پیردرخت‌ها

محمد تقی حاجی موسی

قدیمی‌ترین چیزهایی که در موزه‌‌ها وجود دارد مربوط به چه زمانی است؟ شاید بعضی لوازم باشد که هزاران سال قدمت داشته باشند. هیچ کدام اما دیگر زنده نیستند و شبیه به تکه‌سنگی هستند. اغلب موجودات زنده روی زمین هم عمری بیش از چند ده سال ندارند و لاک‌پشت‌ها با چند صد سال پیرترین حیوانات به‌حساب می‌آیند. این وسط درختان راهشان را از بقیه سوا کرده‌اند و حالا درختانی در سراسر دنیا وجود دارند که عمرشان چند هزار سال است. درختانی که تمدن‌های مختلفی را به چشم خود دیده‌اند و اگر می‌توانستند حرف بزنند خودشان یک تاریخ تمدن هزار جلدی بودند. خوشبختانه در ایران ما چندین درخت کهنسال وجود دارد و سرو ابرکوه با بیش از 4هزار سال، دومین موجود زنده کهنسال در نزدیکی یزد قرار دارد؛ درختی که کلی افسانه درباره آن نقل شده است.

بیشتر درختان کهنسال ایران را چنارها تشکیل می‌دهند. درختانی که بیشتر در مناطق غربی و شمال غربی ایران زندگی می‌کنند و ایستادن کنارشان شبیه ایستادن کنار کتاب تاریخ است. پیرترین درخت اما برخلاف اغلب درختان ایران، یک سرو است. سروی با ارتفاع تقریبی 28متر که محیط تنه‌اش به حدود 11و نیم متر می‌رسد. عمر این درخت بیش از 4هزار سال اندازه‌گیری شده و برخی کاشت آن را به زرتشت و بعضی کاشت آن را به یافث فرزند نوح نبی منتسب می‌دانند. نکته مهم درباره سرو ابرکوه سرزندگی آن است. روستای شرکان از توابع پاوه در استان کرمانشاه، خانه یکی دیگر از درختان کهنسال ایران است. چنار این روستا طبق گفته محلی‌ها بیش از 4هزار سال عمر دارد، اما هنوز تحقیقی در موردش انجام نشده. محیط تنه این چنار 16متر است و ارتفاعش به حدود 30متر می‌رسد. مدتی قبل عده‌ای دور تنه این درخت، سیمان و بتن ریخته بودند که با همکاری مردم منطقه این حصارها برداشته شد تا درخت نفس تازه‌ای بکشد. روستای کوانق در آذربایجان شرقی هم یکی دیگر از چنارهای کهنسال را در خود جای داده. درختی با عمر بیش از 500سال که محیطش تقریبا 10متر است و بعد از چند دوره خشک شدن دوباره سرزنده شده است. در روستای کلیبر آذربایجان‌شرقی هم درختی با مشخصات شبیه به همین چنار وجود دارد. غیراز اینها چندین درخت کهنسال دیگر هم در ایران هستند که در فهرست میراث طبیعی کشور هم ثبت شده‌اند. از جمله درخت چنار سراب هولی، درخت چنار پشته کرمانشاه، درخت کهنسال طوعلی در شهرستان خداآفرین، درختان خسروکندی و دغداغان در شهرستان کلیبر، درخت کهنسال گردو اندرگان مرزقان، درختان کهنسال دروازه و چهارسوق مراغه، درخت گردوی تنگ‌سیاه و درخت نارون امامزاده امام‌قیس در چهارمحال ‌و‌ بختیاری. یکی از معروف‌ترین چنارهای کهنسال ایران اما در تهران و در بقعه امامزاده صالح قرار دارد. چناری که گفته می‌شود دست‌کم 800سال سن دارد و محیطش به 15متر می‌رسد. تنه درخت آن قدر بزرگ بوده که حتی در گذشته یک نفر در آن مغازه داشته و پاره‌دوزی می‌کرده است.

 در دهه 60 و سال1363 اما اطراف درخت به‌خاطر ریزش قنات، نشست کرد و بعدا در دهه 70 و به‌طور مشخص سال 79 مسئولان مجبور شدند برای جلوگیری از افتادن درخت روی ساختمان‌های اطراف تنه آن را ببرند. حالا از این درخت چنار فقط بخش کمی از تنه‌اش باقی مانده که در حصار قرار گرفته است.