همه کاره

خدیجه نوروزی

شاید زمانی تصور اینکه تک‌تک اجزای مرغ، در بخش‌های مختلف کاربرد داشته باشد، دشوار بود اما حالا به غیراز استفاده‌های رایج در بخش خوراکی، پای مرغ به صنعت غذا و دارو کشیده شده است. قدیم‌ترها که صنعت تا این حد پیشرفت نکرده بود، برخی بخش‌های آن مانند پا و پر در مرغ‌فروشی‌ها به‌عنوان ضایعات دور ریخته و دفن می‌شد اما امروز هر یک از این اجزا بخشی از بازار را در اختیار دارند و سودآور هستند.

پای مرغ

پای مرغ به‌دلیل ارزش غذایی و کاربرد آن در صنایع مختلفی مانند صنایع آرایشی، بهداشتی و دارویی مورد استقبال کشورهای آسیای شرقی مانند چین، تایوان، ویتنام و کشور‌های همسایه است و ایران این بازار را در اختیار دارد. پای مرغ خاصیت درمانی فوق‌العاده‌ای دارد، به‌ویژه قسمت پنجه و ساق این محصول جانبی که حاوی پروتئین است که بسیاری از پزشکان برای درمان بیماری‌هایی مانند کمر درد، پوکی استخوان، جلوگیری از پوسیدگی مفاصل و غضروف‌ها، جایگزین مناسب قرص‌های غضروف‌ساز، رشد و تقویت عضلات، درمان سرماخوردگی، منبع گلوکزامین، ترمیم‌کننده شکستگی استخوان‌ها و درمان راشیتیسم آن را به بیماران توصیه می‌کنند. گرچه هنوز این قسمت از بدن مرغ جای پررنگی در سفره‌های ایرانی‌ها ندارد.

سوسیس و کالباس

از مرغ در سوسیس و کالباس هم با عنوان خمیر مرغ یا (MDM) که به معنی گوشت جدا شده از استخوان مرغ به روش مکانیکی است، استفاده می‌شود. خمیر مرغ یکی از پرمصرف‌ترین مواداولیه در فرمولاسیون تولید فراورده‌های گوشتی حرارت دیده مانند سوسیس، کالباس و ژامبون است که این محصول ماده اولیه مورد استفاده در همه کارخانه‌های صنعتی در اروپا و آمریکاست. البته در ایران به‌علت استفاده غیربهداشتی از ضایعات مرغ و عدم‌اطمینان از سلامت خمیر مرغ بارها و بارها تولید آن توسط سازمان غذا و دارو ممنوع اعلام شده است. وزارت بهداشت هم برای استفاده از خمیر مرغ در فراورده‌های گوشتی مجوز نمی‌دهد. سوسیس و کالباس به‌طور معمول باید از 50درصد به بالا حاوی مواد گوشتی به انضمام پرکننده‌هایی چون آرد، نشاسته، پودر شیرخشک، چربی و... باشد و هر چه میزان استفاده از گوشت قرمز و مرغ در این فراورده‌ها بیشتر باشد از میزان مواد پرکننده کاسته شده و بالطبع محصول با کیفیت‌تر می‌شود.

تولید نانوذرات از پر مرغ

به‌رغم اهمیت کراتین موجود در پر، مقدار قابل توجهی از این محصول با سوزاندن و یا دفن‌کردن از بین می‌رود و یا آسیاب شده و برای تغذیه دام یا به‌عنوان کود مورد استفاده قرار می‌گیرد. درصورتی که می‌توان از این پرها به‌عنوان یک منبع پروتئینی ارزان، پربازده و کارآمد استفاده کرد. امروزه محققان درصدد یافتن روش‌های جدید برای بازیافت و تبدیل پر به محصولاتی با ارزش افزوده بالا هستند. محققان نساجی دانشگاه صنعتی امیرکبیر موفق شده‌اند با استفاده از روشی ساده و سازگار با محیط‌زیست نانوذرات پروتئینی از پر مرغ تولید کنند که کاربردهای متعددی دارد. نانوذرات تهیه شده تمامی ویژگی‌های پر، شامل خواص فیزیکی، شیمیایی و یا حرارتی را در خود حفظ کرده است. تولید نوعی پارچه از پر مرغ، استفاده از خارهای موجود در پر، پوشش لاش‌برگی برای جلوگیری از رشد علف‌های هرزی که گیاهان و غلات را خفه می‌کنند، استفاده از نسوج پرهای مرغ برای تهیه مواد مفید و ساختن خانه‌های مقاوم در برابر طوفان از کاربردهایی است که توانسته توجه دانشمندان سراسر دنیا را به پر جلب کند.

پوسته تخم‌مرغ

یکی از محصولات مرغ، تخم‌مرغ است که بسیاری از مصرف‌کنندگان بدون دانستن کاربردهای پوسته، آن را در سطح زباله می‌اندازند. جالب است بدانید پوسته تخم‌مرغ در جلوگیری از گرفتگی لوله‌های فاضلاب، به‌عنوان پاک کننده، تمیز کردن لباس‌های سفید، حاصلخیز کردن خاک، دفع آفات، تغذیه گیاهان، تامین کلسیم و به‌عنوان غذای پرندگان قابل استفاده است. همچنین از پوسته تخم مرغ به‌عنوان نانوکامپوزیت کاتالیستی در صنایع تولید مواد شیمیایی و دارویی برای تولید ترکیبات آلی استفاده می‌شود که این امر موجب کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و کاهش قابل‌توجه هزینه در صنایع دارویی خواهد شد.

تولید پودر تخم‌مرغ

اگر یک تخم‌مرغ‌خور حرفه‌ای هستید حتما محصول پودر تخم به گوشتان خورده. این روزها که بازار و اوضاع تولید در همه بخش‌های اقتصادی کساد است، تاسیس واحدهای تولید پودر تخم‌مرغ توانسته به نوعی حمایت از تولیدکنندگان و پرورش دهندگان مرغ تخمگذار محسوب شود، زیرا چنین واحدهایی از بازار فروش محصولات خود اطمینان یافته و به‌کار تولیدی می‌پردازند. در بخش فراورده‌های مایع پاستوریزه تخم‌مرغ و پودر تخم مرغ سرمایه‌گذاری‌های مطلوبی در کشور انجام شده، به طوری که هم‌اکنون ۸ کارخانه تولید مایع پاستوریزه و ۳ کارخانه تولید پودر تخم مرغ در سطح کشور مشغول فعالیت هستند.

نقش پوست مرغ در لوازم آرایشی

بسیاری متصورند از پوست مرغ در لوازم آرایشی بهداشتی استفاده می‌شود اما اداره آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو اخباری که درباره استفاده از پوست و ضایعات مرغ در تولید مواد اولیه لوازم آرایشی انتشار می‌یابد را شایعاتی بیش نمی‌داند. البته از چربی‌های حیوانی مثل پیه گوسفند و گاو با قید رعایت ضوابط بهداشتی در تولید فراورده‌هایی مثل صابون استفاده می‌شود و این در حالی است که چربی‌های مرغ از این قاعده مستثنا هستند. البته برخی از کارگاه‌های غیربهداشتی ضایعات مرغ ازجمله پوست و چربی را در وضعیت بسیار نامطلوب بهداشتی، در دیگ‌های بزرگ جوشانده و از آن روغن‌گیری می‌کنند و در تهیه برخی لوازم آرایشی غیربهداشتی استفاده می‌شود.