سهم‌خواهی کالاهای ایرانی از بازارهای منطقه

علی ابراهیمی/روزنامه‌نگار

توسعه صادرات غیرنفتی با افزایش سهم کالاهای ایرانی از بازار کشورهای همسایه رویکردی است که پس از دور جدید تحریم‌های آمریکا در دستور کارمتولیان تجارت خارجی قرار گرفته و بر همین مبنا دور تازه‌ای از مذاکره با کشورهای منطقه با هدف رفع برخی موانع بانکی و تسهیل صادرات کالا آغاز شده است. به‌نحوی که در سفر اخیر رئیس‌جمهوری به عراق، رضا رحمانی، وزیر صنعت از هدفگذاری رقم 20میلیارد دلاری صادرات کالاهای ایرانی به این کشور تا سال 1400خبر داد. ایجاد دفاتر تجاری ایران در ترکیه، لبنان، سوریه و عراق و مذاکرات رئیسان کل بانک مرکزی ایران و عراق برای رفع مشکل بازگشت درآمدهای ارزی صادرکنندگان به عراق از دیگر اقدامات است. در گفت‌وگوی همشهری با محمد رضا مودودی، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران سهم کالاهای ایرانی از بازارهای منطقه‌ای و چالش‌های این حضور را مطرح کرده‌ایم که می‌خوانید.

به‌نظر شما برای حضور در بازار کشورهای همسایه پس از تنش‌های سیاسی و اقتصادی در روابط برخی از این کشورها تا چه حد موفق بوده‌ایم؟ 
برای توسعه روابط تجاری حضور در بازارهای 13کشور منطقه و هند و چین در اولویت قرار دارد. برای توسعه این روابط به‌صورت ویژه این بازارها را رصد کردیم تا فرصت حضور در این بازارها را از دست ندهیم. بررسی آخرین آمار تجارت خارجی در 10‌ماه سال 97نشان می‌دهد مجموع ارزش صادرات ایران به این کشورها در مدت مذکور 30میلیارد دلار بوده و از 36.4میلیارد دلار صادرات بیشتر آن یعنی بالای 80درصد صادرات غیرنفتی به این کشورها بوده است.

به‌طور مشخص پس از تنش در روابط سیاسی قطر و کشورهای عربی فرصت بیشتری برای حضور کالاهای ایرانی در بازار این کشور فراهم شد، تا چه حد از این فرصت استفاده کرده‌ایم؟
میزان صادرات غیرنفتی به قطر در 10‌ماه سال گذشته195میلیون دلار بوده که تقریبا نسبت به‌مدت مشابه سال 96حدود 7درصد رشد داشته‌ایم. همچنین میزان رشد صادرات به عراق در مدت مذکور نسبت به‌مدت مشابه سال قبل از آن 45درصد و افغانستان 12درصد رشد داشته و میزان صادرات به اغلب کشورها افزایش داشته است. با وجود این صادرات به برخی کشورهای همسایه در مدت مذکور منفی بوده به‌نحوی که طی این مدت میزان صادرات به هند منفی 23درصد، ترکمنستان منفی 7درصد و قزاقستان منفی 15درصد بوده است.

به‌نظر شما پس از این تنش‌ها ظرفیت‌ حضور کالاهای ایرانی در بازار قطر چه میزان بوده و صادرکنندگان حمایت کشورهای رقیب مانند ترکیه از صادرکنندگانش را عامل مغفول ماندن این ظرفیت‌ها می‌دانند؟
بله، معتقدم که حتی همین امروز هم ظرفیت‌های خالی بسیاری برای حضور در بازار‌های قطر و برخی کشورهای منطقه وجود دارد اما فراموش نکنیم که قطر کشوری با جمعیت 2میلیون نفر و به اندازه یکی از شهرهای ایران است، در عین حال قطر کشور ثروتمندی است که به‌دلیل این ثروت زیاد بیشتر خریدار کالاهای لوکس و برند است. با این شرایط تا زمانی که ما نتوانیم در زمینه توسعه برندها و تولید کالاهای دارای ارزش افزوده و فناوری بالا(های تک) موفق شویم، برای حضور در بازار چنین کشورهایی به‌دلیل قدرت پایین رقابت پذیری در مواجهه با برندهای مشهور بین‌المللی با مشکل مواجه خواهیم بود. همچنین هنوز در زمینه بسته بندی، بازاررسانی و... برخی کالاها با علم روز تجارت کالا در دنیا فاصله داریم. بر این اساس رشد 45درصدی صادرات به عراق یا 12درصدی به افغانستان نیز به‌دلیل آن است که این بازارهای خرد و پراکنده مشابه بازار ایران هستند اما به‌دلیل ساختارهای مدرن روسیه، قطر، کشورهای اروپایی و... برای حضور در بازارهای این کشورها، نیازمند آن هستیم تا حتما ساختارهای مدرن در بازار ایران وجود داشته باشد که اگر این ساختار مدرن دارای خدمات پشتیبانی، لجستیک، آرندی، بسته بندی، مشاوره و... نیز رشد و توسعه یابد، به‌طور حتم می‌توانیم سهم خود را از بازار این کشورها نیز افزایش دهیم.

برخی صادرکنندگان نبود زیر‌ساخت‌های لازم مانند کانتینرهای مجهز به سردخانه برای صادرات محصولات تازه خوری، رشد هزینه حمل‌ونقل و... را ازجمله موانع حضور در بازار قطر یا روسیه تلقی می‌کنند، این انتقادها تا چه حد درست است؟
این‌گونه مشکلات صادرکنندگان را رصد کرده و اقدامات اجرایی نیزبرای رفع آن انجام داده‌ایم اما مشکل آن است که صادرات کالاهای ایرانی پیوستگی و ثبات لازم را ندارد. مثلا ما برای صادرات کالا به بازار روسیه خطوط زمینی، دریایی و هوایی مناسبی را تجهیز و فعال کردیم تا صادرکنندگان بتوانند از سهم 45میلیارد دلاری کالاهای کشاورزی در بازار روسیه استفاده کنند اما نه خطوط هوایی و نه خطوط دریایی ایجاد شده برای صادرات کالاهای ایرانی به این کشور با اقبال چندانی مواجه نشد و هنوز هم نتوانسته برای 30درصد تقاضای حمل کالا به بازار روسیه را ایجاد کنند. با وجود این، اگر کالاهایی در تناژ بالا برای صادرات روزانه به روسیه یا قطر داشته باشیم، امکان راه‌اندازی خطوط مستقیم زمینی، هوایی و دریایی صادرات کالا به این کشورها نیز وجود دارد. در‌واقع مشکل اصلی میزان صادرات و نبود شرکت‌های توانمند ایرانی است که بتوانند به‌صورت پیوسته، برنامه‌های هماهنگ برای صادرات کالا به این کشورها داشته باشند. گرچه برخی برندهای صادراتی معتبر با حداقل مشکلات مشغول به فعالیت هستند اما مشکل در مورد صادرکنندگان کوچک‌تر است که هیچ‌گاه کالاهای صادراتی آنها تجمیع نمی‌شود. اینکه خطوط هوایی را برای صادرات کالا به قطر یا روسیه راه‌اندازی کردیم بیش از هرچیز نیازمند وجود تناژ مناسب بار برای بارگیری و صادرات کالا به بازارهای این کشورهاست.

میزان نیاز بازار قطر به کالاهای وارداتی چقدر است و به‌نظر شما چه ظرفیت‌های صادراتی تازه‌ای برای حضور کالاهای ایرانی در بازار این کشور وجود دارد؟
با توجه به درپیش بودن جام جهانی 2022و برگزاری این مسابقات در کشور قطر، فرصت مناسبی برای صدور خدمات فنی، مهندسی به این کشور وجود دارد، گرچه قراردادهای مرتبط با این کار در زمان انتخاب قطر منعقد شده اما می‌توانیم در این زمینه با برخی شرکت‌های فعال همکاری داشته باشیم. نیاز بازار قطر به کالاهای وارداتی تا 40میلیارد دلار است اما بیشتر اقلام وارداتی این کشور کالاهای لوکس است. بر این اساس ما تلاش کرده‌ایم تا با صادرات مواد غذایی به بازار قطر ورود کنیم که در 10‌ماه سال گذشته نیزنزدیک به 200میلیون دلار(195میلیون دلار) بوده است و اگر بتوانیم در بخش خدمات فنی، مهندسی نیز از طریق انعقاد قرارداد با شرکت‌های طرف قرارداد با قطری‌ها وارد شویم می‌توانیم با رشد صددرصدی به هدف صادرات 400میلیون دلار کالا و خدمات به کشور قطر تا جام جهانی دست پیدا کنیم اما این توفیق بستگی به شرایط پیش روی تجارت خارجی دارد.

سهم کالاهای ایرانی از بازار روسیه در سال گذشته چگونه بوده است؟
این آمارها نشان می‌دهد در 10‌ماه سال گذشته، میزان صادرات کالاهای ایرانی به بازار روسیه نیز با رشد 9درصدی نسبت به‌مدت مشابه سال 96به 19میلیون دلار رسیده است.
موانع دیپلماتیک و مراودات بانکی ازجمله چالش‌های پیش روی صادرات کالاهای ایرانی به بازار کشورهای منطقه پس از دور جدید تحریم‌ها محسوب می‌شود. در این زمینه چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در برخی کشورهای دوست و همراه به‌رغم وجود مشکلات ناشی از تحریم بر سر راه مبادلات بانکی بازهم قول‌های مساعدی برای انجام این کار با ارزهای محلی خود یا برخی صرافی‌های موجود داده‌اند با این روند در کشورهایی که عملا تجارت خارجی فعالی داریم مشکل چندانی برای نقل و انتقال بانکی یا روابط دیپلماتیک وجود ندارد. حجم 36میلیارد دلاری صادرات کالا در 10‌ماه سال گذشته و یا واردات کالا به کشورمان را شاهد بودیم. در واقع در این کشورها مبادلات بانکی و تجاری در فرمتی غیرقابل رصد و رویت توسط آمریکایی‌ها صورت می‌گیرد. شیوه‌های متفاوتی را براساس شرایط تحریم برای عبور بخش خصوصی از مشکلات نقل و انتقال بانکی تعریف کرده‌ایم و در مورد روابط دیپلماتیک نیز مانعی برای صادرکنندگان کالا به کشورهای منطقه وجود ندارد و به‌رغم تلاش‌ها برای قطع روابط تجاری ایران، هیأت‌های تجاری خارجی و ایرانی در حال رفت‌وآمد و مذاکره و رایزنی هستند.