تلویزیون
این آنتن همچنان به‌فروش می‌رسد
بعد از حضور پررنگ حامیان مالی در برنامه‌های مختلف صداوسیما، نوبت به فروش گزارش‌ها و برنامه‌های خبری رسیده است
فهیمه پناه آذر/روزنامه نگار
پخش رپرتاژها ازبرنامه‌های خبری صداوسیما باعث حیرت مخاطبان اخبار شده است. درحالی‌که استفاده تجاری از برنامه‌های خبری، خط قرمز سازمان به‌نظر می‌رسید، اما استفاده تبلیغاتی از اخبار در حال شیوع است.
وقتی محمد سرافراز به ریاست سازمان صداو سیما رسید، تغییرات زیادی در این سازمان رخ داد؛ تغییراتی که باعث جابه‌جایی‌های زیاد در واحدهای مختلف شد؛ از تغییرات مدیریتی تا ورود نیروهای جدید، از تغییر محتوایی نام واحدها تا تغییر محتوا و شکل و پرداخت برنامه‌ها. اما نکته قابل تامل، تغییر محتوایی در بخش‌های خبری بودکه این تغییرات از چشم مخاطبانش دور نماند.
شاید مهم‌ترین این تغییرات که چند سالی است دیده می‌شود حتی بعد از پایان مدیریت 18ماهه محمد سرافراز و در دوران علی عسگری، انتخاب چهره‌های جدید در بخش خبر و شکل و قالب گزارش‌ها و حتی نام جدید خبرگزاری صداوسیما باشد که به‌عنوان تولید‌کننده اخبار و گزارش‌ها جایگزین واحد مرکزی خبر شد. اما سؤال اینجاست آیا این تغییرات در ماهیت خبر هم تغییر ایجاد کرده است؟ آفت اسپانسر شدن که قبلا در برنامه‌های مشارکتی سیما دیده می‌شد. این روزها نیز بیشتر شده چنانچه بخش اعظم برنامه‌های تلویزیون را مسابقات با حامیان مالی خاص تشکیل داده است. با حضور علی عسگری در رسانه ملی و حمایت از تولید ملی و تبلیغ کالاهای ایرانی که در دستور‌العمل مدیریت قرار دارد، به‌نظر می‌رسد بخش‌های مختلف این موضوع را دستمایه قرار داده‌اند در بخش‌های خبری نیز به جای خواندن اخبار به خواندن اخبار رپرتاژی روی آورده‌اند.
خبرهایی که درگیر رپرتاژ می‌شوند
در چند روز گذشته دربخش خبری 20:30 همزمان در گفت‌وگو با یک مدیر نشر، تبلیغ کتاب‌های آموزشی آن، به‌صورت زیرتیتر از تلویزیون درزمان پخش برنامه خبری پخش شد. مثال دیگر دراین‌باره نیز آوردن اسم‌های تولید‌کننده خارجی تلویزیون و نمایش نشان تجاری آن به‌صورت رپرتاژ آگهی در یک خبر که ذهن‌ها را بیشتر از آنکه به خبر معطوف کند به یک تبلیغ خبری می‌کشاند. البته این موارد در سال‌های اخیر نیز دیده شده است. به‌طور مثال در زمان پخش یکی از بخش‌های پربیننده خبری شبکه 2سیما، آگهی بازرگانی پیش‌فروش یک‌خودرو در قالب خبر تنظیم و انتشار یافت. حالا این سؤال پیش می‌آید که وقتی گرفتن اسپانسر باید از کانال اداره کل بازرگانی باشد، بدون هماهنگی با این اداره چگونه از بخش‌های خبری به‌صورت ملموس و حتی ناملموس رپرتاژ خبری خوانده می‌شود؟
فهرست هزینه برای تهیه گزارش
به گفته یک منبع مطلع، این نوع رپرتاژ آگهی‌ها علاوه بر بخش‌های خبری، در حضور مهمان برنامه‌ها و پوشش برخی همایش‌ها و سمینارها نیز دیده می‌شود. این منبع به همشهری می‌گوید: «برخی از افراد در شبکه‌های خبری لیست قیمت دارند که به ازای رپرتاژ در پوشش برنامه‌ها و پرداختن به بخش‌های خبری مختلف قیمتی را ارائه می‌دهند و البته این موضوع را نمی‌توان به همه بخش‌های خبری تعمیم داد اما افرادی در شبکه‌ها وجود دارند که این کار را به‌صورت مکرر انجام می‌دهند و ارتباط‌های خود را در سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و مؤسسات و بخش‌های خصوصی دارند.»
صدای معاونت سیما هم درآمد
علاوه بر بخش‌های خبری، حضور اسپانسر در تمام برنامه‌های زنده و تولیدی، مسابقات حضوری و تلفنی، برنامه‌های ترکیبی و... کاملا مشهود است.
حامیان مالی حرف اول را می‌زنند تا جایی که مرتضی میرباقری، معاون سیما در نشست خبری خود از حضور بی‌رویه حامیان مالی گله‌مند شده و عنوان کرد: «حامیان مالی به‌عنوان بازیگران اصلی میدان، گرفتاری زیادی برای ما ایجاد کرده‌اند و به هر میزان حضورشان بیشتر شود کار غیرحرفه‌ای‌تر می‌شود.» وی البته در ادامه از عدم‌حمایت مالی دولت گفته است:
« متأسفانه حمایت‌هایی که دولت باید از نظر بودجه‌ای بکند بسیار ضعیف است و به نیمی از بودجه ما پاسخ نمی‌دهد، پس ما مجبوریم نیمی از بودجه خود را از منابع غیردولتی به‌دست بیاوریم».
سؤال اصلی این است که سازمان این میزان درآمد‌ها و حضور فعال حامیان مالی و استفاده از بودجه مصوب دولتی را چگونه می‌تواند توجیه کند؟
در حالی که تولید هیچ برنامهای در سازمان صداوسیما بدون حامیان مالی آغاز نمی‌شود. روز گذشته احسان قاضی‌زاده هاشمی، نماینده مجلس در شورای نظارت بر رسانه ملی در گفت‌وگو با خبرآنلاین اعلام کرد که ۲۰۰ میلیون یورو در سال آینده، فقط برای ارتقای تولیدات تلویزیونی درنظر گرفته شده است.
تولید مخاطب با دادن جایزه
با همه این اوصاف، حامیان مالی آنچنان به همه برنامه‌های تلویزیونی غلبه کرده‌اند که به گفته کارشناسان حوزه ارتباطات، گویی تلویزیون مخاطبان را با جایزه‌هایی که می‌دهد، خلق می‌کند و خود برنامه‌ها مخاطب و علاقه‌مندانی ندارند.
حسینعلی افخمی، کارشناس حوزه ارتباطات درباره حضور حامیان مالی در برنامه‌ها به همشهری می‌گوید: «در تمام شبکه‌های تلویزیونی با برنامه‌های مختلف ازجمله مسابقات گوناگون مخاطب را به‌دلیل دریافت جایزه‌هایی که اسپانسر آن توسط دیگران تامین می‌شود، پای تلویزیون می‌نشانند.
این رویکرد در عرصه بین‌المللی رایج است اما این نکته وجود دارد که مسابقات دارای اسپانسر در شبکه‌های تجاری بوده و این موضوع برای شبکه‌های ملی درست نیست. به‌طور حتم تبلیغات تجاری در دل هر برنامهای محتوای نادرست را به خورد مخاطب می‌دهد؛ مخاطبی که به‌خاطر جایزه و شرکت در مسابقه پای تلویزیون می‌نشیند. این روزها برنامه‌های تلویزیونی بیشتر مخاطب را تطمیع می‌کنند و این شایسته مخاطب نیست.»
پخش رپرتاژ در خبر کلاهبرداری است
عضو هیأت علمی دانشکده علامه طباطبایی در ادامه به پخش رپرتاژ آگهی‌ها در قالب اخبار نیز اشاره کرده و با عنوان این مطلب که این کار رسما کلاهبرداری است، ادامه می‌دهد: «وقتی در یک بخش خبری، رپرتاژی در قالب خبر پخش می‌شود باید رسما اعلام شود و اگر این کار صورت نگیرد مسئولیت بر گردن گزارشگر خواهد بود. سال‌ها است که توصیه می‌کنیم حداقل در بخش‌های خبری رپرتاژ آگهی به خورد مخاطب ندهند اما این کار همچنان بدون اطلاع از مخاطب تلویزیون صورت می‌گیرد. حتی دیده شده که یک گزارش یا مصاحبه که در ازای پرداخت پولی از شبکه‌های خبری پخش شده اما این کار درست نیست چراکه آن گزارشگر و کسی که این کار را می‌کند؛ نماینده مردم است و باید رعایت امانتداری را بکند.»
