گزارش یک فاجعه

امیر عفاف|  شیراز- خبرنگار:


 چند دقیقه بارش شدید باران و تگرگ کافی بود تا 5 فروردین 98 در تقویم نوروزی سیاهپوش و فاجعه‌ای دلخراش ثبت شود. بارش 18 میلی‌متری باران، فقط 10 دقیقه زمان می‌خواست تا سیلاب را از شمال به سمت ورودی شیراز روانه کند. این سیل مصیبت‌بار خودروهایی را که در حال حرکت از سمت جنوب به شمال بودند به عقب راند و موجب آب‌گرفتگی در بیشتر خیابان‌ها و معابر اصلی و فرعی شیراز و اختلال شدید تردد در ورودی دروازه قرآن شد. 

در این حادثه، مسافران و شهروندان بسیاری گرفتار بلا شدند اما 21 نفر جان خود را باختند و جدا از مصدومان و ویرانی‌های ناشی از آب‌گرفتگی خانه‌ها و واحدهای مسکونی به بیش از 200 خودرو نیز خسارت وارد شد. میهمان‌نوازی و نوع‌دوستی شیرازی‌ها که با روی گشاده برای التیام زخم‌های این فاجعه طبیعی آستین خود را بالا زده بودند در ذهن روزگار ماندگار شد، اما نتوانست دلایل این حادثه مرگبار را به فراموشی بسپارد. این روزها به یک سوال پاسخ درست و شفافی داده نشده است؛ چرا این حجم ناچیز باران منشأ سیلی ویرانگر شد؟ 


لایروبی مسیل‌ها 

«علی صالحی» دادستان شیراز ساعاتی پس از وقوع سیل با تاکید بر ورود جدی دستگاه قضایی برای برخورد با سهل‌انگاری‌ها گفت: پرونده این حادثه باز است و دادستانی به عنوان مدعی‌العموم تا مشخص شدن هرگونه اهمال و کم‌کاری، موضوع را دنبال خواهد کرد.

پس از دادستان شیراز، «علی القاصی» رئیس کل دادگستری فارس نیز از آغاز پیگیری دستگاه قضایی برای بررسی احتمالی سهل‌انگاری مسئولان در حادثه جاری شدن سیل در محل دروازه قرآن شیراز خبر داد و اعلام کرد: در تحقیقات اولیه مشخص شده است که رودخانه منتهی به دروازه قرآن لایروبی نشده و مجرای عبور آب به طور کامل باز نبوده است.
موج انتقادها متوجه مسئولان شهری می‌شود و طرح موضوعاتی مانند اجرای طرح‌‌های عمرانی در بالادست دروازه قرآن، لایروبی نکردن مسیل‌ها، آماده نبودن نیروها و اجرایی نبودن اقدامات پیشگیرانه، شهردار را وادار به پاسخگویی می‌کند.
«حیدر اسکندرپور» با تاکید بر این‌که شهرداری برای لایروبی تمامی مسیل‌ها و جوی‌های سطح شهر برنامه مدون سالیانه دارد، گفت: بر اساس این برنامه مشخص در فصل تابستان مسیل‌ها و جوی‌ها لایروبی می‌شوند تا برای بارش باران در فصل پاییز و زمستان آماده شوند که طبق این برنامه‌‌ریزی مسیل‌های دروازه قرآن نیز در مرداد 97 لایروبی شدند و مستندات آن نیز موجود است. 


عواقب مسدود کردن مسیر سیلاب

در مسیر دروازه قرآن پیش از این، دره‌ای قرار داشته که رواناب و سیلاب‌ها را به سمت رودخانه خشک هدایت می‌کرد. افزایش ساخت‌و‌ساز در ورودی دروازه قرآن، توسعه معابر سواره در این محدوده و تغییرات ناشی از این توسعه، احتمال جاری شدن سیلاب را قوت داده است.
یک فارس‌شناس که در خصوص تاریخ آب در شیراز تالیف و مطالعات گسترده‌ای داشته است، نادیده گرفتن اهمیت تاریخی حوضه آبریز دریاچه نمک و محل سیلاب‌های فصلی کوه‌های اطراف شیراز را دلیل اصلی این فاجعه برمی‌شمارد و می‌گوید: به دلیل خشکسالی‌های اخیر این مسیر مسدود شده و با کانال‌کشی نامناسب، ایجاد سد خاکی و تصرف حاشیه اطراف آن به بروز فاجعه دامن زده‌اند.
«مهدی پارسایی» به پُر کردن دره دروازه قرآن و تغییر مسیر ورودی شهر اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: اگر هنگام مسدود کردن مسیر و لوله‌گذاری به ابعاد و ظرفیت دره توجه می‌شد، شاید چنین حادثه‌ای رخ نمی‌داد.

پارسایی با یادآوری این‌که در اوایل دهه 80 نیز مسیر کانال‌ها مسدود شده است، می‌افزاید: در آن زمان نیز به دلیل مسدود شدن مسیر جایگزین، شاهد سیل بودیم که خوشبختانه تلفات جانی نداشت.
این استاد دانشگاه فعالیت‌های عمرانی و ایجاد خاکریز در بالادست دروازه قرآن را از دیگر عوامل این فاجعه تاسف‌بار می‌داند و می‌گوید: پشت این خاکریز آب با حجم زیاد جمع شده بود که پس از باز کردن آن و پر شدن حوضچه آرامش، سیلاب روانه خیابان می‌شود. 
پارسایی در مورد احداث سد تنگ سرخ نیز هشدار می‌دهد و اضافه می‌کند: باید از فاجعه سیل شیراز درس عبرت گرفت و احداث این سد را که برای شهر بسیار خطرخیز است، متوقف کرد.


تجربه سیلاب‌های گذشته

شهردار اسبق شیراز نیز با اشاره به این‌که شیراز تجربه سیلاب‌های متعددی با بارندگی‌های قابل توجه به میزان روزانه 70 و 100 میلی‌متری را داشته است، می‌گوید: کانال انتقال آب‌های سطحی شیراز تاکنون وظیفه خود را انجام داده در حالی که میزان بارندگی در سیل اخیر 18 میلی‌متر بوده است.

«صمد رجا» با یادآوری این‌که پروژه پر کردن دره مجاور دروازه قرآن از سال 63 در دوران تصدی مرحوم رعنایی‌فر به عنوان شهردار وقت شیراز در قالب پروژه‌های مهم قرار داده شده بود، می‌افزاید: کانال آب‌های سطحی برای مواقع سیلاب توسط یکی از اساتید برجسته دانشگاه طراحی شده است.
وی به روسازی و زیباسازی این پروژه در دوران تصدی خود اشاره و اضافه می‌کند: در سال 67 طراحی طرح جامع آب‌های سطحی شیراز برای اولین بار در برنامه شهرداری مصوب شد و اجرای کانال‌هایی با قطر‌های مناسب در برنامه اجرایی شهرداری شیراز قرارگرفت.

رجا با تاکید بر این‌که در این مرحله نیز طرح قبلی دروازه قرآن مجددا توسط طراح مورد تایید قرار گرفت، ادامه می‌دهد: طراحی آب‌های سطحی پس از گذشت ۲۸ سال در سال 94 با توجه به نکاتی چون تغییرات سطح حوزه بالادست، تغییرات آب و هوایی و افزایش شدت بارش‌ها مورد بازنگری قرار گرفت و احداث تعدادی بند تاخیری در بالادست دروازه قرآن تایید و تصویب شد، اما قطر لوله قبلی تغییری نکرد.


نتایج بررسی‌های کمیته حقیقت‌یاب

رئیس کمیته حقیقت‌یاب شورای اسلامی شهر شیراز با اشاره به این‌که خاکریز‌های بالادست دروازه قرآن باعث جمع شدن حجم زیاد آب و در نتیجه سیل دروازه قرآن شده است، می‌گوید: کمیته حقیقت‌یاب شورای شهر به این نتیجه نرسیده که سیل‌بند یا سد خاکی در بالادست دروازه قرآن وجود داشته است. 

«عبدالرزاق موسوی» با بیان این‌که محل‌هایی در بالادست دروازه قرآن وجود دارد که نشان می‌دهد خاکریز‌هایی برای ساخت جاده در این محل وجود داشته است، اضافه می‌کند: این محوطه که مشخص است حجم زیادی آب در آن جمع و در پی آن تخریب شده، بالاتر از روستای آب زنگی و در نزدیک جاده تازه‌ساز خرامه قرار دارد. 

وی که معتقد است میزان تاثیرات این خاکریز در سیل اخیر نیاز به کارشناسی دقیق‌تر و بیشتر دارد، می‌افزاید: گزارش شهرداری شیراز به کمیته حقیقت‌یاب ارائه شده است. همچنین 2 جلسه با کارشناسان داشته‌ایم که یکی از این جلسات در محل و صحنه رخداد حادثه بوده است.
موسوی با اعلام این‌که دستگاه قضایی نیز در حال بررسی عوامل بروز سیل شیراز است، می‌گوید: بر اساس مستندات شهرداری، لایروبی مسیل انجام شده که البته بررسی صحت آن نیز در دست بررسی است.


9500 واحد مسکونی  و تجاری آسیب دیده  در سیل فارس

سرپرست معاونت عمرانی استانداری فارس از خسارت به بیش از ۹ هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی و تجاری استان به دلیل بارش باران و جاری شدن سیل خبر داد. به گزارش مهر «علی‌نقی لقمانی» با اشاره به آخرین وضعیت آسیب به منازل و اماکن تجاری استان فارس گفت: در پی بارش باران و وقوع سیل در فارس، به بیش از ۹ هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی و تجاری فارس خسارت وارد شد.
وی افزود: در شهرهای استان 1940 واحد به تجدید بنا و ۳ هزار و ۷۰۲ واحد به تعمیر نیاز دارند. لقمانی ادامه داد: در شهر شیراز ۲۸۳ واحد به بازسازی و ۲۹۷ واحد نیازمند تعمیرات هستند که بیشترین خسارت در شهرک سعدی است.

سرپرست معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس افزود: در روستاهای استان نیز باید ۴ هزار و ۲۹۸ واحد تعمیر و ۳ هزار و ۲۸۵ واحد بازسازی شوند. لقمانی گفت: در بخش تجاری نیز در شهرهای استان ۸۵ واحد تخریب شده و ۲۳۷ واحد نیازمند تعمیر است.
وی گفت: در این بخش باید ۲۲ واحد روستایی ساخت مجدد و ۱۵۲ واحد تعمیر شوند. سرپرست معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس با اشاره به نحوه بازسازی و تعمیر واحدهای آسیب‌دیده گفت: از هشتم فروردین برای واحدهای آسیب‌دیده پرونده تشکیل و مدارک جمع‌آوری شده است که پس از تعطیلات نوروز، افراد برای دریافت تسهیلات به بانک‌ها معرفی می‌شوند. لقمانی افزود: طبق مصوبه دولت به آسیب‌دیدگان سیل در شهرها ۵۰ میلیون تومان تسهیلات و ۱۲ میلیون تومان بلاعوض و در روستاها ۴۰ میلیون تومان تسهیلات و ۱۰ میلیون تومان بلاعوض پرداخت می‌شود.