دردسرهای خانه‌تکانی

زهرا رفیعی/خبر‌نگار

جوهرنمک را با مایع سفید‌کننده روی کاشی‌های توالت می‌ریزد و شروع می‌کند به سابیدن. دنیا دور سرش می‌چرخد و از پشت می‌خورد زمین. تا دیگر اعضای خانه متوجه حادثه شوند، 5 دقیقه طول می‌کشد و در این فاصله ترکیب شیمیایی جوهرنمک و سفید‌کننده کار خود را می‌کند. سلول‌های بافت ریه فوقانی به‌اصطلاح می‌سوزد و از بین می‌رود و او برای همه عمر به یک بیمار مبتلا به آسم تبدیل می‌شود. این ماجرای واقعی با وجود اطلاع‌رسانی‌، هنوز پای ثابت موارد اورژانس‌های کشور است. آسیب‌های جسمی خانه‌تکانی نوروز به اینجا ختم نمی‌شود. انواع گرفتگی‌های عضلانی، بیرون‌زدگی دیسک‌های ستون فقرات، اگزما و تاول و سوختگی‌ها ناشی از رسم خانه‌تکانی در دو،سه هفته آخر سال است. اگرچه بخشی از کارهای خانه در پایان سال را این روزها شرکت‌ها و کارگران حرفه‌ای انجام می‌دهند، اما هنوز بخش عمده این رسم بر عهده اعضای خانواده به‌خصوص زنان است.

پروژه خانه‌تکانی هر ساله آسیب‌های جسمی زیادی وارد می‌کند. بی‌احتیاطی افراد آنجا کار دستشان می‌دهد که فکر می‌کنند مواجهه با ماده شیمیایی غلیظ، آن هم برای یک‌بار در سال آسیبی نمی‌تواند وارد کند. دکتر امیر سلیمانی، متخصص پوست در گفت‌وگو با همشهری، گفت: برخی از افراد که این روزها به کلینیک‌های پوست مراجعه می‌کنند بر اثر تماس پوستی با مواد شوینده دچار اگزمای حاد تحریکی شده‌اند. این مواد در ابتدا باعث قرمزی و التهاب و سپس در موارد مزمن باعث خارش، سوزش و پوسته پوسته شدن پوست می‌شود. در این موارد نخستین کار پیشگیری با دستکش و ماسک است. ممکن است عده‌ای به دستکش‌های پلاستیکی نیز حساسیت داشته باشند و بهتر است این افراد با یک لایه دستکش نخی اضافه، از دستان خود محافظت کنند. برای این افراد داروهای کورتون‌دار موضعی، ضد‌خارش و مرطوب‌کننده تجویز می‌شود.
وی کودکان را عضو آسیب‌پذیر خانه‌تکانی معرفی کرد و گفت: در خانه‌تکانی‌ها باید مواظب بچه‌ها بود. آنها زودتر به آسیب‌های پوستی و حتی مسمومیت دچار می‌شوند.
غیر از موارد خانه‌تکانی، از شایع‌ترین مراجعات به کلینیک‌های پوست، مربوط به واکنش‌های کهیری نسبت به مواد آرایشگاهی است. افراد به‌خصوص زنان در روزهای اول عید با علائم کهیر به اورژانس مراجعه می‌کنند. کهیر می‌تواند از مصرف مواد شوینده شیمیایی نیز ایجاد شود. کهیر به تورم و قرمزی بافت گفته می‌شود. اگر در صورت، دهان و اطراف چشم ایجاد شود به آن آنژیو ادم می‌گویند. بیماری در این مرحله حتما باید درمان شود تا باعث گرفتگی راه تنفسی نشود. کسانی که مستعد به اگزما هستند بسیار حساس‌ترند و مواد تحریکی، خطر بیشتری برای آنها می‌تواند ایجاد کند. خیلی وقت‌ها لازم نیست که از شوینده‌های خیلی قوی مانند سفید‌کننده‌ها استفاده کنید. در این روزها بهتر است برای پوستتان از مرطوب‌کننده‌های دارای «اوره» استفاده کنید، چون این نوع از کرم‌ها باعث پیشگیری از آسیب‌های پوستی می‌شود. صابون‌هایی که حالت قلیایی ندارند و ph آنها خنثی است، برای این افراد مناسب‌ترند.


با نرمش به استقبال خانه‌تکانی بروید

برای خیلی‌ها خانه‌تکانی مقدمه شادی عید است اما اگر به درستی صورت نگیرد، می‌تواند روزهای تعطیل عید را با غم و درد همراه کند. برای خانه تکانی باید آماده شد و آمادگی جسمی برای این فشار کاری اهمیت دارد. دکتر پرهام پارسا‌نژاد، فیزوتراپیست و عضو هیأت مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران در گفت‌وگو با همشهری گفت: با توجه به اینکه خانه‌تکانی فعالیتی، خارج از فعالیت‌های روزانه است و بدن به آن عادت ندارد، بهتر است یکی، دو هفته قبل از پروژه خانه‌تکانی به‌مدت نیم ساعت تا 45دقیقه پیاده‌روی یا شنا انجام دهید. همچنین می‌توانید نرمش‌هایی برای تقویت عضلات اطراف زانو، ستون فقرات، شانه‌ها و مچ‌های دست انجام دهید و از متخصصان کمک بگیرید. بعد از تمرین‌های سبک و عمومی که می‌تواند آمادگی جسمانی را بالا ببرد، در زمان خانه‌تکانی به‌تدریج ساعت‌های کار را افزایش دهید. در روز اول همه کارهای را یک‌جا انجام ندهید. مثلا در روز اول 2 ساعت، روز بعد 4 ساعت و در روزهای بعد به‌تدریج ساعات کار را افزایش دهید.

اگر قرار است فعالیتی انجام دهید که شانه‌تان در سطحی بالاتر از 90درجه کار کند، مثلا وقتی قرار است پرده‌ها را جدا و یا نصب کنید، یکباره همه این کار را انجام ندهید. این فیزیوتراپیست گفت: فعالیت‌های بالای 90درجه برای مفصل شانه باعث می‌شود که تاندون این قسمت در بین 2استخوان کتف و بازو گیرکند و دچار التهاب و یا پارگی شود. به این التهاب، تاندونیت سرشانه می‌گویند. توصیه می‌شود هر 5دقیقه دست‌ها را پایین بیاورید و بعد کار را ادامه دهید. در طول روز جهت سر یا رو به مقابل است یا به‌دلیل استفاده از تلفن همراه به سمت پایین است؛ بنابراین عضلات گردن بیشتر با این نوع حرکت‌ها ارتباط دارد؛ پس وقتی قرار است دیوار را تمیز کنید، عضلات گردن حرکتی غیرمعمول باید انجام دهد. مفاصل پشتی ستون فقرات نیز دچار افزایش فشار شده و فاصله‌هایشان نزدیک به هم می‌شود. در نتیجه غضروف مفاصل پشت ستون فقرات گردن می‌تواند آسیب ببیند. همچنین ممکن است ریشه‌های عصب گردنی که از لای مهره‌ها خارج می‌شود «پین» شده و به‌اصطلاح گاز گرفته شود و درد تیر کشنده درون اندام‌ها و یا خواب رفتنگی به‌وجود آید. سر که به سمت بالا و عقب گرفته می‌شود ممکن است دیسک‌های بین مهره‌ای را به سمت عقب ببرد و به عصب‌هایی که از بین مهره‌ها خارج می‌شوند فشار وارد کند و باعث بیرون‌زدگی دیسک در ناحیه گردن شود؛ بنابراین فعالیت‌های بالای سر باید بسیار با احتیاط انجام شود.

بخشی از خانه تکانی در ارتفاع انجام می‌شود، تمیز کردن بالای کابینت و بالای یخچال و گوشه‌های سقف و... نیاز به نرد‌بان دارد. دکتر پارسانژاد در این‌باره گفت: برای خانه تکانی برای اینکه آسیب نبینید، از نرد‌بان و یا چهارپایه‌هایی استفاده کنید که مطمئنید تعادلتان حفظ می‌شود. بی‌تعادلی باعث می‌شود بدن در تنشی قرار بگیرد که منجر به اسپاسم عضلانی شود. چهارپایه‌هایی استفاده نکنید که ارتفاع زیاد دارد. در بالارفتن از پله‌های بزرگ، غضروف زیر کشککی زانو سائیده شده و آسیب می‌بیند. قفل شدن مفصل زانو در اثر آسیب مینیسک زانو نیز در خانه تکانی شایع است. پس چهارپایه و یا نرد‌بان باید پله‌های کوتاه داشته و با ثبات باشد.

تمیز کردن زیر مبل‌ها و میزها از واجبات خانه‌تکانی است ولی بلند کردن این وسایل می‌تواند آسیب جدی به ستون فقرات وارد کند. این متخصص فیزیوتراپی به همشهری گفت: بلند کردن اجسام سنگین که بیش از توان فرد است می‌تواند به سندروم «تونل مچ دست» منتهی شود. این سندروم باعث خواب رفتگی دست‌هایا درد تیرکشنده در ساعد می‌شود. بیمار در این شرایط ممکن است نتواند جسمی سبک مثل لیوان آب را در دست نگه دارد. برای حمل بار بهتر است از مچ‌بند استفاده شود. به علاوه اگر جابه‌جایی جسم سنگین در حد توان بود حتما روی زانو بنشینید و جسم را تا حد ممکن به بدن نزدیک کنید سپس جسم را بلند کنید. حتما برای جابه‌جایی از دیگران کمک بگیرید. ابعاد جسم نسبت به جثه نباید بزرگ‌تر باشد. در هنگام بلند کردن اصلا چرخش کمر نداشته باشید؛ چون چرخش کمر و خم شدن ستون فقرات به‌طور همزمان می‌تواند باعث بیرون زدگی دیسک و آسیب به ستون فقرات شود.


کودکان را از خانه‌تکانی  دور کنید

چند نکته کلیدی وجود دارد که می‌توان با رعایت آن خانه‌تکانی عید را بی‌خطر سپری کرد. دکتر بابک ترصدی، متخصص عمومی در گفت‌و‌گو با همشهری توصیه کرد که خردسالان را در روز خانه‌تکانی به فرد امن فامیل بسپارید. وی گفت: خیلی وقت‌ها زیر دست و پا بودن بچه‌ها احتمال آسیب را زیاد می‌کند. خانه‌تکانی را پروژه‌ای تک‌نفره نبینید. از کمک همه اعضای خانواده برای انجام آن کمک بگیرید. در خانه‌تکانی شکستگی‌ها و ضرب‌دیدگی‌ها بسیار شایع است؛ بنابراین خانه‌تکانی را با دقت بیشتر انجام دهید. برای جابه‌جایی اشیا از افرادی که قدرت بیشتری دارند کمک بگیرید. اگر کسی ضعف در استخوان یا مفاصل دارد از برداشتن اشیا یا کارهای سنگین جدا خودداری کند؛ آسیب خانه‌تکانی جدی است. هنوز افراد برای تمیز کردن سطوح کاشی از جوهرنمک استفاده می‌کنند. این ماده در ترکیب با آب مقدار زیادی گاز کلر متصاعد می‌کند و برای ریه، چشم و پوست بسیار مضر است. تماس مواد شوینده شیمیایی با چشم نیز عوارض بعضا جبران ناپذیری ایجاد می‌کند. خیلی از افراد تصور می‌کنند خانه‌تکانی مانند شست‌وشوی معمولی در سال است. اما در این دوره تماس مکرر با مواد شوینده می‌تواند آسیب جدی به بدن وارد کند.