آنها آب‌باریکه نمی‌خواهند

خدیجه نوروزی

گویی یک‌شبه میلیاردرشدن و رسیدن به ثروت، دیگر برای جوانان نسل امروز فقط یک‌رؤیا نیست و  به‌دنبال مسیرهای کوتاه و زودبازده هستند. طوری تربیت شده‌اند که آقا بالاسر نمی‌خواهند، به کسی جواب پس نمی‌دهند و کار خودشان را می‌کنند. آنها برای رسیدن به قله‌های موفقیت و ثروت می‌دوند. در عصری زندگی می‌کنند که فناوری و اطلاعات لحظه‌به‌لحظه در حال شتاب گرفتن است و آنها نمی‌خواهند که عقب‌تر باشند. به‌دنبال راه‌های متفاوتی از گذشته برای حضور قدرتمند در بازار کار هستند. دنبال شغل‌های کسل‌کننده نیستند و با هیجان به‌دنبال شغل‌های چالشی با قدرت ریسک بالا می‌گردند تا خلاقیت‌شان را نشان دهند. البته باید دید این ارابه‌ای که بر پشتش نشسته‌اند و بی‌محابا به پیش می‌رانند به کجا می‌رود؟ درست است که نمی‌توان منکر نقش پراهمیت کسب‌و‌کارهای نوین در ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی شد اما باید دید جوانانی که به‌دنبال آب باریکه نیستند و حالا دیگر سطح توقعات و انتظارات‌شان فراتر از حد معمول رفته، با چه تهدیدهایی مواجهند.

توقعات بالا

محمد زاهدی‌اصل - استاد مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی - در گفت‌وگو با همشهری درنگ در مورد انتظارات جوانان امروز از بازار کار می‌گوید: «چیزی که وبال گردن نسل امروز شده قرار گرفتن در بمباران اطلاعاتی غلط و درست در فضای مجازی است. متأسفانه نسل امروز ما به هیچ عنوان قانع نیست. توجه به جنبه مثبت قناعت می‌تواند زندگی را تا حدودی سامان بخشد. اگر ما امروز با فروپاشی خانواده و آسیب‌های اجتماعی متعدد در همه ابعاد آن مواجه هستیم، نشانگر این است که جوان امروز بسیار متفاوت‌تر از جوان قدیم است. در کنار اینکه انتظارات بیشتری دارد سرعت بیشتری هم دارد. به این ویژگی‌ها آستانه تحمل پایین و تاب‌آوری کم را نیز اضافه کنید. دوست دارد به سرعت پله‌های ترقی را طی کند. انتظاراتش از یک شغل، ایده‌آل‌گرایانه است و همین موجب می‌شود تا تن به هر کاری ندهد. برای ورود به بازار با وسواس‌های خاصی روبه‌رو است و درآمد بالا و پرستیژ کاری را مدنظر دارد. انجام هر فعالیتی را در ‌شأن خود و ارضاکننده نمی‌داند و برای شغل‌های پست و کم‌مرتبه آینده‌ای متصور نیست. انتظار دارد شغلش یک شبه 10 پله ارتقایش دهد. طبیعتا چنین فضا و انتظاراتی درست نیست».

چرا جوان تابع کارهای ساده نیست

زاهدی معتقد است که فقط فضای مجازی نیست که نسل جوان امروز را متوقع کرده، نهادهای اثر‌گذار مانند دانشگاه و آموزش‌و‌پرورش و روابط اجتماعی بین جوانان و افرادی که به غلط الگو معرفی شده‌اند، وجود آقازاده‌ها و پولدارشدن‌های یک‌شبه و شرایط سیاسی و اقتصادی کشور هم مقصرند که به گسترش چنین جوی دامن زده‌اند. جوانان خود را تابع کارهای ساده و ابتدایی نمی‌کنند تا بتوانند با کسب تجربه به‌تدریج رشد کنند و به جایگاهی که در شأنشان است برسند. البته اینکه چرا جوانان ما متوقعند بر می‌گردد به امکانات و امتیازهای خاصی که به مناسبت‌هایی برای بخشی از جوانان جامعه فراهم است؛ مانند آقازاده‌ها، ژن‌های برتر یا فرزندان ایثارگران و جانبازان. فرصت‌هایی که پله‌های ترقی را برای این جوانان فراهم می‌کند دیگر افراد را دچار نوعی سرخوردگی می‌کند و به نارضایتی‌ها دامن می‌زند؛ جوانانی که هوشمندی و توانایی لازم را دارند اما رانتی ندارند تا در بازار کار حرفی برای گفتن داشته باشند.

پول؛ اولویت اول

شرایط اقتصادی جامعه موجب شده تا جوان امروز فارغ از استعداد، خلاقیت و توانمندی‌های ذاتی و مهارت‌هایی که دارد به سمت شغل‌هایی گرایش پیدا کند که همسو با توانایی‌هایش نیست. استاد مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار می‌کند:« وقتی جوان ما مشاهده می‌کند که همه‌‌چیز با پول ارزشگذاری می‌شود و ارزش پول ملی مدام در حال تنزل است، قطعا انتظاراتش از شغل انتخابی‌اش بالا می‌رود، چرا‌که به این مسئله می‌اندیشد که قرار است به ریال پول درآورد اما به دلار خرج کند، آن‌هم جوانی که مدام در جو مقایسه خود با دیگران و چشم و هم‌چشمی‌های رایج در جامعه زندگی می‌کند و قرار است با چنین موجی بالا و پایین شود». مجموعه سیستم کلان اجتماعی اعم از دولت، خانواده، ارتباطات مجازی و دوستانه دست‌به‌دست هم داده‌اند و انتظارات را طوری بالا برده‌اند که خودشان مانعی برای یک اشتغال خوب و از سوی دیگر بالا رفتن نرخ بیکاری شده‌اند. در واقع ارزشگذاری‌ها بر مبنای پول و مادیات فضا را به سمتی برده که جوانان به کارهای پایین‌تر با حقوق کمتر تن ندهند که خروجی چنین فرهنگی این می‌شود که 40درصد دانش‌آموختگان دانشگاه‌های ما بیکارند. قطعا چنین دیدگاه‌هایی به مرور احساس امنیت کاری که نیاز یک جامعه سالم است را به حداقل می‌رساند و جامعه را به آشوب می‌کشد.

نسلی کارآفرین

باید این نکته را مدنظر داشت که نسل جوان امروز بسیار باهوش، خلاق و مبتکر است و توانسته با استفاده از مهارت‌هایش در فضای مجازی کارآفرین باشد و شغل‌های زیادی نیز ایجاد کند. زاهدی با تأیید این سخنان می‌گوید: «امروزه استارتاپ‌هایی که منجر به کارآفرینی‌های فراوانی شده را نباید نادیده گرفت. در واقع اگر دیدگاه‌های منفی از نسل جوان امروز نسبت به بازار کار را از وی بگیریم با نسلی کارآفرین مواجهیم که بسترهای جدیدی را در عرصه فعالیت‌های اقتصادی و اشتغال‌زا پیش روی جامعه گشوده. اگر ما بتوانیم بسترهای اشتغال متعارف و قانونمند را برای جوانان فراهم کنیم می‌توانیم از تهدیدها و تخریب‌هایی که فضای جامعه را مسموم کرده، جلوگیری کنیم».