از ماست که بر ماست

اسماعیل کهرم/ استاد محیط زیست
اسفند، ماهی است که به دلیل نزدیک ‌شدن به عید نوروز و سال نو در هر خانه و حتی در بسیاری از محل‌های کسب وکار بساط خانه‌تکانی و رفت و روب و شست و شو برپاست. این رسم خوشایند موجب می‌شود تا محیط زندگی و کار ما همراه با نوشدن سال، تازه و پرطراوت به نظر برسد. اما بسیاری از ما همین کار نیک و شایسته را با رفتارهای نادرست می‌آمیزیم و از آثار خوب آن می‌کاهیم. در همین ماه، مصرف شوینده‌ها و سفیدکننده‌ها چند برابر می‌شود و استفاده بی‌رویه از این مواد در همه‌جا قابل مشاهده است.

شوینده‌ها، حتی آن دسته از آنها که رنگ ملایم و رایحه دلچسبی دارند، در حقیقت ترکیبات شیمیایی اسیدی یا قلیایی هستند. تاثیر آنها هم محدود به تمیزکردن البسه و ظروف و از بین بردن لکه‌ها نیست. پس از اینکه کار ما با شوینده‌ها و سفیدکننده‌ها تمام شد، تازه کار آنها با ورود به طبیعت از طریق پساب، آغاز می‌شود؛ کاری که حاصلی جز تخریب و ضرر رساندن به محیط زیست ندارد.

برای نشان‌دادن نوع آسیبی که این مواد به طبیعت وارد می‌کنند، می‌شود یک مثال عینی زد. اخیرا از آب چاه‌ها در استخرها و آب‌نماهای بوستان‌های شهری استفاده می‌شود. در بعضی از جاها این آب‌ها جریان دارند؛ مثلا از یک سطح پله‌مانند سرازیر می‌شوند تا حالت آبشار را تداعی کنند. در قسمت‌هایی که آب فرومی‌ریزد مقدار زیادی کف تشکیل می‌شود. عده‌ای گمان می‌کنند که این کف‌ حباب‌های هوایی است که با فروریختن آب از ارتفاع شکل می‌گیرد اما چنین نیست.

می‌توان با دست این کف‌ها را برداشت و لیزی آن را احساس کرد. اما واقعا این کف‌ها از کجا می‌آیند؟ این کف‌ها بقایای شوینده‌هایی است که با پساب وارد منابع آب زیرزمینی شده‌اند و خود را نشان می‌دهند. چند باری که در این حوض‌ها ماهی‌ رهاسازی کرده‌اند، عمر ماهی‌ها کمتر از 6-5 ساعت بوده و توان زندگی بیشتر را در این آب مسموم نداشته‌‌اند. آبی که با شوینده‌ها آلوده شده در مناطقی به مصرف کشاورزی می‌رسد و صیفی و سبزی آبیاری شده با آن مملو از مواد شیمیایی موجود در این ترکیبات می‌شود. ما از این صیفی و سبزی می‌خوریم و آنچه روانه طبیعت کرده بودیم به خودمان بازمی‌گردد. در این باره زیباتر و موجزتر از این نمی‌توان گفت که: از ماست که بر ماست.