«آلاچیق» برای سیل‌زدگان

 بنیامین شریعتی اشرفی|  گرگان - خبرنگار:


با فروکش کردن آب و تخلیه گل‌و‌لای از شهرها و روستاهای سیل‌زده گلستان، کم‌کم تصویر دیگری نقش می‌بندد. بیشترین نگرانی بابت خانه‌هایی است که قسمتی از آنها ریخته یا بعدا ممکن است کامل تخریب شوند. اگرچه دولت تسهیلات بازسازی را درنظر گرفته است، اما سوال اینجاست تا زمان بازسازی خانه‌ها، آیا قرار است اهالی، همچنان در کمپ‌های موقت و چادر سکونت کنند یا مانند آنچه در زلزله کرمانشاه دیدیم توزیع کانکس‌ها شروع می‌شود و این سازه‌های فلزی به بخشی از زندگی مردم تبدیل می‌شود. 

با گرم شدن هوا، زندگی در کانکس‌ها دشواری‌های خود را دارد، بر همین اساس گروهی از فعالان اجتماعی ترکمن و غیرترکمن که از روز نخست پابه‌پای نیروهای هلال احمر به مناطق سیل‌زده امداد‌رسانی کرده‌اند، پیشنهاد داده‌اند تا بازسازی و نوسازی خانه‌های سیل‌زدگان، برای اسکان موقت، «آق‌اوی» برپا شود. این اقدام می‌تواند احیای دوباره بخشی از فرهنگ ترکمن‌صحرا باشد. 


«آق‌اوی»، جایگزین کانکس 

یکی از فعالان اجتماعی ترکمن، «آق‌اوی» یا همان آلاچیق ترکمن را جایگزین مناسبی برای کانکس معرفی می‌کند و می‌گوید: در زلزله کرمانشاه با توجه به تجربه مشکلات زندگی در کانکس، سرما و گرما و مسائل ایمنی، فعالان و مسئولان را بر آن داشته بود تا تلاش کنند سازه دیگری جایگزین کانکس کنند که مقرون به صرفه هم باشد. 

«صادق ساور اولیا» ادامه می‌دهد: آن زمان هم آلاچیق ترکمن یکی از گزینه‌های مطرح شده بود که البته دوری راه، امکان انتقال آن را با مشکل روبه‌رو کرده بود ولی این مشکل در ترکمن‌صحرا وجود ندارد.

وی می‌افزاید: از سوی دیگر این سازه در گذشته محل زندگی مردم منطقه بوده و بی‌شک از سکونت در آن احساس غربت نمی‌کنند. پس از بازسازی خانه‌ها این سازه‌ها که قابلیت جمع شدن و نگهداری دارند، می‌توانند بازهم مورد استفاده قرار بگیرند؛ چراکه هنوز، هم در جشن‌های ترکمن‌صحرا و هم به عنوان اقامتگاه‌ گردشگری، محل پذیرایی و... از آنها استفاده می‌شود.

یک فعال اجتماعی ترکمن دیگر هم می‌گوید: ترکمن‌ها به خوبی می‌دانند چگونه باید در یک آلاچیق زندگی کنند. محوطه آلاچیق برای ترکمن حکم یک خانه کامل با فضاهای مجزا را دارد. «آق‌اوی» جزو زندگی ترکمن‌ها بوده است. 
«اسحاق حمایتی» ادامه می‌دهد: امکان ساخت آلاچیق در منطقه وجود دارد و از نظر هزینه هم مقرون به صرفه است. همچنین در گرمای تابستان کارکرد بسیار بهتری از کانکس دارد. از طرفی صرف هزینه بسیار برای تامین انرژی و توزیع وسایل سرمایشی هم به حداقل خود می‌رسد. هر مرد ترکمن خودش می‌تواند در ساخت این سازه مشارکت کند. سوار کردن آن هم راحت است. به هر حال معتقدم «آق‌اوی» بهترین گزینه در شرایط فعلی است. 


کارکرد مناسب «آق‌اوی»

«ملا علی پنق» روحانی و اهل محله بناور بندرترکمن است. او در کنار فعالیت‌های دینی‌اش آلاچیق‌های ترکمنی می‌سازد. برخی به او عنوان آخرین بازمانده از سازندگان «آق‌اوی» را داده اند. وی می‌گوید: هیچ سازه موقت دیگری در ترکمن‌صحرا، کارکرد «آق‌اوی» را ندارد. 
پنق می‌گوید: ساخت یک آلاچیق ۲۰ روز طول می‌کشد. هر آلاچیق از تهیه مواد اولیه آن یعنی چوب، نمد و پوست شتر گرفته تا دیگر هزینه‌های ساخت، برای مشتری 5/6 میلیون تومان تمام می‌شود، اما موضوع برای ساخت انبوه متفاوت است. وی ادامه می‌دهد: ترکمن‌ها به آلاچیق‌های سنتی‌ خود «یورت» یا «اوی» می‌گویند که برای ساخت آنها از چوب درخت عَرعَر یا سقز استفاده می‌شود. این چوب‌ها را از منطقه کردکوی می‌آورند. چوب‌ها باید بعد از آن‌که بریده شدند، استفاده شوند، در غیر این صورت خشک می‌شوند و دیگر به کار نمی‌آیند و فقط برای هیزم کاربرد دارند. چوب‌های ‌تر باید خم و با استفاده از الگوی قدیمی ساخته ‌شوند.

پنق می‌گوید: برخی از ابزارهای کارم مثل «خُرَک» را طبق الگوی قدیم درست کردم. الگوی ساخت را روی زمین می‌کشم و طبق هر سایزی که سفارش داده‌اند، کار را شروع می‌کنم. خانه‌ها از چهار تکه ساخته می‌شوند، برای دیواره‌ها ۱۶۵ تکه چوب و برای سقف باید ۲۴ تکه چوب در نظر گرفته شود. چوب‌های دیواره را به وسیله پوست شتر به هم وصل می‌کنند و برای سقف هم از نمد استفاده می‌شود. بسیاری از آلاچیق‌هایی که هنوز هستند را پدرم ساخته است. 

این روحانی ادامه می‌دهد: آنچه ما انجام می‌دهیم یک الگوی کلی است، حالا، به‌ویژه مهندس‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند و آلاچیقی سریع‌تر بسازند. فکر می‌کنم این پیشنهاد خوبی برای ساماندهی زندگی در مناطق سیل‌زده ترکمن‌نشین است. 
شاید توجه به این سازه‌ها، برای اسکان موقت اهالی آق‌قلا و گمیشان، بتواند این هنر را از ورطه نابودی نجات دهد.

 پنق آخرین بازمانده است، شاید بتواند شاگردان دیگری تربیت کند که شغل آبا و اجدادی او را ادامه دهند و روزی مانند امروز که حکم مبادا را دارد، از این تاریخ و هویت ترکمن برای کمک به همشهریان خود استفاده کنند.