از شغل‌های سخت و طاقت‌فرسا و زیان‌آور چه می‌دانید و چه نمی‌دانید؟
نان سخت
برای ارزیابی یک شغل به عنوان سخت و زیان آور ابتدا باید طرح طبقه بندی مشاغل درباره آن اجرا شود
عیسی محمدی
گاهی وقت‌ها عدالت و عدالت قانونی و اجرایی، با پرسیدن سؤال‌ها آغاز می‌شود؛ مثل اینکه آیا کسانی که با شرایط سخت و با کارهای سخت سر و کار دارند، با کسانی که زیر باد کولر و در مشاغل عادی نشسته‌اند، باید برابر باشند؟ آیا حقوق قانونی و ساعت‌های کاری و باقی موارد در مورد این دو گروه باید یکسان باشد؟ آیا کسی که در گرما یا سرمای شدید و در شرایط صعب مثل معدن و ارتفاعات و مجاورت با مواد شیمیایی خطرناک و... کار می‌کند، باید با پشت میزنشین‌ها یکسان دانسته شود و همه یک حقوق و یک قانون و یک بازنشستگی داشته باشند؟ پیرو چنین پرسش‌هایی بوده که قانونگذار برای اجرای عدالت حرفه‌ای، اقدام به تعریف و تبیین و تفسیر مشاغل سخت و زیان‌آور کرده است. در نتیجه در قانون کار ایران، مبحثی نیز به این مشاغل اختصاص یافته که طی آن چند و چون این مشاغل و موارد جزئی مرتبط با آن مشخص شده است. این قانون تکلیف‌ها را در این مورد مشخص کرده است. نیم‌نگاهی به زیر و بم این قانون‌ها می‌اندازیم.
چیستی مشاغلی که سخت هستند
بدیهی‌ترین سؤال، چیستی مشاغل سخت و زیان‌آور است. طبق تعاریفی که در قانون آمده، مشاغل سخت را باید چنین تعریف کنیم: «کارهای سخت و زیان‌آور، کارهایی هستند که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگره، تنشی به‌مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در او ایجاد شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن بوده و بتوان با به‌کارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و ... ، صفت سخت و زیان‌آور بودن را از آن مشاغل کاهش داد یا حذف کرد».
از «الف »تا« ب»
البته در همین قانون، 2گروه الف و ب هم برای این مشاغل درنظر گرفته شده که هر کسی را به کنجکاوی وامی‌دارد. گروه الف، شامل مشاغل سخت و زیان‌آوری است که در حالت عادی این صفت‌ها را در دل خودشان دارند ولی می‌توان با تمهیداتی، اعم از بهداشتی، ایمنی و...، سختی و زیان‌آوری آنها را حذف کرد. دسته ب آنهایی هستند که حتی اگر تمهیدات اشاره‌شده در آنها هم به‌کار برود، سخت و زیان‌آور بودن آنها کم می‌شود، ولی حذف نمی‌شود؛ به‌عبارت ساده‌تر، تفاوت الف با ب، در این است که اولی می‌تواند از حالت سخت و زیان‌آور‌بودن خارج شود؛ ولی دومی حتما شامل این صفت‌ها خواهد بود؛ ولو اینکه درجه سختی و زیان‌آوری آن کم شود.
کمیته‌هایی برای تشخیص
نکته بعدی در مورد بازنشستگی و تشخیص سخت و زیان‌آور بودن یک شغل یا حرفه یا کار است. در این دست مشاغل، اگر 20سال سابقه کار متوالی داشته باشید بازنشسته می‌شوید؛ هر سن و سالی که داشته باشید. اما اگر سابقه کار شما متناوب باشد، در این صورت باید روی 25سال حساب باز کنید. البته پیش‌فرض این قضیه نیز پرداخت حق بیمه به صندوق تأمین اجتماعی است. برای تشخیص سخت و زیان‌آور‌بودن یک شغل یا حرفه نیز کمیته‌ای از کارشناسان وجود دارد که اقدام به این‌کار می‌کنند. البته این کمیته، یک کمیته استانی هم دارد که به هر حال توسط یکی از این دو، مشخص می‌شود که چه شغل و حرفه‌ای زیان‌آور است یا نیست؟
خوب و بد سخت‌ها و زیان‌آورها
البته قانون این‌قدر هم سفت و سخت نیست و مراعاتی هم می‌کند ازجمله اینکه طبق ماده‌هایی از قانون تأمین‌اجتماعی، امکان استفاده از مستمری بازنشستگی برای کسانی که شرایط خاصی دارند، وجود دارد؛ ازجمله اینکه فرد دست‌کم 10سال حق بیمه را پرداخت کرده باشد و بالای 60سال (در زنان 55سال) هم رسیده باشد. بد نیست بدانید طبق قانون تأمین اجتماعی، هر‌سال پرداخت حق بیمه، معادل یک سال و نیم محاسبه می‌شود. نکته بعدی، فرسایش جسمی و روحی ناشی از اشتغال در اینگونه مشاغل است. اگر کمیسیون‌های پزشکی این قضیه را تشخیص دهند، وضعیت برای شاغلان راحت‌تر شده و می‌توانند به‌راحتی بازنشسته شوند. نکته دیگر در این مورد، پرداخت فوق‌العاده سختی کار برای این دست کارگرهاست. البته چندان خوشحال نباشید؛ این اتفاق درصورتی افتادنی است که کارگاه یا شرکت شما، طرح طبقه‌بندی مشاغل را اجرا کرده باشد. در غیراین صورت باید آن را فراموش کنید. و باز هم بد نیست بدانید مرخصی سالانه این دست کارگران، 5هفته در سال درنظر گرفته شده است.
کدام شغل‌ها؟
بخشی از مشاغلی که به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور شناخته شده‌اند را باید این موارد بدانیم: کار در معادن اعم از تحت‌الارضی یا سطح‌الارضی، کار استخراج، حفر قنوات و چاه‌ها و فاضلاب‌ها و تونل‌های زیرزمینی و کار در مخازن سربسته، تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره‌ها، دباغی، کارگرانی که مستقیم درگیر کار مستمر با زباله‌های شهری یا کود هستند، کار مستمر و مداوم در فضای باز و ارتفاع بیش از 5متر، کار مداوم روی خطوط و پست‌های انتقال برق با فشار 63 کیلوولت و بالاتر و.... البته هر از چندی نیز مشاغلی به این سیاهه اضافه می‌شود؛ ازجمله مشاغل پرستاری، خبرنگاری و... . با توجه به اینکه قانون، مشاغل سخت را برای زنان ممنوع کرده، ولی در مورد شغل پرستاری استثنا قائل شده است. آتش‌نشانی هم وارد این سیاهه شده. خبرنگاری را هم باید به این فهرست اضافه کرد. البته در مورد این شغل، کش و قوس‌های فراوانی وجود داشته است؛ روزگاری حتی وزیر وقت کار سخت و زیان آوری خبرنگاری را قبول نداشت، اما حالا در این سیاهه موجود است؛ هرچند ممکن است در اجرا، مشکلاتی وجود داشته باشد.
در همینه زمینه :