دشت درمانگر همدان

آیدا شاکر|  همدان - خبرنگار:


نام همدان و حکیم بزرگ، بوعلی‌سینا، با یکدیگر پیوند عمیقی دارد؛ پزشکی که کتابش نه تنها در ایران بلکه در دنیا زمینه‌های طب جدید را پایه‌ریزی کرده است و همین امر گویای این است که دنیای پزشکی امروز مرهون تلاش حکیمان کهن و در صدر آنان بوعلی سینا و گیاهان دارویی است.

اگرچه بوعلی‌سینا و کتابش به تنهایی سطح انتظارات از استان همدان را در جهت تولید و بهره‌برداری از گیاهان دارویی بالا برده است اما آب و هوای مناسب و کوهپایه‌ای همدان نیز شرایط را برای پرورش گیاهان به‌ویژه گیاهانی با خاصیت درمانی زیاد کرده است. هرچند از جنبه‌های بسیاری شرایط برای پرورش و فرآوری گیاهان دارویی در استان همدان مهیاست اما بخش عظیمی از ظرفیت استان در این زمینه هنوز به صورت بالقوه باقی مانده است و این امر لزوم توجه هرچه بیشتر به این موضوع را نمایان می‌سازد.


انواع گیاهان 

علی عزیزی، متخصص تولید گیاهان دارویی و عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی‌سینا، با ارائه تعریف جامعی از مفهوم گیاهان دارویی، بیان می‌کند: وجود 3 ویژگی بسیار مهم سبب می‌شود به گیاهی گیاه دارویی بگوییم که عبارتند از خاصیت طبی، مصرف ادویه‌ای یا ویژگی عطری.

وی می‌افزاید: در این خصوص ما دو دسته گیاه دارویی داریم؛ یکی گیاهانی که کالای عطاری‌اند و علاوه بر خاصیت تغذیه‌ای برای حفظ سلامتی به کار می‌روند. دسته بعدی گیاهانی که مواد اولیه داروسازی هستند و از آنها مهم‌ترین داروهای فارماکولوژیک استخراج می‌شود.

عزیزی با ارائه مثالی می‌گوید: گیاهانی که برای استخراج ماده موثر برای استفاده در داروسازی به کار گرفته می‌شوند اغلب خاصیت سمی دارند و داروهایی که از آنان استخراج می‌شود بهترین مواد ضدتومور سلول‌های سرطانی هستند. مثلا «پریوش» گیاهی است که از برگ آن یکی از گران‌ترین داروهای دنیا به نام «وینبلاستین» استخراج می‌شود که در درمان سرطان و شیمی‌درمانی به کار می‌رود؛ یعنی برخلاف تصور عموم، بیشتر روش‌های شیمی‌درمانی نه با داروهای مصنوعی و شیمیایی بلکه با داروهایی است که از گیاهان استخراج می‌شود، گیاهانی که به دلیل خاصیت سمی در عطاری‌ها نمی‌توان یافت.


 فضای مناسب همدان

این استاد دانشگاه با اشاره به شرایط مناسب ایران و استان همدان برای رشد و پرورش گیاهان اظهار می‌کند: از آنجایی که ایران کشوری چهارفصل محسوب می‌شود شرایط مناسبی برای رشد انواع گیاهان دارد و از میان حدود 8200 گونه گیاهی که در کشور شناسایی شده است حدود 1500 تا 2500 گونه را گیاهان دارویی تشکیل می‌دهند. در این میان استان همدان نیز به علت آب و هوای متنوع و عمدتا کوهستانی شرایط مناسبی برای رشد و نمو گیاهان دارویی دارد و تاکنون نیز تعدادی گیاه انحصاری در استان شناسایی شده است که در سایر نقاط کشور دیده نمی‌شوند. در سال‌های اخیر به تعداد افرادی که اقدام به جمع‌آوری و فروش گیاهان دارویی خودرو می‌کنند، افزوده شده است که می‌تواند تهدیدی برای گونه‌های گیاهی و طبیعت استان باشد.بنابراین باید آموزش‌های لازم به بهره‌برداران داده شود.

عزیزی با اشاره به پرورش گیاهان دارویی در ایران و استان همدان می‌گوید: هنوز کشت و بهره‌برداری از گیاهان دارویی در ایران نهادینه نشده است؛ با این حال استان همدان درخصوص کشت و کار همواره پیشرو بوده است. کشاورزان همدانی همواره کوشیده‌اند شیوه‌ها و محصولات جدید را امتحان کنند و به دنبال کمبود منابع آبی استان نیز خیلی راحت می‌پذیرند الگوهای کشت کم‌آب‌بر را بیازمایند تا ارزش افزوده بیشتری نیز برایشان داشته باشد.

وی بیان می‌کند: در سال‌های اخیر و با بروز کم‌آبی، بیشتر کشاورزان به سمت کشت‌ زعفران سوق پیدا کرده‌اند. گیاه زعفران به آب بسیار کمی نیاز دارد و ارزش افزوده بیشتری به همراه می‌آورد. کشت زعفران در ملایر، نهاوند، کبودرآهنگ و رزن آغاز شده است. هرچند هنوز آمار دقیقی از میزان دقیق سطح زیر کشت زعفران در استان نداریم، اما این میزان رو به رشد است. با رجوع به کتب و بررسی تاریخچه زعفران درمی‌یابیم که این گیاه بومی استان همدان بوده و حتی از استان همدان به خراسان رفته است.


نگاهی به آمار

استاد دانشگاه بوعلی‌سینا با ارائه آماری می‌افزاید: در زمینه تولید گیاهان دارویی، استان همدان تولید 64 درصد سیر، 95 درصد رازیانه و 60 درصد از تولیدات گشنیز کشور را بر عهده دارد که این رقم بسیار چشمگیر است و نشان از جایگاه ویژه استان در این زمینه دارد. در حال حاضر استان همدان در زمینه پرورش گیاهان دارویی در کشور پس از خراسان، اصفهان و فارس در رتبه چهارم قرار دارد، اما از نظر ظرفیت تولید، شاید بتوان به استان رتبه اول یا دوم را داد.

وی با اشاره به اهمیت فرآوری و صنایع تبدیلی در گیاهان دارویی بیان می‌کند: درخصوص بهبود شرایط گیاهان دارویی نه‌تنها نیازمند بالا بردن میزان آگاهی کشاورزان برای بهتر شدن شرایط مراحل کاشت و داشت و برداشت گیاهان دارویی هستیم، بلکه باید به این مسئله مهم نیز دقت کنیم که چطور این گیاهان را فرآوری کنیم. متاسفانه ما هنوز در تکنولوژی فرآوری گیاهان دارویی راهی طولانی در پیش داریم که بتوانیم به نحو مطلوب از گیاهان عصاره‌گیری کنیم یا آنها را خشک کنیم و.... برای مثال دستگاه خشک‌کن مجهزی در دنیا به ارزش 11 میلیارد دلار وجود دارد که نه تنها فرایند خشک کردن را به نحو مطلوب به انجام می‌رساند بلکه سبب حفظ رنگ و خواص گیاه می‌شود. تنها دو شرکت در خراسان این دستگاه را دارند و در استان همدان هنوز این دستگاه وارد نشده است.

عزیزی با اشاره به اهمیت حفظ و فرآوری در این صنعت اظهار می‌کند: در سال‌های گذشته تولیدات مازاد سیر کشاورزان همدانی به علت نبود تجهیزات تبدیلی یا سردخانه‌های مخصوص عملا از بین رفت. درخصوص گل محمدی که پرورش آن به تازگی در استان و شهرستان‌های رزن و کبودرآهنگ مرسوم شده است نیز لزوم تجهیزات اسانس‌گیری مجهز و نوآورانه با گسترش کشت این گیاه کم‌مصرف و پربازده وجود دارد.


ضعف همدان در صادرات گیاهان دارویی

استاد دانشگاه بوعلی سینا در زمینه صادرات گیاهان دارویی و جایگاه استان همدان در این عرصه اظهار می‌کند: استان همدان از نظر صادرات گیاهان دارویی ضعیف عمل کرده است و در حال حاضر خراسان در این خصوص در رتبه نخست قرار دارد؛ هرچند در سال‌ اخیر نوسانات نرخ ارز صادرات را در کل کشور با مشکل مواجه ساخته است. نکته مهم دیگری نیز که درباره صادرات گیاهان دارویی باید در نظر داشت لزوم کشت ارگانیک این گیاهان است، چون در غیر این صورت از سوی کشورهای خارجی بازگردانده می‌شود.

علی عزیزی در همین زمینه با اشاره به لزوم کشت‌های گلخانه‌ای در استان سردسیری مانند همدان اضافه می‌کند: به علت سردسیر بودن اقلیم استان همدان، مجموعه وزارت کشاورزی روی این استان به عنوان قطب کشت‌های گلخانه‌ای در آینده حساب کرده است و همین امر کمک خواهد کرد تا بتوانیم بسیاری از گیاهانی که نیاز به شرایط محیطی خاص دارند مانند استویا، آلوئه ورا، به‌لیمو و... را در شرایط گلخانه‌ای پرورش دهیم.
وی ضعف در سرمایه‌گذاری صنایع تبدیلی استان را پس از کم‌آبی بزرگ‌ترین مشکل استان در این خصوص می‌داند و می‌افزاید: باید در این خصوص در استان سرمایه‌گذاری شود.