زنان، پای مذاکرات صلح افغانستان

محمد امین خرمی ـ خبرنگار

از حدود 6‌ماه پیش که بحث مذاکرات صلح با طالبان مطرح شد، زنان افغانستان که تجربه 5سال زندگی در جامعه تحت حکمرانی این گروه را داشته‌اند، جزو نخستین مخالفان بودند؛ آنها اکنون در دور تازه مذاکرات، یک پای گفت‌وگوها هستند.
دور تازه گفت‌وگوها برای صلح در افغانستان قرار است روز جمعه به‌مدت 3روز و با حضور هیأتی 150نفره از افغانستان و هیأتی از طالبان در دوحه قطر آغاز شود. از این مذاکرات با عنوان «گفت‌وگوهای بین‌الافغانی» نام برده می‌شود و قرار است زمینه‌ساز مذاکرات اصلی میان دولت مرکزی افغانستان و نمایندگان طالبان باشد.
دولت افغانستان دیروز اعلام کرد: فهرست 150نفره هیأت کابل نهایی شده و شخصیت‌های سیاسی بیرون از حکومت، برخی ‌مسئولان دولتی، فعالان مدنی، روحانیون و چهره‌های مورد اعتماد مردمی برای سفر به قطر در فهرست قرار گرفته‌اند. در این میان اتفاق تازه، حضور حدود 50زن در هیأت اعزامی از افغانستان است. طبق اعلام ارگ ریاست‌جمهوری این زنان از اقشار مختلف جامعه افغانستان انتخاب شده‌اند و قرار است طی نشست با نمایندگان طالبان، نگرانی‌های خود را در مورد آینده زنان افغانستان در حکومتی که قرار است با مشارکت طالبان تشکیل شود، مطرح کنند. طبق اعلام دفتر رئیس‌جمهور افغانستان، برخی ‌افراد شرکت‌کننده ممکن است منتسب به دولت این کشور باشند اما قرار است طی نشست دوحه دیدگاه‌های شخصی خود را در مورد روند صلح و آینده افغانستان مطرح کنند و نمایندگی دولت را به‌عهده نخواهند داشت. این موضوع تحت فشار طالبان مطرح شده است؛ چراکه سران طالبان اعلام کرده‌اند حاضر نیستند با دولت افغانستان یا نمایندگان آنها دیدار و مذاکره کنند.
پیش از این یک دور دیگر از مذاکرات بین‌الافغانی در مسکو برگزار شد که تعداد معدودی از زنان افغان نیز در آن شرکت داشتند اما حضور پررنگ زنان در هیأت اعزامی از کابل، اکنون برای نخستین‌بار اتفاق می‌افتد.


حضور زنان در هیأت مذاکره‌کننده طالبان
طرف دیگر مذاکرات اما شگفتی‌‌سازتر بوده است. خبرگزاری رویترز دیروز با انتشار خبری به نقل از سخنگوی طالبان اعلام کرد که هیأت مذاکره‌کننده طالبان در مذاکرات دوحه شامل زنان نیز خواهد بود. به گفته ذبیح‌الله مجاهد، زنانی که به نمایندگی از طالبان در مذاکرات حضور خواهند داشت، هیچ نسبت فامیلی با مذاکره‌کنندگان و فرماندهان طالبان ندارند، بلکه از میان هواداران این گروه در مناطق تحت کنترل طالبان در افغانستان انتخاب شده‌اند.
سخنگوی طالبان در مورد تعداد اعضای هیأت مذاکره‌کننده اطلاعاتی نداده است اما تلویزیون طلوع افغانستان دیروز خبر داد که احتمالا شمار هیأت طالبان 25نفر باشد. به اسامی افراد حاضر در هیأت طالبان نیز اشاره‌ای نشده اما پیش‌بینی می‌شود همچون گذشته برخی ‌مسئولان طالبان مستقر در دفتر سیاسی این گروه در دوحه در مذاکرات بین‌الافغانی حضور داشته باشند.


زنان، زیر یوق طالبان
نیروهای طالبان 23سال پیش، تقریبا تمام خاک افغانستان را تصرف کردند و در کابل تشکیل حکومت دادند. «امارت اسلامی افغانستان» نامی بود که طالبان بر حکومت خود گذاشت. ممنوعیت تحصیل برای دختران و زنان و محدودیت شدید برای حضور آنان در سطح شهرها و روستاها، برنامه‌ای بود که از ابتدای روی کار آمدن طالبان دنبال شد. بسیاری از فعالان سیاسی و مدنی افغانستان، دوران نوجوانی و جوانی خود را در دوره حکومت طالبان گذرانده‌اند و اکنون حاضر نیستند بار دیگر به آن دوران بازگردند. به همین دلیل از سال گذشته، زمانی که موضوع مذاکره با طالبان برای پایان دادن به جنگ 18ساله افغانستان مطرح شد، زنان از ترس بازگشت اصول سختگیرانه این گروه به جامعه، به مخالفت با آن پرداختند.
طی سال‌های اخیر اما برخی مقام‌های طالبان به‌صورت پراکنده در مورد نقش و جایگاه زنان در جامعه اظهارنظرهایی کرده‌اند. به گفته‌ آنها، طالبان رویکرد خود را تغییر داده و اکنون به حق تحصیل زنان و فعالیت آنان در جامعه بر مبنای اصول شریعت اعتقاد دارد.
واکنش‌ها به خبر اعلام‌شده از سوی سخنگوی طالبان در جامعه افغانستان متفاوت بوده است. برخی فعالان مدنی در این کشور همچنان به طالبان بی‌اعتمادند و تصمیم اخیر این گروه را واقعی نمی‌دانند چرا‌که معتقدند زنان در طول حکومت افغانستان بیش از هر قشر دیگری مورد آزار قرار گرفته و آسیب دیده‌اند. برخی دیگر اما از آن استقبال کرده‌اند. فوزیه کوفی، یکی از اعضای هیأت افغانستان در مذاکرات دوحه که پیش از این نماینده مجلس نیز بوده، جزو افرادی است که اقدام طالبان را مثبت می‌داند. روزنامه گاردین به نقل از او نوشته است: «این یک قدم مثبت است؛ تنها زنان می‌توانند درد و مشکلات زنان افغان را درک کنند. حضور زنان در هیأت مذاکره‌کننده طالبان نشان می‌دهد ایدئولوژی این گروه واقعا تغییر کرده است.»

وضعیت شکننده مذاکرات
موضوع مذاکرات بین‌الافغانی اکنون در حالی مطرح است که دور تازه گفت‌وگوها میان آمریکا و نمایندگان طالبان در دوحه در حال برگزاری است. آمریکایی‌ها و هیأت طالبان در شرایطی سر میز مذاکره نشسته‌اند که دور تازه حملات طالبان به مواضع دولت و نیروهای خارجی موسوم به «عملیات بهاره» آغاز شده است. تاکنون 5دور مذاکره میان طالبان و آمریکا برگزار شده و پس از آخرین دور مذاکرات در دوحه قطر، تصور می‌شد دو طرف بر سر آتش‌بس در سال جدید توافق کرده‌اند. حملات جدید طالبان اما نشان می‌دهد 5دور مذاکرات قبلی آنقدرها هم موفقیت‌آمیز نبوده است.
شدت‌گرفتن حملات طالبان همزمان با پیشبرد مذاکرات، باعث مطرح شدن تردیدهایی در مورد تصمیم این گروه برای پایان‌دادن به حدود 2دهه جنگ در افغانستان شده است. با این حال، مردم افغانستان چشم به دوحه دوخته‌اند تا شاید نمایندگان‌شان بتوانند طی مذاکره با طالبان، از ابهام موجود در مورد آینده مذاکرات صلح و آینده کشورشان بکاهند؛ آینده‌ای که میزان حضور سران طالبان و ایدئولوژی طالبانی در آن همچنان نامشخص است.