جارو به‌دست و وحشت در دل

مائده امینی

لباس‌هایشان یک نوار شب‌تاب دارد اما باز هم هستند رانندگان ماشین‌هایی که در خلوتی شب‌ها با سرعت جنون‌آوری، آنها را نمی‌بینند. صدای جاروهایشان کوچه‌های شهر را پر می‌کند اما گوش‌های همه به این نوا عادت کرده؛ «کسی ما را نمی‌بیند». عبدالله این جمله را با اندوه می‌گوید. پاکبان شیفت شب است. لبخند به لب می‌پرسد:«چه شده که یاد ما افتادید؟ پسرعموی من لب همین اتوبان مدرس کشته شد و کسی نپرسید ما کی هستیم و چی هستیم». عبدالله راضی است. حقوقش را هم که با تأخیر می‌گیرد راضی است. می‌گوید:«یکی شب عید شغل ما بد است،یکی قبل انتخابات. هرچه جارو می‌زنی تمام نمی‌شود.

کارگران خیابان‌های مرکز شهر از انتخابات متنفرند. من خودم 3سالی را سمت بلوار کشاورز بودم». مهدی که کنار عبدالله ایستاده می‌گوید:«الان 25سالم است. بعضی وقت‌ها که بچه‌تر بودم آرزو می‌کردم باد بیاید و کاغذها را از خیابان من ببرد». عبدالله از افغانستان آمده. بیمه ندارد و پایه حقوقش یک میلیون و 100هزار تومان است. با اضافه‌کاری و هزینه ایاب‌‌وذهاب و بن کارگری ‌ماه گذشته یک میلیون و 700هزار تومان دریافت کرده است؛ «پیمانکاران شهرداری بیشتر افغان‌ها را استخدام می‌کنند که بیمه برای‌شان رد نکنند. شما که خبرنگاری دیگر بهتر می‌دانی.» عزیز، فوق‌دیپلم دارد. از خراسان به تهران منتقل شده و او هم مهاجری است که 14سال است برای تأمین معاش خانواده‌اش در ایران کار می‌کند؛«از ما چند مدل آزمون و مصاحبه گرفتند. من یک‌بار وسط این مراحل پشیمان شدم اما آخرش دیدم اگر شیفت شب اینجا کار کنم حداقل می‌توانم صبح‌ها هم شغل دیگری داشته باشم و اینطوری برایم خیلی خوب‌تر است.» ساعت از 8 گذشته. شیفت مهدی و عبدالله و عزیز تمام شده. از دور خاوری نزدیک می‌شود. صبر نمی‌کنند تا حرف به جایی برسد. به سمت ماشین می‌دوند تا جای بهتری نصیب‌شان شود! آنها شیفت عصر محدوده پارک‌وی بودند.

بیشتر پاکبان‌ها ایرانی نیستند 

تهران بیش از 15‌هزار و 100رفتگر دارد. رضا عبدلی- مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران- گفته حدود 80درصد این 15هزار نفر، ایرانی و بقیه اتباع مهاجر دارای مجوز و فاقد مجوزند. این در حالی است که بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد تعداد اتباع مهاجر خیلی بیشتر از این حرف‌هاست.رفتگرهایی که شهرداری اصرار دارد نام‌شان را پاکبان بگذارد، خیلی وقت‌ها حقوق‌شان را با تأخیر دریافت می‌کنند و با وجود این هنوز شهرداری‌های سراسر ایران از استخدام نیروی کار در این حوزه استقبال می‌کنند. حقوق آنها  در مرز دستمزدهای حداقلی است.

رفتگرها چه می‌کنند؟ 

خودشان می‌گویند اگر منطقه تحت حفاظت‌شان را یک روز رها کنند، فردا کارشان چند برابر می‌شود؛راست می‌گویند. اما چه وظایفی برای آنها در قرارداد تعریف شده؟‌ آنها باید توانایی جسمی کافی داشته باشند. نظافت معابر، شست‌و‌شو، لایروبی و جارو کردن آشغال‌های سطح شهر برخی از وظایف رفتگرهای زحمتکش نارنجی‌پوش است. معمولا یک خیابان را به یک پاکبان می‌سپارند و اگر خیابان طویل باشد، تقسیم‌بندی، حدفاصل چهارراه‌هاست. برخی از آنها هم سوار بر ماشین حمل زباله، در سطح شهر می‌چرخند و سطل‌های بزرگ نقره‌ای را به پشت ماشین بسته و زباله‌های محله‌ها را خالی می‌کنند.

شیفت کاری نارنجی‌پوش‌ها 

ساعت کاری پاکبان‌ها در شهرهای مختلف فرق می‌کند. عموما رفتگران از ساعت 4 صبح شروع به‌کار می‌کنند و شهرداری برای این کار 3 شیفت در بخش‌های مختلف تعریف کرده است. 4صبح تا 12ظهر، 12ظهر تا 8شب و 8شب تا 4صبح. عزیز در این‌باره می‌گوید:«همه‌‌چیز بستگی به شیفت‌مان دارد. اگر شیفت صبح باشیم از ساعت 4صبح به خیابان‌هایی که برایمان تعیین کرده‌اند می‌رویم و تا ساعت 12ظهر این خیابان‌ها را تمیز می‌کنیم. بیشتر کسانی که شیفت شب‌اند همراه ماشین حمل زباله به خیابان‌ها می‌روند».

محل غیرقابل اسکان کارگران 

اگر تهرانی باشند، جای خواب‌شان به‌خودشان مربوط است اما شهرداری برای کارگران مهاجر، محل‌هایی برای اسکان تهیه کرده است. به این اتاق‌ها که سر بزنی، می‌بینی که حتی یک تخت ساده هم سهم پاکبانان نیست. یک فضای ۵۰ متری با چند تخت دوطبقه، سهم کارگرانی است که معمولا ۳۰ نفری در این اتاق‌ها استراحت می‌کنند و باید با هم توافق کنند که هریک چه روزهایی روی تخت بخوابند و بقیه افراد روی زمین باشند البته اگر بوی نامطبوع پیچیده در آن فضا را کنار بگذاریم.

حجم کاری پاکبان‌ها زیاد است 

تهرانی‌ها چند برابر استاندارد جهانی زباله تولید می‌کنند. آمارهای رسمی حکایت از آن دارد  درحالی‌که سرانه تولید پسماند در دنیا 350گرم است در تهران سالانه بیش از یک کیلوگرم زباله تولید می‌شود. شهرداری تهران اعلام کرده که به‌طور میانگین روزانه 7هزار و 600تن پسماند در تهران تولید می‌شود و این یعنی پاکبان‌ها در ایران چند برابر ظرفیت خود کار می‌کنند.

امنیت شغلی پایین

درباره 4کارگری که مرداد امسال به شکل دلخراشی کشته شدند، هرچه بنویسیم کم است. راننده خواب‌آلود خودروی 207بعد از تصادف با گاردریل به 6کارگر فضای سبز شهرداری برخورد کرد که روی چمن‌ها ایستاده و منتظر سرویس‌شان بودند. آنها آخرین شیفت شب خود را پشت سر گذاشته بودند. در هشتمین اجلاس آسیایی جامعه ایمن و نخستین اجلاس منطقه‌ای جامعه ایمن مشهد که ‌سال٩٥ برگزار شد، تعدادی از پژوهشگران در مقاله‌ای که آن را ارائه کردند، نوشته بودند:«سالانه در ایران ده‌ها پاکبان در اثر تصادف با وسایط نقلیه هنگام نظافت شهری جان خود را از دست می‌دهند. در کشورهایی که حوادث روی‌داده برای پاکبانان پایین است، توجه به ایمنی قبل از کار یک فرهنگ سازمانی است. در این میان آموزش مدیران و پاکبانان نقش مهمی ایفا می‌کند. با ارتقای فرهنگ سازمانی، موضوع ایمنی بیشتر مورد توجه قرار گرفته و وسایل حفاظتی لازم در اختیار پاکبانان قرار ‌گرفته و اصول صحیح کار در مناطق خطرناک و نقاط کور به آنان آموزش داده شده و تحت نظارت قرار می‌گیرد. به‌منظور اجتناب از بروز حوادث خطرناک برای پاکبانان لازم است علاوه بر تدوین قوانین و مقررات مناسب و استفاده از چراغ‌های هشداردهنده، موانع ترافیکی، علائم هشداردهنده، لباس مناسب و وسایل حفاظت شخصی، آموزش ایمنی، کار ایمن و فرهنگسازی در شهرداری برای پاکبانان و مکانیزاسیون خدمات مدنظر قرار گیرد. و این تذکرها در حالی روی کاغذ باقی مانده‌اند که سهم رفتگرهای ایرانی تنها 2دست لباس نارنجی با نوار بی‌رمق شبرنگ است.