یادداشت
مدیریت شهری و حقوق شهروندی
سید‌امیر فتاحیان/ دکترای شهرسازی
شهروندی یک مفهوم نو و یک موقعیت عضویت است که شامل مجموعه حقوق، وظایف و تعهدات است. شهروندی جایگاهی اجتماعی است و منزلتی را نشان می‌دهد که با قانون اعطا می‌شود.
مفهوم شهروندی به‌طور خاص به برابری و عدالت توجه داشته و وقتی تحقق می‌یابد که همه افراد یک جامعه از کلیه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار باشند و همچنین به فرصت‌های مورد نظر زندگی از حیث اقتصادی و اجتماعی دسترسی آسان داشته باشند.
شـهروندی بـیش از آنکه نظریه باشد، مفهومی است که به شرایط مشارکت کامل در یک جامعـه رسـمیت مـی‌دهـد.
حقوق شهروندی مجموعه‌ای از وظایف و حقوقی است که در یک ارتباط متقابل بین مردم و مدیریت شهری شکل می‌گیرد. آگاهی از حقوق شهروندی در عصر حاضر به‌عنوان یک نیاز اساسی برای تمام ملت‌ها درآمده است و گرایش دولت‌های دمکراتیک و ملت‌ها به سوی شناخت مردم از حقوق شهروندی خود، بدون برنامه‌ریزی و خودبه‌خود رشد نکرده است؛ بلکه نوعی احساس نیاز، جوامع را به سوی درک این آگاهی سوق داده است.
حال از مباحث کاربردی و بااهمیت که در حوزه و مدیریت و برنامه‌ریزی شهری در سطح جهانی مطرح شده است، بحث رابطه حقوق شهروندی و مدیریت شهری است. مدیریت شهری عبارت از سازماندهی عوامل و منابع برای پاسخگویی به نیازهای ساکنان شهر است و به تمامی نهادها، سازمان‌ها و افرادی گفته می‌شود که در فرایند مدیریت شهر اثر‌گذار هستند، به‌عبارتی هر عنصری که به شکلی در فرایند مدیریتی شهر اثر دارد در این حیطه قرار دارد.
چنانچه نظام مدیریت شهری را شامل فرایندهای سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، سازماندهی و نظارت بر اداره امور شهر بدانیم و نظام حقوق شهری را به مثابه روند قانونمند‌کردن فرآیندهای چندگانه نظام مدیریت شهری تلقی کنیم به‌خوبی اهمیت نقش و جایگاه نظام حقوق شهری در مدیریت شهری و نیز رابطه و نسبت مدیریت شهری و حقوق شهری مشخص می‌شود.
از دیدگاه مدیریت شهری و مقامات انتظامی، بحث از حقوق شهروندی بیشتر با مفاهیمی همچون تکالیف شهروندی و ادب و اخلاق شهروندی گره می‌خورد. از این منظر، مواردی از قبیل مراعات حقوق دیگران، رعایت نظم و انضباط اجتماعی، رفتار صحیح ترافیکی و رعایت محدودیت‌های سرعت در رانندگی، پرداخت بموقع عوارض شهری و رعایت بهداشت عمومی مدنظر قرار می‌گیرند.
وظیفه مدیریت شهری فراهم‌سازی زمینه لازم برای برخورداری شهروندان از حقوق شهروندی خویش است. در قبال وظایف مصرح در قانون برای مدیریت شهری که دربرگیرنده حقوق شهروندی نیز است، متقابلا شهروندان در ارتباط با شهر و مدیریت شهری دارای وظایف و تکالیفی هستند که عمل به این وظایف و تکالیف در ارتباط دوسویه باحقوق آنها از مدیریت شهری باعث ارتقای فضیلت جامعه شهری، تأمین سعادت و ایمنی و در یک کلام رفاه اجتماع شهری می‌شود.
به‌عبارت دیگر مدیریت شهری می‌تواند با آموزش حقوق شهروندی و تشویق شهروندان بـه پیگیـری حقـوق خـویش، اتخاذ رویکرد شهروندمداری و ایجاد فضای گفت‌وگو میان شهروندان و مدیران شهری، اصلاح نظام اداری و مراعـات حقوق شهروندی، جامعیت و عدم‌تبعیض میان شهروندان، حاکمیت قانون، مسـئولیت‌پـذیری در قبـال شـهروندان، کارایی و اثربخشی، شفافیت و پاسخگویی در جهت ارتقای حقوق شهروندان نقش‌آفرینی کند.
