دانشنامه‌ها به نفس افتاده‌اند

دانشنامه‌نویسی فقط انتشار کتاب نیست. در فرایند پدید آوردن دانشنامه‌ها گروه‌هایی از نویسندگان، مترجمان، ویراستاران، کتابخانه‌ها و جریان‌های مختلف شکل می‌گیرد که در جای خود اهمیت آن از دانشنامه کمتر نیست.
به گزارش همشهری، احمد مسجدجامعی در مراسم پایانی پانزدهمین جشنواره پژوهش فرهنگی سال که دیروز (یکشنبه) در پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری برگزار شد، با بیان مطلب فوق، گفت: امروزه دانشنامه‌نویسی و فعالیت‌هایی که در حوزه پژوهش انجام می‌گیرد وضع خوبی ندارد و لازم است اراده‌ای برای ادامه حیات آنها به‌وجود بیاید.
وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن یادکردن از پژوهشگران برجسته‌ای چون دکتر علیمحمد کاردان، دکتر علی شریعتمداری و دکتر ابوالقاسم گرجی که در راه‌اندازی فعالیت‌های مربوط به پژوهش‌های فرهنگی همکاری داشتند، اظهار کرد: یکی از فعالیت‌های اصلی ما زمانی که پژوهش‌های فرهنگی را شروع کردیم اطلاع‌رسانی از پژوهش‌های فرهنگی برگزیده بود. در این زمینه ما کار را بر عهده دکتر عباس حری قرار دادیم که در عرصه اطلاع‌رسانی به شیوه‌های سنتی و جدید آشنایی داشت و زیرنظر ایشان پژوهش‌ها طبقه‌بندی، چکیده‌نویسی و اطلاع‌رسانی می‌شد.
عضو شورای اسلامی شهر تهران افزود: کتابخانه و مرکز اسنادی که امروز در مرکز پژوهش‌ها دیده می‌شود محصول زحمات مرحوم دکتر حری است.
مسجدجامعی در ادامه به انتشار فصلنامه نمایه پژوهش پرداخت و توضیح داد: یکی از نشریاتی که در ارتباط با پژوهش راه افتاد، فصلنامه نمایه پژوهش بود که پژوهش‌های حوزه فرهنگ و اجتماع را معرفی و چکیده‌نویسی می‌کرد و انتشار آن در عصری که ارائه این گزارش‌ها در فضای مجازی رونق نداشت برای پژوهشگران منبع بسیار مهمی محسوب می‌شد.
رئیس پیشین مرکز پژوهش‌های فرهنگی با ذکر خیر از مرحوم محمدجواد صاحبی و آیت‌الله معرفت که در پژوهش‌های دینی بسیار تأثیرگذار بودند، گفت: پژوهش‌های دینی از دغدغه‌های اصلی ما بود و شیوه‌ای که در این زمینه در پیش گرفتیم شیوه ترویجی بود و انتخاب پژوهش‌ها هم نه درون دینی که برون‌دینی و با رویکرد فرهنگی و اجتماعی بود. این نوع پژوهش به‌دلیل اهمیتی که در آن زمان داشت، رشته مستقلی شد.
مسجدجامعی ادامه داد: بعد از اتمام دوره وزارت در ارشاد، فعالیت مرکز دین‌پژوهان در عرصه پژوهش‌های دینی در شهر قم استمرار پیدا کرد و کنگره دین‌پژوهان را هم همین مرکز برگزار می‌کرد. درواقع پژوهش‌های دینی با رویکرد فرهنگی به‌دلیل نقصانی که در این زمینه دیده می‌شود، شکل ترویجی داشت.
وی با یادآوری این نکته که در پژوهش‌های فرهنگی، بخشی وجود داشت به نام انتخاب بهترین مقالات دانشنامه‌ها که امروزه وجود ندارد، به سیر اجمالی دانشنامه‌نویسی در ایران پرداخت و بیان کرد: در تاریخ معاصر شخصیت‌هایی چون دهخدا و مصاحب بوده‌اند که در این زمینه قدم برداشته‌اند اما الگوی دانشنامه مصاحب که دانشنامه معتبری در زمان خود بود و شخصیت‌های برجسته و جوانی (در دوره خود) نظیر شفیعی‌کدکنی، احمد آرام، زریاب خویی و زرین‌کوب در تدوین بخش ایران و اسلام آن همکاری داشتند، دانشگاه کلمبیا بود.
وزیر پیشین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: آن سال‌ها دانشنامه‌ای به‌نام دایره‌المعارف اسلام در خارج از کشور توسط انتشارات بریل در لیدن منتشر شده بود که همه دوست داشتند آن را به زبان فارسی ترجمه کنند.
مسجدجامعی به دانشنامه‌نویسی در پس از انقلاب پرداخت و تصریح کرد: مدخل‌ها را پژوهشگران داخلی استخراج و تنظیم کردند و نوشتند؛ به‌گونه‌ای که خاورشناسان که ما در پی ترجمه آثارشان بودیم، امروزه به دانشنامه‌های ایران ارجاع می‌دهند؛ حتی دانشنامه ایرانیکا در بسیاری از مدخل‌ها تحت‌‌تأثیر همین دانشنامه‌هاست.
 وی ادامه داد: یکی از این دایره‌المعارف‌ها که در
 ایران نوشته، تدوین و تهیه شده به زبان انگلیسی ترجمه و 6 جلد از آن در لیدن در انتشارات بریل منتشر شد که با آنکه بسیار گران است به چاپ مجدد رسیده است.
عضو شورای اسلامی شهر تهران در ادامه یادآور شد: متأسفانه امروز دانشنامه‌نویسی به نفس افتاده و لازم است فکری برای آن شود. وی با اشاره به اینکه ما هنگام فعالیت در عرصه پژوهش‌های فرهنگی خلأها را پیدا می‌کردیم، گفت: در زمان ما می‌توان به عرصه‌های جدیدی چون مباحث فرهنگی در حوزه شهر و شهرسازی پرداخت که جای خالی آن دیده می‌شود.
مسجدجامعی در پایان اظهار امیدواری کرد که برای احیای دوباره دانشنامه‌نویسی فعالیت‌های درخوری انجام گیرد و کمک به آنها، هرچند رقمی نیست اما جداً پیگیری شود و کارهایی چون اهدای جوایز به نویسندگان برتر مقالات دانشنامه‌ها در دستور کار قرار گیرد و این عرصه احیا شود.