زیر ذره‌بین
ردی از گوزن‌های زرد نیست
گوزن‌های پارک ملی کرخه پیدا شده‌اند و بلایی سر آنها نیامده است اما از گوزن‌های پارک دز خبری نیست
فاطمه طاهری| اهواز- خبرنگار:
41 سال پیش آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان «گوزن‌ها»ی مسعود کیمیایی را با خاک یکسان کرد و خاطره‌های تلخی را رقم زد. اما این بار داستان درام «گره کور طلسم گوزن‌ها» بر پرده واقعیت به نمایش درآمده و بار دیگر این موجودات نادر اسیر یکی دیگر از عناصر چهارگانه شده‌اند.
ده‌ها سال پیش برای نخستین بار گوزن‌های زرد ایرانی در خوزستان کشف می‌شوند و پس از آن برای تکثیر این گونه نادر اقداماتی صورت می‌گیرد. گفته می‌شود از 3 گونه گوزن‌سانان ایرانی، گونه گوزن زرد در معرض خطر انقراض است از این رو در دهه 50 بعد از کشف گوزن زرد ایرانی در خوزستان 6 نمونه از این گوزن‌ها در دشت ناز ساری، تعدادی در جزیره اشک ارومیه و نیز تعدادی در ایلام و خوزستان با هدف تکثیر رهاسازی شدند.
البته تکثیر این گونه نادر از جانداران به ایران ختم نشد، به طوری که پس از کشف گوزن زرد ایرانی در خوزستان 2 راس از آنها توسط iucn برای تکثیر به آلمان و سپس به کشورهای دیگر فرستاده شد.
طالع تلخ
با ورق زدن داستان جذاب زندگی گوزن‌ها به ماجراهایی می‌رسیم که نفس‌ها را در سینه حبس می‌کند؛ زندگی گوزن‌ها در خوزستان به همین لحظات شاد ختم نمی‌شود، بلکه آن روی سکه شانس گوزن‌ها کمین لحظات تلخی را در طالعشان نشان
می‌دهد.
در پارک ملی کرخه به مساحت 200 هکتار و در پارک ملی دز به مساحت 150 هکتار، 2 سایت برای تکثیر و پرورش گوزن زرد ایرانی در نظر گرفته شده و پروژهای نیز با عنوان احیای گوزن زرد ایرانی با هدف تکثیر و پرورش در جنگل‌های کرخه و دز به عنوان یکی از اصلی‌ترین زیستگاه‌های گوزن زرد ایرانی برنامه‌ریزی شد، از این رو 36 گوزن در سال 86 به پارک ملی کرخه منتقل شد و در سال 92 تعداد گوزن‌ها به 90 راس رسید.
آفت در کمین گوزن‌ها
اما چند سالی است که ماشین تصمیمات مسئولان برای تکثیر این گونه نادر به بیراهه رفته و جاده خاکی را گز می‌کند. به طور مثال در چند سال گذشته نوعی مگس با نان «مگس میاز» به عنوان یکی از آفت‌های مهم حیات‌وحش به زیستگاه گوزن‌های زرد ایرانی در پارک ملی کرخه هجوم آورد و همه گوزن‌های این پارک را از پا در آورد تا جایی که به دلیل ناتوانی سازمان محیط‌زیست برای مهار این مگس، پارک کرخه در پی تلف شدن همه گوزن‌هایش خالی شد.
به‌نظر می رسد تصمیمات مقطعی و بدون آینده‌نگری‌های همه‌جانبه از علل شکست سازمان محیط‌زیست در برابر مگس‌ها بود.
همه ماجرا این نیست
این همه ماجرای پارک کرخه نیست. بلکه پیش از این نیز در سال 94 تعداد 5 گوزن زرد به این سایت منتقل شدند اما شیوه نادرست انتقالشان سبب مرگ یکی از آنها و آسیب شدید به 4 تای دیگر شد، از این 4 تا نیز بنا به گفته معاون محیط‌زیست خوزستان در حال حاضر یک الی 2 گوزن زرد ایرانی در این پارک باقی مانده است.درباره پارک ملی دز نیز باید گفته شود که گوزن‌های دز رنج بیشتری را متحمل شده‌اند. مگس میاز و سیل 95 دو عاملی هستند که گوزن‌های این سایت را در تنگنای «مسئله بودن یا نبودن» قرار دادند؛ سیل 95 نه‌فقط تعدادی ازگوزن‌ها، بلکه زیرساختهای محل نگهداری گوزن‌ها را هم نشانه رفت و آسیب‌هایی نیز به آن وارد کرد، به طوری که تعدادی از گوزن‌ها تلف شدند و تعدادی را نیز سیل با خود برد و فنس‌های محوطه نیز تخریب شدند.بر اساس قوانین زیست‌محیطی گونه نادر و ارزشمند گوزن زرد ایرانی جزو گونه‌های در خطر انقراض قرار گرفته است. زمانی عمق فاجعه رو به کاهش بودن جمعیت گوزن‌های زرد ایرانی عیان می‌شود که بدانیم «محل نگهداری گوزن‌های زرد ایرانی در دزفول زیر آب رفته است.»
اطلاعی از گوزن‌ها نداریم
تا پیش از این شرایط نامناسبی مثل خشکسالی، کمبود علوفه و زیستگاه‌های با شرایط نامساعد از علل کاهش جمعیت این گونه نادر عنوان می‌شد، اما در روزهای اخیر «سیل 98» آب پاکی را روی دست دوستداران محیط‌زیست ریخت و با طغیان رودخانه دز سایت گوزن‌های زرد ایرانی در پارک ملی دز به زیر آب رفت . به گفته مدیر کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان، پارک ملی دز و سایت تکثیر و نگهداری گونه حفاظت‌شده گوزن زرد ایرانی در دزفول زیر آب رفته است و اطلاعی از وضعیت گوزن‌ها در دست نیست. بنابراین کار پایش، گشت و بازرسی برای یافتن گوزن‌ها آغاز شده است.
«احمدرضا لاهیجان‌زاده» همچنین گفته است که با توجه به این‌که سال 95 نیز پارک ملی دز دچار آبگرفتگی شده بود پیش‌بینی‌هایی برای پناه گرفتن گوزن‌ها شده است. در این پارک تپه‌هایی وجود دارد که احتمال می‌دهیم گوزن‌ها به این تپه‌ها پناه برده باشند، البته گوزن زرد شناگر ماهری است و توانایی شنای طولانی دارد.
چه خبر از گوزن‌های پارک ملی کرخه؟
در همین زمینه معاون اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان نیز به خبرنگار همشهری می‌گوید: جریان آب به قدری زیاد است که ما نمی‌توانیم به سایت نزدیک شویم، اما همچنان برای پیدا کردن گوزن‌های پارک دز در حال گشت‌زنی و بررسی هستیم و این اقدام هر روز انجام می‌شود.«عادل مولا» می‌گوید: متاسفانه به قدری حجم و شدت آب زیاد است که تا الان نتیجه‌ای نگرفته‌ایم.
وی با بیان این‌که از این جهت که هنوز هیچ لاشه‌ای در منطقه پیدا نشده که دلیل بر تلف شدن گوزن‌ها باشد خوشحال هستیم، می‌افزاید: بر اساس آخرین سرشماری 20 تا 25 گوزن زرد در پارک ملی دز زیست می‌کنند.
مولا می‌گوید: در پارک ملی کرخه هم 2 گوزن وجود دارد که در سلامت کامل هستند. آنها را زنده‌گیری کردیم و الان در منطقه محدودتری در حال نگهداری هستند و هیچ مشکلی ندارند.
***
اگرچه مولا معتقد است که گوزن حیوانی است که استتار خیلی خوبی دارد و نیز احتمال زنده بودن گوزن‌های زرد ایرانی پارک دز را می‌دهد اما آنچه مشخص است کم‌توجهی مسئولان به این گونه ارزشمند و نادر است.
این‌که چرا پیش از آن‌که سایت نگهداری گوزن‌ها به زیر آب برود، گوزن‌ها را از آنجا خارج نکرده‌اند، سوالی است که به اذهان متبادر می‌شود.
تنها حدود 25 راس گوزن زرد ایرانی در خوزستان وجود دارد و اگر همین تعداد اندک کاهش یابد، چه کسی مسئول و پاسخگو خواهد بود؟ قطعا در آن زمان ناراحتی برخی برای گوزن‌های نادر خوزستان نمی‌تواند مرهم دل سوخته دوستداران محیط‌زیست شود.باید دید شاخ غول بی‌مهری به جانداران ارزشمند در خطر انقراض چه زمانی شکسته می‌شود.
