اصلی که همیشه فراموش می‌شود

اسماعیل کهرم/ بوم‌شناس و استاد محیط‌زیست
چند روز پیش در تلویزیون صحبت‌های یکی از مسئولان را شنیدم که با برآورد خسارات وارده به آق‌قلا به میزان 350هزار میلیارد تومان، عقیده داشت، اگر یک دهم این رقم صرف ترمیم و بهسازی زیرساخت‌ها شده بود، دچار این ضرر و زیان نمی‌‌شدیم. گفته این مسئول محترم را باور دارم و تایید می‌کنم، چرا که همواره پیشگیری بهتر، راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است. اما متاسفانه این اصل بدیهی و آزموده‌شده همواره در جامعه ما به فراموشی سپرده می‌‌شود. جنگل‌‌ها، مراتع و آبخیزها نقاطی مهم در جغرافیای هر سرزمینی هستند؛ برای همین هم سازمانی به نام جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایجاد شده است. آبخیزها مناطقی مرتفع هستند که به دلیل نزدیکی بیشتر به ابرها بیش و پیش از سایر نقاط بارش‌ها را دریافت می‌کنند. فضای سبز موجود در آبخیزها، درختان جنگل‌ها و پوشش گیاهی مراتع علاوه بر جذب آب و هدایت آن به سوی سفره‌های زیرزمینی، جریان آب را از شتاب می‌اندازد و سرعت آن را کاهش می‌دهد.  در واقع چنانچه اشاره کردم هدف از ایجاد این سازمان حمایت از این نقاط است تا خطراتی مانند سیل به طور طبیعی برطرف شوند. اما وقتی این کار به درستی صورت نمی‌گیرد آب در زمین بر پهنه و عاری از پوشش فرو می‌ریزد، جریان می‌یابد، سرعت می‌گیرد و در پایین دست، پل بتونی را تخریب می‌کند و تریلی 18 چرخ را می‌غلتاند.  با ادامه روند ساخت و سازها در طبیعت و بی‌توجهی به حریم رودخانه‌ها، فاصله نقاط مسکونی و محل طبیعی جریان آب روز به روز کمتر می‌شود تا جایی که رودخانه با اولین طغیان به خانه‌های مردم می‌رسد. بی‌توجهی به لایروبی سدها و رودخانه‌ها، حجم پذیرش آنها را کاهش می‌دهد، از ظرفیت آنها می‌کاهد و رسوب‌های پایینی هر روز در اثر فشارهای وارده سخت‌‌تر و محکم‌تر می‌شوند و بارش‌ها وقتی حجم زیادی داشته باشند سیلاب می‌شوند و زندگی مردم را با خود می‌برند. با همه این تفاصیل امروز وقت درمان است. اما بعد از گذر از این مرحله باید تلاش کنیم تا اصل بسیار مهم پیشگیری بهتر از درمان این بار فراموش نشود.