خاکریزهایی‌برای مقابله با ‌سیل

زهرا رفیعی/ خوزستان ـ خبرنگار

سیلی که این روزها در اکثر شهرهای جنوب غرب ایران جاری است، در خوزستان شکل دیگری به‌خود گرفته. آب از دامنه‌های زاگرس به آهستگی ولی با تمام وجود به خانه‌های مردم رخنه می‌کند و بیشتر زندگی «ندارها» را با خود می‌برد. این آب را سر  ایستادن نیست ولی در روستاهای مختلف پایین‌دست اهواز مردان، پیر و جوان دست در دست هم برای حفظ خانه‌هایشان کیسه‌های خاک را پر و روی هم پشته می‌کنند. تلاش شبانه‌روزی آنها در روستاهای عمیره، علوه، سیدصالح، غزاویه، وعیلیه، بحر، قلعه کبری، مظفریه و... به سمت شادگان شبیه سنگرهایی است که با کیسه‌های خاک در زمان جنگ ساخته می‌شد.
در مسیر جاده کوت امیر روستاهای زیادی قرار دارند که بخشی از آنها در فاصله 2 کیلومتری رود کارون و بخشی دیگر در حاشیه آن قرار دارند. جوانان روستای قلعه حاج مزید، شانزدهمین روز متوالی برای زیر آب نرفتن روستایشان کار و مبارزه می‌کنند. یکی سر کیسه را نگه می‌دارد و دیگری خاک در آن می‌ریزد.
احمد صالحی از اهالی این روستا در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: 14فروردین سیل، بند اصلی را که کنار کارون بود با خود برد. هر چه کیسه روی هم گذاشتیم فایده نکرد. زیر کیسه‌ها زمینش ماسه‌ای بود، آب از زیر نشت کرد و ظرف یک شب تا بند دوم بالا آمد. این بند را هم با کمک بچه‌های روستا می‌زنیم. زنان و پیرمردها را  با برخی از وسایل سنگین و برقی مثل یخچال و گاز بار زده‌ایم و فرستاده‌ایم خانه اقوام و وسایل سبک‌تر را روی سقف خانه‌ها چیده‌ایم. منظور او از لوازم سبک‌تر فرش‌های خانه و لوازم آشپزخانه است. آنها امیدوارند با خاکریزهای دستی که می‌سازند سیل و آبگرفتی به سقف خانه‌ها که هیچ، به پای خانه‌هایشان هم نرسد. اینجا کسی بیکار نیست. پسربچه‌های مدرسه‌ای هم کیسه به‌دست روی بندها خاک می‌ریزند. برخلاف هر بچه مدرسه‌ای آنها از تعطیلی اینگونه کلاس‌ها خوشحال نیستند. احمد صالحی کمی دست از کار می‌کشد تا به سیگارش پکی بزند؛ او به جایی در دوردست اشاره می‌کند و می‌گوید: 2 کیلومتر آنطرف‌تر کارون است. بند که خراب شد از مسیر کوت امیر برایمان خاک آوردند که کیسه کنیم. هیچ وسیله‌ای جز بیل و کیسه نداریم. بند سوم را برای احتیاط می‌زنیم تا آب به آن طرف جاده و داخل روستا نیاید. ارتفاع آب پشت بند دوم در برخی جاها حالا چیزی حدود یک متر و 20 سانتیمتر شده است. اما شکل حرکت آرام آب اهالی را برای توقف کار فریب نمی‌دهد. آنها شنیده‌اند که در بالا دست باران می‌بارد و این شروع هجوم مرموز باران است که با باز شدن دریچه سدها در بالادست کم کم و همچون مرگی آرام به سمت خانه و زندگی آنها حرکت می‌کند.
حسین خطایی، فرمانده پایگاه بسیج شهید یعقوب باوی بحره از دیگر اهالی روستا به همشهری می‌گوید: 100هکتار از زمین‌های کشاورزی ما که سال‌ها خشک بود زیر آب رفته است. محصول جو، گندم، انگور، بامیه، لوبیای امسالمان از دست رفت. او به نهال‌های کوتاه خرما که پاجوش نخل‌های قدیمی کاشته شده‌اند اشاره می‌کند و می‌گوید: این نخل‌ها که هنوز به ثمر نرسیده‌اند، بعضی از محصولات صبر هفت‌ساله روستاییان است. سال 72هم اینجا سیل آمد ولی شدت آن کم بود. آن زمان سیل‌بندها ارتفاع کمی داشت و مردم هم تصور نمی‌کردند آب به داخل روستا بیاید؛ سیل‌بندهای حدفاصل کارون تا روستا را هم شخم انداخته و محصول کاشته بودند. اما آب بالا آمد و تا 60سانت داخل خانه‌ها شد.



نگران از به آب رفتن داشته و نداشته‌ها
آنها حالا برای مقابله با سیل ویرانگرتر به‌طور شبانه‌روز مشغول کارند. زنی در آن طرف جاده روستا از آبی که از دیشب قطع شده گله دارد و می‌گوید که با 4بچه کوچک نمی‌شود با یک تانکر آب سر کرد. خبر ندادند که آب بیشتری برداریم. او هم حاضر نیست مثل اهالی روستای کوت سیدصالح روستا را ترک کند. می‌ترسد داشته و نداشته‌اش را یا سیل ببرد یا دزد.
پل اصلی کوت سیدصالح که این روستای حاشیه نهربحره منشاب از کارون را به شهر کوت عبدالله وصل می‌کند به‌طور کلی زیر آب رفته است و اهالی برای تردد به مسیر تازه تاسیس روستای جنگیه متوسل شده‌اند که آن هم تا مسدود شدن فاصله‌ای 20سانتیمتری دارد. پل تاریخی این روستا هم که به ثبت ملی رسیده و بازمانده جنگ جهانی دوم است زیر آب رفته. چشم‌انداز مردم این منطقه از پل مذکور تا سال‌ها سازه‌ای بتنی بود که زیر آن تا کیلومترها خالی از هر نوع پوشش خاص گیاهی بود؛ دشتی صاف که در بهار برای چریدن گوسفندان مناسب بود. حالا این دشت وسیع، دریایی شده است که کرانه آن جاده‌ای روستایی است و آن هم به‌زودی زیر آب می‌رود. آن سوی ده، پیرمرد‌های کوت سیدصالح کنار هم ایستاده‌اند و این دریای تازه تاسیس را با بعض و بهت تماشا می‌کنند. یکی انگشت‌هایش را جلوی چشمش می‌گیرد و می‌گوید: امروز 4 انگشت آب بالا آمده است. دیگری به نمناکی زمین اشاره می‌کند و می‌گوید که به‌نظرش کمی آب پایین آمده است. رضا حزاوی پیرمرد اهل کوت سیدصالح در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: از صبح آب بالاتر آمده ولی خدا رو شکر مردم سالم هستند. از دیشب به ما می‌گویند خانه‌هایتان را تخلیه کنید، آن طرف قایق گذاشته‌اند که آدم‌ها را به سمت بیمارستان سینا می‌برد ولی دخترم خدا کریم است و ان‌شاء‌الله اتفاقی نمی‌افتد. همه‌‌چیز دست دولت است و ما ترجیح می‌دهیم اینجا در روستا بمانیم. ارتفاع آب را بهتر از همه روستاییانی می‌فهمند که خانه‌هایشان رو به کارون است و روزها چشم انتظار پایان مصیبت هستند. زنان هم رو به این بندهای خاکی، با نگاه‌های مضطرب قد آب را می‌گیرند. هدیه حزابی که خانه‌اش نزدیک بقعه سیدخزیر است حالا ارتفاع آب را با ناتوانی‌اش در رسیدن به مزار فامیلش می‌سنجد. آب آنقدر بالا آمده که قبرستان روستا نیز در محاصره آب است. او 2 دختر و یک پسر هشت ساله معلول دارد. در مسجد محل شنیده است که باید محل را ترک کند ولی نمی‌داند با بچه‌هایش کجا برود.



نمی دانیم کجا و چطور کمک خواهند کرد
زنان این روستا به زبان عربی پچ‌پچ می‌کنند که آب پسر20ساله‌ای را که شنا بلد نبوده با خود برده است. یکی‌شان می‌گوید: تا صبح روبه‌روی آب می‌نشینیم که ببینیم کی سیل بند می‌آید. از ترس دزد نمی‌توانیم خانه را خالی کنیم. 2روز پیش خانه یکی از همسایه‌ها را دزد زد. اگر قرار است سیل ما را ببرد بگذار با وسایلمان ببرد، نمی‌توانیم دوباره از صفر شروع کنیم. از وام‌هایی که در اخبار می‌گویند هم خبری نیست. نمی‌دانیم کجا و چطوری کمک خواهند کرد.
زن دیگری به ترک‌های دیوار خانه اشاره می‌کند و می‌گوید که چطور سیل نیامده خانه را به ترک انداخته و اگر بیاید چه خواهد شد. بچه‌ها و نوه‌ها از ترس آوار خانه‌های فرسوده و در آستانه سیل خوابشان نمی‌برد ولی با این حال این چندمین خانواری است که عدم‌تمایل به ترک روستا را به وضوح ابراز کرده است. ظاهرا اجباری هم به ترک روستا نیست.  خانه‌های در حال تخریب با دیوارهای ترک برداشته فقط محدود به خانه‌های قدیمی‌ساز نیست. خانه نوساز محمد معاوی با پی حساب شده و ستون‌های بتنی و میلگرد‌های 16نیز رو به ویرانی است. سقف و دیوارهای سمت رو به سیلاب خانه، ترک‌های عمیق برداشته و آنها را مجبور به تخلیه خانه کرده است. قسمت مضیف یا همان پذیرایی خانه یکسال ساخته شده دیگر محل امنی برای اهالی نیست. او که سال‌هاست در این روستا زندگی می‌کند و حالا بازنشسته شده، نمی‌داند که در حریم رودخانه خانه خود را بنا کرده است. خانه‌اش با نمای مرمرین رو به ویرانی است. پشته‌های خاکریز، مردم را اینجا یاد روزهای جنگ می‌اندازد. بعضی‌ها تسخیر شده با سیلند و برخی مثل روستای تاریخی علوه در انتظار آن.



روزهایی که در کمپ شب می‌شود
مسیر خاکریز‌ها تا نزدیک‌های شادگان ادامه می‌یابد. جایی که یکی از اردوگاه‌های اسکان موقت سیل‌زده‌ها در زمین‌های شرکت توسعه نیشکر راه‌اندازی شده است. از میان 30هزار نفری که در این منطقه درگیر ماجرای سیل شده‌اند کمتر از هزار نفر در این نقطه اسکان داده شده‌اند. چادرها پر است ولی به گفته عزیزعذاری، رئیس بهزیستی شادگان کم بودن تعداد سیل‌زدگان به نسبت مناطق سیل‌زده، به‌دلیل ترجیح آنها برای اسکان در خانه اقوام و کسانی است که در شبکه‌های مجازی اعلام کرده‌اند که خانه‌ها و حسینیه‌هایشان به روی سیل‌زده‌ها باز است. او در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: اینجا امکانات گسترده‌ای برای سیل‌زده‌ها فراهم است. اورژانس اجتماعی و نیروهای وزارت بهداشت در منطقه حضور دارند. روز گذشته کانون پرورش فکری خوزستان در کمپ برای بچه‌ها برنامه اجرا کرد ولی آنها به‌طور طبیعی نگران مدرسه رفتن و همکلاسی‌ها و خرابی خانه‌هایشان هستند. جمشید معین، رئیس اورژانس اجتماعی بهزیستی شادگان با اشاره به اینکه درکمپ شادگان 90چادر احداث شده است می‌گوید: شادگان دوران خشکسالی طولانی را تجربه کرده است و پارسال برای نخستین بار پس از سال‌ها مردم توانستند در زمین‌های باران خورده و آماده کاشت، گندم بکارند. آنها امیدوار بودند که برداشت این گندم در 25روز آینده زندگی‌شان را به لحاظ مالی این‌بار زیرورو کند. اما عدم‌رعایت حریم و بستر رودخانه با تخریب سیل‌بندهای قدیم برای محصول بیشتر کار دست‌شان داد. مردها در روزهای اول جاری شدن سیل گریه می‌کردند و زندگی را از دست رفته می‌دانستند.
از جمع سیل‌زده‌ها کودکان آسیب‌پذیرترین آنها هستند. رئیس اورژانس اجتماعی این قسمت از خوزستان در مورد کودکان کمپ می‌گوید: بچه‌ها با بازی اضطراب‌شان کم می‌شود ولی سن و سال‌شان که بالاتر می‌رود نگرانی‌هایشان بیشتر می‌شود. امیدوارم آموزش و پرورش برای فصل امتحان آنها کاری کند. سیل در خوزستان به مانند استان‌های دیگر نیست چرا که آب ماه‌ها طول می‌کشد که بخار شده یا جذب زمین شود. کمترین زمانی که ستاد بحران برای بهبود شرایط درنظر گرفته است حداقل 2 ‌ماه است. با توجه به اینکه دمای هوا رو به گرمی است باید کاری اساسی کرد.
محمد فتاحی، مسئول واحد پیشگیری شبکه بهداشت و درمان شادگان در اردوگاه حکیم فارابی در مورد شرایط بهداشتی کمپ سیل‌زدگان می‌گوید: از روز 12فروردین در این کمپ مستقر شده‌ایم و به‌دلیل اینکه برای تمام کودکان زیر 15سال واکسن MR (سرخجه و سرخک) تزریق شده است انتظار شیوع بیماری خاصی را نداریم. در این کمپ حدود 800نفر ساکن هستند و موارد ابتلا به مسمومیت غذایی و بیماری‌های انگلی پایین است.
در بیرون فضای سر بسته بچه‌ها در محوطه کمپ با هم والیبال بازی می‌کنند و سمت دیگر آن کامیون حمل غذا بالاخره در ساعت 2و نیم ظهر ناهار را به‌دست مردم می‌رساند. چند کیلومتر آن‌طرف‌تر کارون آرام ولی با تمام وجود خود را به جلگه خوزستان می‌رساند. سیل‌زده‌های محصول از کف داده اما امیدوارند سال آینده اوضاع بهتر باشد و ثروت از دست رفته دوباره به‌دست آید.