارگران برخی از مشاغل تشکیل می‌دادند اما حالا تیپ‌شناسی آنها متنوع‌تر شده. با توجه به ترکیب رادیو و موبایل، استفاده از آن عمومی‌تر شده؛ اگر که نگوییم بیشتر شده. دانشجویان، مغازه‌دارها، طرفداران موسیقی (بابت استفاده از شبکه‌هایی چون پیام و رادیو آوا) و... را هم باید به این سیاهه افزود. در این زمینه، با توجه به گسترش پادکست‌ها و فایل‌های صوتی اینترنتی و نیز رادیوهای اینترنتی، باید انتظار داشته باشیم که تیپ مخاطبان عمومی‌تر و به مخاطبان سنتی و وفادار رادیو، گروه‌های دیگری هم اضافه شود.