شطرنج ایران و آمریکا در عراق

سیاوش فلاح‌پور ـ خبرنگار

سقوط نظام صدام، عراق را از بازیگری تأثیرگذار به صحنه جدیدی برای نبرد قدرت‌های منطقه و حتی جهان تبدیل کرد؛ سرزمینی که با گذشت نزدیک به 2دهه از اشغال توسط ارتش آمریکا، همچنان به ثبات و استقرار گذشته خود دست نیافته است.  نیروهایی که بعد از سقوط دولت مرکزی عراق برای نقش‌آفرینی وارد این کشور شدند، بسیارند اما بدون‌شک در رأس تمامی آنها نام آمریکا و ایران به چشم می‌خورد؛ دوگانه‌ای که ظاهرا سرنوشت عراق به روابط آنها گره خورده است. طی سال‌های گذشته جریانات و سیاستمداران متعددی تلاش کردند عراق را به صحنه‌ای برای توافق یا دست‌کم نزدیکی ایران و آمریکا تبدیل کنند، آنچنان که روزگاری در افغانستان چنین رخدادی به وقوع پیوست، اما مسیر روابط تهران و واشنگتن در عراق متفاوت بود؛ به‌گونه‌ای که این کشور به یکی از اصلی‌ترین محورهای تنش میان ایران و آمریکا بدل شده؛ تنش‌هایی که در سایه پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و سیاست‌های منفی او نسبت به ایران به نقطه اوج خود رسیده است. بازتاب این بحران را به‌سادگی می‌توان در روند آخرین انتخابات پارلمانی عراق دید؛ انتخاباتی که در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری برگزار شد، بازشماری آرای آن (به‌دلیل شکایت‌های مختلف) ماه‌ها طول کشید، پارلمان برآمده از آن در پایان شهریور برای نخستین‌بار تشکیل جلسه داد و سرانجام یک ‌ماه بعد از آن هم نخست‌وزیر دولت جدید عراق انتخاب شد. اگرچه این رشته هنوز به پایان خود نرسیده، چرا‌که جریانات سیاسی با گذشت نزدیک به یک سال، بر سر انتخاب وزرای مهمی همچون وزیر کشور یا دفاع به توافق نرسیده‌اند و تمام اینها در حالی است که وضعیت اجتماعی و معیشتی شهروندان عراق به دلایل مختلفی ازجمله بحران در تامین برق و آب بیش از هر زمان دیگری بحرانی است. البته تنش‌های تهران و واشنگتن در عراق طی ماه‌های گذشته محدود به این مواجهه غیرمستقیم برای یارکشی‌های سیاسی نمانده و ابعاد علنی‌تری هم پیدا کرده است.


اهرم‌های آمریکا برای فشار بر ایران در عراق
1ـ سنگ‌اندازی در مبادلات تجاری ایران و عراق
بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران به‌طور کلی تمام کشورهایی را که با تهران مبادلات تجاری دارند تحت فشار قرار می‌دهد. اما توجه آمریکا در روابط ایران و عراق بر حوزه انرژی و مشخصا برق و گاز متمرکز است. تا جایی که برایان هوک، مسئول پرونده تحریم‌های ایران شخصا با سفر به عراق به دولتمردان این کشور درباره تبعات دور‌زدن تحریم‌ها هشدار داد. عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر جدید عراق  تا به امروز، دو هیأت عالی‌رتبه برای مذاکره بر سر معافیت عراق از تحریم‌های آمریکا به واشنگتن اعزام کرده است.

2ـ افزودن نام متحدان ایران به لیست گروه‌های تروریستی
پایان خطر داعش روی زمین آغازی بود بر فشارهای آمریکا بر گروه‌های شبه‌نظامی شیعی در عراق که عمدتا مورد حمایت ایران هستند. این اقدامات طی ماه‌های اخیر از فشارهای رسانه‌ای یا سیاسی برای خلع سلاح حشد شعبی یا حتی عدم‌ورود این گروه‌ها به انتخابات وارد مرحله جدیدی مبنی بر تحریم مستقیم آنها شده است. در این زمینه هفته پیش وزارت خزانه‌داری آمریکا مستقیما گروه شبه‌نظامی نجبا و رهبر آن را به لیست گروه‌های تروریستی افزود‌ و تحریم کرد. مایک پمپئو گفته یکی از راه‌های محدود‌کردن نفوذ ایران در منطقه، تحت فشار قرار دادن گروه‌های نزدیک به این کشور در عراق، لبنان یا هر کشور دیگری در منطقه است.

3ـ حملات هوایی به مواضع حشد شعبی
آخرین اهرم فشار مستقیم آمریکا علیه ایران در عراق به حملات هوایی برمی‌گردد که البته تا‌کنون بسیار محدود بوده است. این حملات عمدتا مواضع نیروهای حشد شعبی در مناطق صحرایی نزدیک به سوریه را هدف می‌گیرند. همزمان برخی مقامات آمریکا گاهی نسبت به تکرار حملات هوایی مشابه در سوریه، علیه مواضع متحدان تهران در عراق هشدار داده‌اند.


اهرم‌های ایران برای فشار بر آمریکا در عراق
1ـ استفاده از نفوذ در بدنه اجرایی
نیروهای نزدیک به ایران طی سال‌های گذشته بخش مهمی از ساختار حاکمیت نوین عراق، به‌ویژه دستگاه اجرایی این کشور را در اختیار داشته‌اند؛ امری که در تقویت مناسبات سیاسی، تجاری و حتی امنیتی میان 2کشور نقش چشمگیری ایفا کرده است. بر همین اساس آمریکا و متحدانش به‌طور جدی با وزارت کشور فالح الفیاض مخالفت می‌کنند. با این حال ایران قادر است با استفاده از نفوذ خود در دستگاه اجرایی و اداری عراق نه‌تنها بخش قابل توجهی از مشکلات ناشی از تحریم‌ها را حل کرده بلکه موانعی جدی بر سر راه سیاست‌های آمریکا در عراق ایجاد کند؛ ازجمله سیاست افزایش روابط ریاض و بغداد.

2ـ قانون خروج نیروهای آمریکایی از عراق
از جمله اهرم‌های مهم ایران برای فشار بر آمریکا، طرح خروج نیروهای این کشور از عراق است که قرار است در پارلمان ارائه شود. اگرچه این طرح حرکت بسیار کندی داشته، اما تهدیدی جدی برای آمریکا به شمار می‌رود. به‌ویژه آنکه بعد از سفر ناگهانی ترامپ به پایگاه عین‌الاسد، جریان مقتدی صدر هم با طرح مذکور همراه شده است. روزنامه العربی الجدید از این طرح به‌عنوان اهرم فشار ایران علیه آمریکا نام برده که البته ممکن است در جریان مناسبات قدرت هیچ‌گاه به‌طور کلی مورد استفاده قرار نگیرد.

 3ـ تهدید مراکز دیپلماتیک و پایگاه‌های نظامی
آخرین مورد از حملات نظامی به پایگاه‌های دیپلماتیک آمریکا با شلیک 3راکت به سفارت این کشور در بغداد رخ داد؛ حمله‌ای که همچون موارد پیشین، هیچ نیرویی مسئولیت آن را بر‌عهده نگرفته است. اگرچه آمریکا گروه‌های نزدیک به ایران را مسئول می‌داند. برخی فرماندهان حشد شعبی از این هم فراتر رفته و از احتمال حمله به پایگاه‌های آمریکا در عراق سخن گفته‌اند؛ تهدیدی که البته همچون تهدید حملات هوایی به عراق، فاصله زیادی تا واقعیت دارد.