محو تدریجی طبقه متوسط در ایران و جهان

منفی شدن نرخ رشد اقتصادی، افزایش نرخ بیکاری و تورم و کاهش قدرت خرید خطر ضعیف‌تر شدن طبقه متوسط ایران و شکاف طبقاتی با گروه‌های با درآمد بالا را تقویت می‌کند. این موضوع البته در جهان هم در حال رخ دادن است تا آنجا که یک نهاد بین‌المللی نسبت به محو طبقه متوسط در کشورها هشدار داده است. کاهش نرخ رشد اقتصادی به منفی ۳.۸ درصد و رشد صنعتی به منفی ۷.۹‌درصد در حالی اتفاق می‌افتد که اقتصاددان‌ها معتقدند منفی شدن رشد اقتصادی به‌معنای کاهش مبادلات در اقتصاد است. براساس اعلام مرکز آمار ایران در 9‌ماه نخست سال گذشته، رشد اقتصادی ایران به منفی ۳.۸‌درصد با احتساب نفت و منفی ۱.۹‌درصد بدون نفت رسیده است.

قدرت‌الله امام‌وردی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد تهران می‌گوید: این کاهش نرخ رشد اقتصادی به واسطه کاهش فعالیت‌های اقتصادی اتفاق می‌افتد که قسمت عمده آن به کاهش درآمدهای نفتی و فعالیت‌های صنعتی مرتبط است؛ در مجموع این شرایط باعث کاهش حجم مبادلات در اقتصاد خواهد شد. وی همچنین در توصیف دورنمای اقتصاد در سال‌جاری به‌احتمال افزایش تورم اشاره و اظهار کرد: در سال جدید احتمالاً تحریم‌ها ادامه پیدا می‌کند و علاوه بر آن برخی معافیت‌های نفتی هم برداشته می‌شود. از سوی دیگر به‌دلیل کوچک شدن سفره مردم تقاضا برای مصرف هم پایین می‌آید و این شرایط باعث کاهش حجم مبادلات و ضعف کسب‌وکارها خواهد شد.

محمد طبیبیان اقتصاددان هم در تحلیلی تأکید می‌کند: رشد قیمت کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای موجب شکل‌گیری تصور افزایش میزان دارایی مالکان خودرو، زمین، طلا و ارز و... را فراهم کرده و اینگونه تصور می‌شود که برخی شهروندان دارای کالاهای سرمایه‌ای صاحب سرمایه و ثروت بیشتری شده‌اند اما در شرایط تورمی اوضاع اقتصادی شهروندان تضعیف می‌شود. او توضیح می‌دهد:  مثلا کسی که یک آپارتمان و یک اتومبیل داشته و قیمت آن افزایش یافته است، در حقیقت ثروتی کسب نکرده چون با فروش آن حد اکثر می‌تواند مشابه همان آپارتمان یا خودرو را بخرد. از سوی دیگر افرادی مانند نسل جوان که از قبل صاحب چنین دارایی‌هایی نبوده‌اند، به‌دست آوردن این دارایی‌ها را بیش از پیش دور از دسترس می‌دانند.

یعنی در این شرایط وضع همه براساس منابع واقعی بد‌تر و نه بهتر می‌شود، اما وضع برخی افراد بیشتر از بقیه بد می‌شود که به این رویکرد بدتر شدن توزیع ثروت گفته می‌شود.

 به گفته طبیبیان، اگر میزان دارایی اقشار مختلف جامعه به درستی سنجیده شود، شاخص‌های توزیع ثروت از قبیل ضریب جینی، بدتر شدن وضعیت ثروت و دارایی افراد مختلف جامعه را منعکس می‌کنند. با این روند رشد میزان ثروت و دارایی افراد دارای اینگونه کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای در شرایط رشد تورم، واقعی نبوده و مصداق شکل‌گیری طبقه‌ میلیاردرهایی در جامعه است که در واقع گدا هستند.

هشدار جهانی به محو شدن طبقه متوسط
سازمان توسعه و همکار‌ی‌های اقتصادی موسوم به OECD هشدار داده که طبقه متوسط در دنیا در حال محو شدن است و افزایش نابرابری در سطح جهان باعث می‌شود جوان‌ترها از شانس برابر رقابت با فرزندان ثروتمندان به مانند والدین‌شان برخوردار نباشند. به‌گزارش ایسنا، این سازمان با بررسی تحولات اجتماعی و اقتصادی در ۴۰‌کشور منتخب که شامل ۳۶ عضو این سازمان و کشورهای چین، آفریقای جنوبی، هند و روسیه بوده‌اند نتیجه گرفته که طبقه متوسط این کشورها طی ۳۰ سال اخیر کاهش محسوسی داشته است.

این گزارش می‌افزاید: ۶۰ درصد جوانان ساکن در این کشورها متعلق به طبقه متوسط درآمدی هستند. درحالی‌که در سال ۱۹۷۱ حدود ۶۱ درصد جمعیت آمریکا را طبقه متوسط تشکیل می‌داد. این رقم در سال ۲۰۱۶ به ۵۲‌درصد رسیده است و نکته نگران‌کننده این است که بیشتر این جمعیت به طبقه پایین درآمدی پیوسته‌اند؛ نه اینکه ثروتمند شده باشند. مؤسسه بین‌المللی پارتینگتون گزارش می‌دهد: محو طبقه متوسط باعث می‌شود جوانان این طبقه شانس چندانی برای بروز استعدادهای خود و کسب ثروت بیشتر را نداشته باشند. به‌گونه‌ای که در مقایسه با ۴۰‌سال پیش متوسط اجاره مسکن در آمریکا ۳۹‌درصد بیشتر شده است، درحالی‌که قدرت خرید اکنون در مقایسه با ۴۰‌سال پیش ۲۰‌درصد کمتر شده است.

به گزارش همشهری، افزایش نرخ تورم و نوسان شدید قیمت ارز و همچنین منفی شدن رشد اقتصادی در ایران هم باعث شده تا طبقه متوسط جامعه به‌عنوان موتور تقویت‌کننده رشد اقتصادی تضعیف شود.