گفت‌وگو
آمریکا مقصر بی‌ثباتی در بازار نفت
رضا کربلائی/ روزنامه‌نگار
اصلی‌ترین سؤال این روزها نه فقط در ایران که در جهان این است که با تصمیم تندروهای آمریکا مبنی بر تمدید‌نکردن معافیت کشورهای خریدار نفت ایران چه اتفاقی رخ خواهد داد و آیا صادرات نفت کشورمان صفر خواهد شد؟ واکنش کشورهای عضو اوپک و غیراوپک و دیگر مصرف‌کنندگان چه خواهد بود و آیا دست وزارت نفت برای کم‌کردن فشار ناشی از اعمال محدودیت بر صادرات نفت کشورمان از سوی کاخ سفید باز است یا نه؟
محمد‌علی خطیبی طباطبایی، نماینده سابق ایران در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و تحلیلگر بازار نفت در گفت‌وگوی اختصاصی با همشهری می‌گوید: تصمیم آمریکا امنیت انرژی جهان را تهدید می‌کند و باعث بی‌ثباتی در بازار جهانی نفت خواهد شد و همه در این میان بازنده خواهند بود اما مقامات کاخ سفید قدرت حفظ این ابزار فشار بر ایران در سال آینده را نخواهند داشت. این گفت‌وگو را بخوانید.
عدم‌تمدید معافیت 8کشور خریدار نفت ایران از سوی دولت آمریکا چه تاثیری بر بازار جهانی نفت می‌گذارد؟
عدم‌تمدید معافیت‌ها و خروج احتمالی ایران و ونزوئلا به‌عنوان 2کشور عمده صادرکننده نفت عضو اوپک، قطعا بازار جهانی نفت با افزایش قیمت‌ها مواجه می‌شود و از سوی دیگر، برخلاف وعده دولتمردان آمریکا به شهروندان این کشور با توجه به در پیش‌بودن انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، بهای انرژی به‌ویژه فرآورده‌های نفتی برای مردم این کشور بالاتر خواهد رفت و ممکن است روی نظر رأی‌دهندگان اثر منفی بگذارد.
یعنی افزایش تولید نفت شیل در آمریکا هم نمی‌تواند اثر افزایش قیمت جهانی نفت را برای شهروندان این کشور کاهش دهد؟
از نظر فنی نفتی که به‌صورت نفت‌شیل تولید می‌شود، قابل استفاده در پالایشگاه‌های آمریکا نیست و این نفت باید با نفت‌خام و ترش مخلوط شود و مورد استفاده قرار گیرد که این مسئله باعث افزایش تقاضا برای نفت ترش و سنگین هم خواهد شد.
واکنش احتمالی اعضای اوپک به تصمیم آمریکا چه خواهد بود؟
به هر حال تحت فشار آمریکا، ایران و ونزوئلا به‌عنوان 2عضو از خانواده اوپک با مشکل مواجه خواهند شد و انتظار می‌رود اوپکی‌ها درست و منطقی تصمیم بگیرند و در راستای برنامه آمریکا اقدام به افزایش ظرفیت تولید خود برای جبران کمبود بازار نکنند. اما اگر برخی از اعضای اوپک دنبال فرصت‌طلبی باشند و بر بستر تحریم‌های آمریکا حرکت کنند، احتمال لغو سهمیه‌بندی و توقف برنامه کاهش تولید اوپک وجود دارد. انتظار می‌رود هم اوپکی‌ها و هم غیراوپکی‌ها به توافق کاهش 1.2میلیون بشکه‌ای نفت و عرضه آن به بازار تا پایان سال‌جاری میلادی پایبند بمانند و در راستای سیاست‌های آمریکا گام برندارند.
تا چه میزان احتمال دارد صادرات نفت ایران با تمدید نشدن معافیت‌ها به صفر برسد؟
بستگی به سناریوهای ایران دارد. چرا‌که عدم‌تمدید معافیت‌ها قابل پیش‌بینی بود و از همان موقع باید برای بدترین حالت ممکن برنامه‌ریزی صورت گرفته باشد. این برنامه‌ریزی باید در 2محور سیاست‌های اقتصادی و سیاست‌های نفتی دنبال شود تا در شرایطی که فروش نفت سخت‌تر شود، با مشکل مواجه نشویم و این امیدواری هست که وزارت نفت برای این وضعیت سناریوها و برنامه‌های مختلفی را پیش‌بینی کرده است.
چه سناریوهایی از حیث دیپلماسی نفتی می‌تواند اثر فشار آمریکا را خنثی سازد؟
اینکه منتظر بمانیم تا کشورها از آمریکا مجوز معافیت بگیرند تا از ما نفت بخرند، هنر نیست و باید دنبال روش‌هایی باشیم که خارج از چارچوب‌های تعریف‌شده توسط آمریکا بتوانیم نفت صادر کنیم و تحریم‌های یکجانبه آمریکا را دور بزنیم. البته روش‌هایی وجود دارد که رسانه‌ای‌شدن آن به مصلحت نیست و به‌نظر وزارت نفت هم به این روش‌ها فکر کرده است. می‌توان با خریداران سنتی نفت ایران مذاکره کرد، هم‌اکنون چینی‌ها اعلام کرده‌اند که به چارچوب تحریمی آمریکا پایبند نخواهند بود و از این راه می‌توان به مقابله با فشار تحریم‌ها روی آورد و منتظر تمدید یا عدم‌تمدید معافیت‌ها نماند.
ارزیابی شما از واکنش احتمالی عربستان و متحدان این کشور در اوپک و سایر اعضای این سازمان درصورت تحریم نفتی ایران چیست؟
در اوپک با 2طیف از کشورها مواجه هستیم؛ یک طیف کشورهایی هستند که امکان تولید بیش از میزان فعلی را ندارند و آنها نمی‌توانند کمبود نفت ایران را جبران کنند. طیف دوم کشورهایی هستند که دارای ظرفیت مازاد تولید هستند و ممکن است بخشی از این ظرفیت را برای تامین نیاز بازار آزاد کنند. اما از نظر فنی یک مشکل اساسی وجود دارد که باعث نگرانی بازار جهانی شده است.
منظورتان چه مشکل فنی است؟
نفت شیل آمریکا برای مصرف باید با نفت ترش و سنگین مخلوط شود و بازار هم با تحریم ونزوئلا و ایران با کمبود عرضه نفت ترش و سنگین مواجه می‌شود و افزایش تولید نفت شیل با وجود کمبود عرضه نفت خام ترش و سنگین یک چالش برای آمریکا خواهد بود و این کشور با مشکل مواجه می‌شود و پالایشگاه‌های آمریکا هم نمی‌توانند نفت شیل را به‌صورت مستقیم به فرآورده تبدیل کنند. بنابراین احتمال اینکه آمریکا بخواهد میزان تولید نفت شیل را افزایش دهد، زیاد نیست و به همین دلیل حداکثر فشار آمریکا معطوف به همین امسال خواهد بود و دست این کشور باز نخواهد بود. اگر ایران بتواند این مسیر سخت و شرایطی که همه قبول دارند جنگ اقتصادی است را با برنامه‌ریزی دقیق و انعطاف‌پذیری پشت سر بگذارد، شرایط کشور در بازار جهانی نفت سال آینده بهتر خواهد شد.
واکنش عربستان به تحریم نفتی ایران چه خواهد بود؟
عربستانی‌ها به همراه متحدان سیاسی این کشور یعنی امارات و کویت در نشست قبلی اوپک می‌توانستند به کاهش تولید رأی ندهند اما به این توافق پاسخ مثبت دادند و نشان دادند که دنبال قیمت‌های نزولی نفت نیستند و دنبال قیمت‌های مناسب هستند. این رفتار عربستان و دیگر اعضای اوپک و غیراوپک نشان داد که بازار جهانی نفت و اقتصاد دنیا دنبال ثبات و استحکام بازار نفت است و نگران چالش بی‌ثباتی است؛ چرا‌که در شرایط بی‌ثباتی بازار نفت همه بازنده خواهند بود.
حتی آمریکا هم دنبال ثبات در بازار نفت است؟ اروپا و دیگر مصرف‌کنندگان صنعتی جهان به چه می‌اندیشند؟
روشن است که دولتمردان آمریکا دنبال ماجراجویی هستند تا ثبات در بازار نفت. اما هم تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک، هم کشورهای اروپایی و هم مصرف‌کننندگان صنعتی نظیر چین، هند، ژاپن و کره‌جنوبی دنبال ثبات هستند و این مصرف‌کنندگان می‌دانند که هزینه افزایش قیمت جهانی نفت در اثر تحریم ایران و ونزوئلا را آنها باید بپردازند.
دیپلماسی نفتی ایران چه کاری می‌تواند انجام دهد؟
محور دیپلماسی نفتی ایران باید براساس حفظ و استحکام ثبات در بازار و امنیت انرژی جهان قرار گیرد به رایزنی‌های گسترده برای یارگیری در این معادله پیچیده نیاز داریم تا از این فرصت حداکثر استفاده را ببریم تا دیگر کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت به آمریکا فشار بیاورند تا دست از بی‌ثباتی بازار نفت بردارد در غیراین صورت مسئولیت هرگونه بی‌ثباتی در بازار متوجه آمریکا خواهد بود و حتی شهروندان آمریکایی هم هزینه این بی‌ثباتی را با افزایش قیمت‌ها خواهند داد.
فکر می‌کنید اروپا هم حاضر به همکاری در راستای حفظ ثبات در بازار نفت خواهد بود؟
اولا غالب کشورهای اروپایی صادرکننده نفت نیستند و افزایش قیمت نفت بر این کشورها هم فشار وارد می‌کند و از سوی دیگر به‌دلیل وابستگی قیمت جهانی گاز به قیمت نفت، هزینه خرید گاز برای اروپایی‌ها هم بالا می‌رود. برای اروپا امنیت انرژی بسیار مهم است و درصورت شکل‌گیری یک دیپلماسی فعالانه و با برنامه‌ریزی گسترده امکان همگرایی بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اروپایی و غیراروپایی نفت جهت اعمال فشار به آمریکا وجود دارد هرچند سخت خواهد بود. اما همانطور که آمریکا در شورای امنیت و سازمان ملل بارها منزوی شده، احتمال قرار‌گرفتن این کشور در انزوا دور از انتظار نخواهد بود چرا‌که بازار جهانی نفت نیازمند ثبات در عرضه، تقاضا و قیمت‌هاست.
آیا روسیه نیز دنبال ثبات است؟
قطعا اگر روس‌ها دنبال ثبات در بازار نبودند، با اوپک همکاری نمی‌کردند. این کشور چندسالی است از یکجانبه‌گرایی فاصله گرفته و با اوپک همراه شده و این کشور هم نیازمند ثبات در بازار است.
چرا کشورهای اروپایی یونان و ایتالیا با وجود برخورداری از معافیت تحریم‌های نفتی ایران، حاضر به خرید نفت در 6ماه گذشته نشدند؟
اروپا همواره مایل به خرید نفت از ایران است و بعد از برجام صادرات نفت ما به اروپا به روزی 700هزار بشکه رسید اما اینکه چرا 2کشور یادشده از ایران نفت نمی‌خرند را باید از وزارت نفت سؤال کرد.
با تحریم آمریکا، صادرات نفت ایران صفر می‌شود؟
ما مشتریان خاص خود را داریم هرچند شرایط صادرات سخت‌تر می‌شود و ممکن است صادرات کم شود اما صفر نخواهد شد.
در همینه زمینه :
