بحران جهانی توالت

شبنم سیدمجیدی

آن‌قدر موضوع عادی به‌نظر می‌آید که حتی به آن فکر نمی‌کنیم. روزی چندین دفعه از دستشویی استفاده می‌کنیم و هر بار بعد از رفع نیاز، به‌طور کامل آن را از یاد می‌بریم. اما این بخش نرمال از زندگی ما، از دسترس 2.3میلیارد نفر در جهان (تقریبا ‌یک‌سوم جمعیت) کاملا خارج است. دسترسی ضعیف به تاسیسات بهداشتی بر سلامت مردم تأثیر مستقیم دارد و آنها را بیشتر در تله فقر می‌اندازد؛ چرا که دست و پنجه نرم‌کردن با بیماری‌ها، باعث سخت‌ترشدن شرایط تحصیل یا کارکردن آنها می‌شود.

تأثیرات نبود دسترسی به توالت

نگفته پیداست که هر کس از این حق انسانی بی‌نصیب بماند، تأثیرات منفی آن را می‌بیند. اما نبود سرویس بهداشتی و حمام برای بعضی‌ها وضعیتی وخیم‌تر نسبت به بعضی دیگر را رقم می‌زند. برای مثال زنان و دختران، افراد ترنس، سالمندان و افراد دارای معلولیت جسمی نیازها و چالش‌های مخصوص خود را در زمینه استفاده از حمام و سرویس‌های بهداشتی دارند. میلیون‌ها زن و دختر در دنیا برای رسیدن به مکانی مناسب به‌منظور قضاکردن حاجت باید چندین بار در روز حداقل 300متر از خانه خود دور شوند. سازمان ملل می‌گوید زنانی که به سرویس بهداشتی اختصاصی در خانه دسترسی ندارند بیشتر در معرض تجاوز و خشونت‌های جنسی قرار می‌گیرند.

از سال1990 سازمان بهداشت جهانی و یونیسف برنامه‌ای با عنوان آب و تاسیسات بهداشتی را دنبال کردند. در این برنامه مشترک آنها دسترسی به سرویس بهداشتی و حمام را در کشورهای مختلف تحت نظر قرار دادند. طبق این برنامه قرار‌بود تا سال1999 میزان دسترسی به سرویس‌های بهداشتی در دنیا به 77درصد افزایش یابد، اما تا سال2017 فقط 68درصد مردم دنیا به دستشویی مناسب دسترسی داشتند. یک‌سوم جمعیت دنیا در مکان‌هایی با بهداشت بسیار کم و بدون داشتن حریم خصوصی در رودخانه‌ها یا میان بوته‌ها قضای حاجت می‌کنند که باعث پخش‌شدن بیماری‌های عفونی و واگیردار می‌شود. طبق آمار 10درصد مردم دنیا از غذایی مصرف می‌کنند که مواداولیه آن با فاضلاب آبیاری و تولید شده است. همچنین نبود توالت‌های مناسب و آب تمیز برای شست‌وشو باعث بروز بیماری‌های مختلف می‌شود که روزانه به‌طور میانگین جان 800کودک زیر 5سال را در دنیا می‌گیرد (هر2دقیقه یک کودک).

آمار دسترسی به سرویس بهداشتی

موضوع آن‌قدر برای سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل اهمیت پیدا کرد که بالاخره در سال 2001 روز 19نوامبر (مصادف با 28آبان) را به روز جهانی توالت اختصاص دادند. آخرین آماری که سازمان جهانی بهداشت و یونیسف در برنامه مشترک خود درباره دسترسی به سرویس‌های بهداشتی و حمام مناسب (سرویس‌هایی که به شبکه فاضلاب متصل باشند و فضولات در تماس با انسان قرار نگیرد) ارائه کردند مربوط به سال2015 است. در آمار ارائه‌شده درصد دسترسی جمعیت هر کشور به امکانات بهداشتی تخمین زده شده است. در این آمار صد درصد جمعیت کشورهای آمریکا، پالائو، سنگاپور، مالتا، عربستان سعودی، استرالیا، ژاپن، موناکو، کره‌جنوبی، اتریش، کویت، ازبکستان و قبرس به سرویس‌های بهداشتی مناسب دسترسی دارند.

البته آمار کشورهایی که 91 تا 99درصد جمعیت آنها به سرویس‌های بهداشتی دسترسی دارند، زیاد است. علاوه بر کشورهای بزرگ اروپایی، برخی کشورها مثل بحرین، اردن، مصر، قطر و امارات در این طیف قرار گرفته‌اند. ایران در آمار سال2010 وضعیتی به‌مراتب بهتر از کشورهای نام برده، داشت، اما در آمار سال2015 همه آن کشورها وضعیت خود را بهبود دادند و از ایران جلوتر رفتند. بر این اساس 90درصد مردم ایران در سال2015 به سرویس‌های بهداشتی دسترسی داشته‌اند. البته ایران در این آمار با وجود اینکه رتبه 87 را دارد باز هم از کشورهایی مثل ارمنستان، آذربایجان، عراق، مکزیک، برزیل، لبنان، چین، روسیه و... بالاتر قرار گرفته است.

در این رده‌بندی نیجریه در رتبه آخر یعنی رده 189 قرار گرفته است و فقط 10درصد جمعیت آن به سرویس بهداشتی تمیز با امکانات مناسب دسترسی دارند. کشورهای توگو، ماداگاسکار، چاد، سیرالئون، غنا، کنگو و تانزانیا نیز از نظر شرایط بد دسترسی به سرویس بهداشتی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

همچنین هندوستان هم از کشورهایی است که در زمینه دسترسی به سرویس‌های بهداشتی وضعیت خوبی ندارد. وضعیت این کشور از نظر تعداد افرادی که در خانه‌شان توالت ندارند، از همه کشورهای دنیا بدتر است.

سازمان ملل در راستای اهداف خود برای رسیدن به توسعه پایدار، ضرب‌الاجل دسترسی به سرویس بهداشتی تمیز و امن را برای 6میلیارد نفر از مردم دنیا، سال2030 قرار داده است. بر این اساس لازم است با بهبود دسترسی به آب آشامیدنی، در مدیریت اکوسیستم‌های آب شیرین و بهبود امکانات بهداشتی در سطح محلی سرمایه‌گذاری شود. به‌خصوص این سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه که بیشتر در صحرای آفریقا، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، آسیای جنوب‌شرقی و آسیای‌شرقی متمرکز هستند، انجام می‌گیرد. اما با توجه به اینکه 2میلیارد نفر از مردم دنیا در سال‌2050 تحت‌تأثیر بحران آب قرار خواهند گرفت و از هر 4نفر یک نفر در کشوری زندگی خواهد کرد که متاثر از کمبود آب است، شاید همچنان موضوع بهداشت عمومی و دسترسی به امکانات بهداشتی مثل حمام و توالت یکی از بحران‌های حل‌نشدنی باقی بماند.