زیبای بی‌نام و نشان

 جواد افتخاری|   خراسان رضوی-خبرنگار:


صنایع دستی خراسان رضوی با ٢٢ رشته متنوع بومی علاوه بر رشته‌های عمومی این هنر تولید می‌شود اما نه نتها متولیان که حتی بسیاری از هنرمندان این رشته‌ها عزمی برای شناسنامه‌دار کردن و تجاری‌سازی هنر اصیل خود ندارند. امروز در این استان درصد کمی از تولیدات صنایع دستی تجاری‌سازی شده است. 


تجاری‌سازی، یک ضرورت

معاون صنایع‌ دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری خراسان رضوی تجاری‌سازی صنایع ‌دستی را امری ضروری می‌داند و بر اجرایی کردن آن تاکید دارد. «محمدحسین مطیع» می‌گوید: اکنون 22 رشته بومی صنایع ‌دستی در استان خراسان رضوی فعال است که تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی از مهم‌ترین آنهاست. وی بیان می‌کند: وقتی صنایعی مانند سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی جهانی و یا ملی‌اند نمی‌توان هرطور تمایل داشت به تولید و عرضه آنها پرداخت، بلکه حتما باید تجاری‌سازی شوند. 

معاون صنایع‌ دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری خراسان رضوی با تاکید بر این‌که سایر رشته‌ها هم باید به سمت تجاری‌سازی و گرفتن برند بروند، می‌افزاید: اگر می‌خواهیم وارد عرصه رقابت شویم باید برخی اقدامات را از جمله در طراحی، نمونه‌سازی محصول، بسته‌بندی و حتی استاندارد‌سازی انجام دهیم. 

مطیع ادامه می‌دهد: تاکنون برای برند‌سازی محصولات صنایع ‌دستی اقداماتی انجام شده اما چون تجاری‌سازی در دنیا به سرعت در حال پیشرفت است، اقدامات صورت‌گرفته کافی نیست. 
وی با بیان این‌که اگر بخواهیم در دنیا از عرضه و صادرات صنایع‌ دستی عقب نمانیم باید کارهای زیربنایی مهم را با سرعت و شتاب بیشتری انجام دهیم، می‌گوید: تولیدکنندگان مجبورند به سمت تجاری‌سازی و برندسازی حرکت کنند. اگر بخواهند سنتی فعالیت کنند و به همان داشته‌های خود راضی باشند تا حدی می‌توانند با همین روش باقی بمانند ولی بعد از مدتی باید از عرصه خارج شوند. 

این مقام مسئول با اشاره به این‌که در وضع کنونی نگاه سنتی به صنایع ‌دستی آسیب‌زاست، اظهار می‌کند: هرچند می‌شود تولیدات به صورت سنتی باشد اما نمی‌توان آنها را در روزنامه پیچید و عرضه کرد باید نوع نگاه به بسته‌بندی محصولات صنایع‌ دستی تغییر کند. 


تجاری‌سازی باید قانون شود 

مطیع با بیان این‌که تاکنون در عرضه این تولیدات خلاقیتی صورت نگرفته است و بیشتر محصولات به صورت سنتی به فروش می‌رسند، می‌گوید: شاید در برخی بخش‌ها اقدامات اندکی انجام شده باشد اما کافی نیست و باید به صورت برنامه‌ریزی‌شده و مدون باشد. وی بی‌توجهی به طراحی، بسته‌بندی و عرضه محصولات صنایع ‌دستی را از مهم‌ترین مشکلات می‌داند و می‌افزاید: شاید در خصوص اهمیت بسته‌بندی، تجاری‌سازی و طراحی حرف‌های بسیاری بیان شده باشد اما باید در قالب قانون طرح شود. 

معاون صنایع‌ دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری خراسان رضوی در ادامه تجاری‌سازی را یکی از راهکارهای توسعه و فروش صنایع ‌دستی می‌داند و بیان می‌کند: توجه و تدوین از جمله مولفه‌های مهم در رونق صنایع ‌دستی است. مطیع توضیح می‌دهد: برای نجات صنایع دستی، افزایش صادرات و رفتن به سمت بازارهای جهانی باید به سمت تجاری‌سازی و بسته‌بندی استاندارد رفت و نشان اعتماد دریافت کرد هرچند این موضوع هیچ منافاتی با روش‌های سنتی برای تولید ندارد. 

وی نمونه‌سازی محصول را یک چالش می‌داند و می‌گوید: متاسفانه تاکنون خودمان را به‌روزرسانی نکرده‌ایم و هیچ‌کس در نمونه‌سازی محصول به کمک صنعتگر و هنرمند نیامده است در صورتی که برای این بخش‌ها باید اتاق فکر تشکیل داد. این مسئول می‌افزاید: با وجود این‌که اکنون 3800 هنرمند صنایع‌ دستی بیمه شده‌اند، ولی احتمال می‌دهیم تا 20 هزار هنرمند نیز در استان فعال باشند که تحت پوشش نیستند و این خود از عوامل مهم تولید صنایع دستی بدون استاندارد‌های تجاری‌سازی است. 


بی‌توجهی به بازار 

یکی از مدرسان رشته طراحی صنعتی و طراحی بسته‌بندی صنایع‌ دستی در خراسان رضوی عنوان می‌کند: در کنار صادرات صنایع دستی استان خراسان، بازار بزرگ و قابل توجهی همچون مشهد و سایر شهرستان‌ها با جاذبه گردشگری وجود دارد اما تولیدکنندگانی که از این بازار به عنوان یک فرصت استفاده کرده‌اند بسیار کم هستند. 
«عطیه غلامپور» با اشاره به این‌که برای تقویت این بخش باید زیرساخت‌های تولید تقویت شود و شیوه فروش محصول تغییر کند، می‌گوید: باید تولیدات براساس نیاز بازار و سلیقه مشتری باشد. 

وی ادامه می‌دهد: با وجود این‌که از 2 سال گذشته طرح‌هایی برای تجاری‌سازی صنایع ‌دستی مطرح شده است، درصد کمی از محصولات صنایع دستی در این حوزه تجاری شده است و قابلیت فروش مطلوب دارد. 
این مربی رویدادهای کارآفرینی کشور با اعلام این‌که خانواده صنایع‌ دستی به دنبال افزایش و گستردگی این بازارها هستند، می‌افزاید: بر محصولی می‌توان نام تجاری گذاشت که قابل استفاده و موثر در جامعه و صنعت باشد. 

غلامپور با تاکید بر این‌که با نوآوری می‌توان به این هدف نزدیک شد، خاطرنشان می‌کند: بدون شک محصولی که برای نیاز جامعه و مصرف‌کننده تولید شود و به بازار فروش برسد قطعا موفق‌تر از محصولاتی خواهد بود که دور از این اهداف تولید می‌شوند. 

این مدرس رشته طراحی صنعتی و طراحی بسته‌بندی صنایع‌ دستی در خراسان رضوی همچنین به وضعیت برندسازی در حوزه صنایع‌ دستی اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر بخواهیم به سمت برندسازی و ترویج هرچه مناسب‌تر محصولات صنایع ‌دستی حرکت کنیم، باید ابتدا شاهد رونق اقتصادی و انگیزه در این حوزه باشیم. 

وی یادآور می‌شود: متاسفانه امروز شاهد توزیع تولیداتی هستیم که برند ندارند. این اقدام موجب می‌شود واسطه‌ها قدرتمندتر شوند و شاهد عرضه نامشخص تولیدات اصیل باشیم به طوری که هنرمند متفکر صنایع ‌دستی نسبت به هنر و زحمتی که در عرضه تولیدات خود متحمل می‌شود، منفعت اقتصادی مطلوبی به دست نمی‌آورد. 

غلامپور یکی از مهم‌ترین علل فروش فله‌ای را ناآگاهی تولیدکنندگان از چگونگی برندسازی و شیوه صحیح ورود به بازار می‌داند و ادامه می‌دهد: سعی کرده‌ایم با برگزاری کارگاه‌ها و رویدادهای مختلف و با حمایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری سطح آگاهی را برای گذر از این مساله بالا ببریم. 
این مدرس رشته طراحی صنعتی در ادامه به مولفه‌هایی که در رونق بازار صنایع‌ دستی تاثیرگذار است اشاره می‌کند و می‌افزاید: با توجه به رشد اقتصادی و فنی جامعه و افزایش فشارهای رقابتی، تولید محصولات باید براساس خاستگاه و تقاضای شبکه‌سازی و ایجاد کار تیمی به منظور بهبود کیفیت روند تجاری‌سازی، شناسنامه‌دار بودن محصولات و استراتژی فروش قبل از تولید انجام شود. مجموع این داشته‌ها در رونق این بازار تاثیرگذار خواهد بود. 


بسته‌بندی مناسب فقط برای 5 درصد محصولات

غلامپور با بیان این‌که در خوش‌بینانه‌ترین حالت شاید فقط 5 درصد از صنایع دستی بسته‌بندی مناسبی داشته باشند، می‌گوید: صنایع ‌دستی باید براساس نیاز تولید شوند. نیاز می‎تواند از ویژگی‌های محصول تا طرح توزیع آن را تحت‌تأثیر قرار دهد. این مدرس رشته طراحی صنعتی آموزش، اقدام پژوهش‌محور، کاهش توجه به رفتارهای سلیقه‌ای و غیرتخصصی و سایر عوامل را راه نجات صنایع ‌دستی استان می‌داند. 


الزامی برای بسته‌بندی نیست

یک فعال عرصه صنایع ‌دستی با بیان این‌که صنایع‌ دستی استان خراسان هنوز به جایگاه اصلی خود نرسیده است، می‌گوید: در حوزه صنایع ‌دستی به اعتبارات و زیرساخت‌های ویژه‌ نیاز داریم. 
«زهرا افتخاری» برگزاری دوره‌های آموزشی در بخش صنایع ‌دستی را بسیار ضروری می‌داند و می‌افزاید: با توجه به این‌که فقط خود ادارات صنایع ‌دستی می‌توانند متولی برگزاری دوره‌های آموزشی باشند باید میراث فرهنگی در این بخش فعال‌تر عمل کند. 
وی با انتقاد از این‌که بسیاری از آثار ارزشمند صنایع‌ دستی هنوز با روزنامه و در کارتن بسته‌بندی می‌شوند، اظهار می‌کند: این اقدام فروشندگان آسیب بسیاری به صادرات صنایع ‌دستی وارد کرده است. 
این فعال صنایع ‌دستی با بیان این‌که تاکنون آنگونه که باید به موضوع بسته‌بندی و برندسازی توجه نشده است، توضیح می‌دهد: تولیدکنندگان و هنرمندان صنایع ‌دستی با شرکت در دوره‌های آموزشی می‌توانند محصولات را با بسته‌بندی بهتر عرضه کنند و بدین‌ترتیب فروش بیشتری داشته باشند. 

افتخاری با اشاره به این‌که تاکنون به آموزش به عنوان یکی از اهداف صنایع ‌دستی توجه نشده است، می‌افزاید: در این زمینه دستورالعمل‌های شفاف بسیار کم داریم. 
وی با اظهار تاسف از این‌که الزامی برای بسته‌بندی صنایع‌ دستی وجود ندارد، می‌گوید: بسیاری از کارهای ارزشمند، سنگ‌تراشی، قلم‌زنی روی سنگ، ابریشم‌بافی، نواربافی و ارغوان‌بافی را دیده‌ام که بدون بسته‌بندی مناسب و نام و نشان مشخص عرضه می‌شوند. تجاری‌سازی صنایع ‌دستی ضرورتی فراموش‌شده در استان خراسان رضوی است.