دستاویزهایی برای رونق

نگار حسینخانی





 شاید سودآوری از کارهایی که پولی از آنها درنمی‌آید هنر دوران ماست. تئاتر نیز نتوانسته با اینکه در همه دنیا از حمایت‌های دولتی و... بهره‌مند می‌شود، از این جرگه بیرون بماند. به همین‌خاطر است که در سال‌های اخیر واژگانی چون «تئاتر خصوصی» شکل گرفته. نام‌گذاری‌ای که بیشتر نوعی تلاش برای کم‌کردن نظارت دولتی است. تئاتر با رشد طبیعی در این سال‌ها، نتوانست در راستای استقلالش از سیطره ممیزی خارج شود، بلکه با واژه تئاتر خصوصی، در سیطره اقتصادی هم قرار گرفت. با رشد تئاتر و گریز آن از سالن‌های بزرگ و دولتی شهر، کم‌کم درخواست‌ها از تماشاخانه‌های نیمه دولتی و خصوصی شروع شد. دیگر گروه‌ها مجبور بودند هزینه‌های خود را از محل فروش گیشه تأمین کنند. اما شاید این به آن معنا نباشد که بخواهیم هدف تئاتر را درآمدزایی بدانیم. اگر به این باور داشته باشیم که استمرار و زیست هر هنری امروزه وابسته به پشتوانه‌ای اقتصادی است، باید فهمید تماشاخانه‌ها با چه دستاویزهایی به سودآوری فکر می‌کنند تا بتوانند تئاتر را از ورشکستگی و انزوا برهانند؟ دعوت‌کردن ستاره یا «سلبریتی» برای رونق گیشه یا برنامه‌های جانبی درآمدزا؟

تئاتر سودآور نیست



مصطفی کوشکی، مدیر مجموعه تئاتر مستقل تهران درباره فاصله‌گذاری مجموعه تئاتر مستقل و تماشاخانه‌های خصوصی و غیرخصوصی دیگر می‌گوید: «تماشاخانه به‌معنای مکانی است که فقط در آن تئاتر اجرا می‌شود، برای من این مفهوم، مفهوم کاملی نیست. ما تقریبا نقش کمپانی را بازی می‌کنیم. مدیر فرهنگی که کمپانی دارد، مجموعه‌ای را مدیریت می‌کند که سالن تئاتر هم دارد. شاید این تعریف معنای دقیق‌تری از کار ما را منتقل کند. این کمپانی‌ها ورکشاپ و کلاس و... برگزار می‌کنند. تولیداتی دارند که در طول سال آن تولیدات را در کمپانی خود و کمپانی‌های دیگر به نمایش می‌گذارند یا نمایش‌هایی را از کمپانی‌های دیگر و هنرمندان مستقل دعوت می‌کنند که در کمپانی‌شان روی صحنه ببرند. کمپانی‌ها از 2نوع سودآوری بهره می‌بردند؛ اقتصادی و اعتباری. اعتباری به این معنی که در درازمدت ممکن است شکل اقتصاد به‌خود بگیرد. بنابراین تفاوت ما با دیگر تماشاخانه‌ها از این‌جهت است که تئاتر مستقل تهران به‌عنوان کمپانی تولیداتی دارد. اما تماشاخانه‌های دیگر فقط نمایش‌دهنده تولیدات هستند». به‌عبارت روشن‌تر، تئاتر مستقل تهران ممکن است از هنرمندان و اجراهایی دعوت کند که از سالن آنها استفاده کنند. هرچند از نظر اقتصادی برایشان سودی نداشته باشد، اما در درازمدت اعتباری ایجاد خواهد کرد که آن اعتبار شاید به صرفه اقتصادی برسد. کوشکی می‌گوید: «یکی از موارد اولیه کمپانی بودن این است که مکان‌ تماشاخانه اجاره‌ای نباشد، زیرا پس از مدتی ممکن است مالک بخواهد آن را اجاره بدهد یا کاربری‌اش را تغییر دهد. پس نخستین فاکتور کمپانی شدن را نداریم چون ممکن است همه ‌‌چیز در برنامه بلندمدت مشکل‌زا باشد. تماشاخانه‌های موجود اما به این شکل کار نمی‌کنند. معمولا گروه‌ها اجرا در سالن آن تماشاخانه را درخواست می‌کنند، بعد آنها (تماشاخانه‌ها) از بین گروه‌ها گروهی را انتخاب کرده و با آنها قرارداد مالی امضا می‌کنند. اینکه گروه می‌تواند این هزینه را از فروش یا از جیب بپردازد به تماشاخانه چندان مربوط نیست. اما در تئاتر مستقل ما درخواست نمی‌پذیریم، بلکه نمایش‌ها را انتخاب و دعوت می‌کنیم. پس از آن، از فروش نمایش درصدی را سهیم می‌شویم. اگر نمایش موفق نباشد در ضرر آن و اگر موفق باشد در سود شریک خواهیم بود». تئاتر مستقل تهران که در سال چهارم فعالیتش به سر می‌برد، معیارهای اقتصادی متفاوتی برای خود درنظر گرفته است. به گفته مدیر این مجموعه، از تولیدات و سهم اجرای نمایش تئاتر مستقل گاهی به سالن‌ها تزریق شده تا سالن سرپا بماند. او می‌گوید: «با همه این توضیحات تئاتر چه برای ما و چه دیگر تماشاخانه‌ها هیچ‌گاه سود چندانی همراه نداشته، زیرا براساس چرخه‌ای اقتصادی به‌وجود نیامده‌ است. همه ما متوجه هستیم که نخستین تأثیر مشکلات اقتصادی پیش از سفره مردم بر فرهنگ و فعالیت فرهنگی است. از ابتدای سال که شرایط اقتصادی مردم چندان مناسب نیست، ما شاهد افت نمودار اقتصادی و شرایط کیفی آثار هستیم».

تلاش برای سرپا ماندن سالن‌ها

مصطفی کوشکی به اشاره به اینکه 20نفر در تئاتر مستقل تهران مشغول به‌کار هستند می‌گوید: «هر شب 30 تا 40هزار نفر در تهران تئاتر تماشا می‌کنند. این به‌معنای آن است که برای تئاتر گردش مالی بهتری ایجاد خواهد شد. وضعیت تئاتر بهبود پیدا کرده و سرمایه‌گذاران وارد میدان شده‌اند. با استمرار این شرایط شغل‌های فرعی بیشتری ایجاد می‌شود».

سام بهشتی، مدیر روابط عمومی تماشاخانه شهرزاد نیز از فعالیت‌های حمایتی شهرزاد برای جوانان می‌گوید و اینکه جلساتی مثل نمایشنامه‌خوانی هرچند برای این پردیس سودآور نیست، اما جنبه حمایتی دارد. بهشتی می‌گوید: «از 3سالن شهرزاد سالن یک و دو آن بیشترین برنامه و هدف‌گذاری ما را پوشش می‌دهد. در 6ماه نخست آغاز فعالیت پردیس تئاتر شهرزاد، این تماشاخانه نوپا توانست 3میلیارد تومان به چرخه اقتصادی تئاتر کشور اضافه کند. هدف اصلی پردیس شهرزاد حمایت از جوانان است. این‌ برایمان مهم نبوده که بسیاری از تئاترها چهره یا ستاره‌ای ندارند، موفقیت آن نمایش برایمان مهم است. به همین‌خاطر جشنواره تئاتر شهرزاد را نیز راه‌اندازی کردیم که نخستین دوره آن برگزار شد. در این جشنواره نزدیک به 150میلیون تومان هزینه کردیم. از 300 اثر، 13 اثر انتخاب شد. که 9 اثر از شهرستان‌ها بود». بهشتی که هدف پردیس شهرزاد را کشف استعدادها می‌داند معتقد است با جوان‌گرایی و اعتماد به آنها اعتباری برای شهرزاد ایجاد خواهد شد که چرخه اقتصادی این تماشاخانه را می‌گرداند.  داوود نامور، مدیر تماشاخانه نوفل‌لو‌شاتو نیز مانند دیگران معتقد است تئاتر هنر سودآوری نیست و با توجه به وضعیت اقتصادی مردم، نمی‌توان توقع داشت که حتی طبقه متوسط هم بتوانند بلیت تهیه کند و تئاتر ببیند. او می‌گوید گاهی یک تماشاخانه با برنامه‌ریزی درست می‌تواند به سود برسد؛ «اگر تماشاخانه برنامه‌ریزی درستی داشته باشد با برگزاری کارگاه، فروشگاه و آموزش و کافه و... احتمالا سودآور خواهد بود. اما زمان می‌برد تا اعتماد مردم جلب شود».