چرا نرخ دلار بالارفت

دیروز دلار ترمز برید و برخی  صرافی‌های محدوده فردوسی جرأت پیدا کردند هر دلار آمریکا را 4هزار و 700تومان بفروشند؛ درحالی‌که قیمت روی تابلوی آنها بین 4هزار و 548تا 4هزار و 555تومان ثبت شده بود. از سوی دیگر فروش دلار بانکی و حواله دلاری نیز در نرخ‌های دیگری انجام می‌شد. و این چندنرخی بودن دلار سردرگمی مردم را بیشتر می‌کرد. گزارش میدانی همشهری از بازار ارز تهران حاکی از این است که عرضه آبشاری دلار بانک مرکزی از مجرای صرافی‌های بانکی نیز نتوانسته است عطش خرید در بازار را سیراب کند چراکه دلار بانکی مستقیماً به کف بازار عرضه می‌شود و صرافی‌های عادی سهم چندانی از آن نمی‌برند. در نتیجه متقاضیان ارز مجبورند دلار مورد نیاز خود را با قیمت‌های بالا از معدود صرافی‌هایی که تمایل به فروش دارند، خریداری کنند.

خریدوفروش دلار نداریم

از بر میدان فردوسی تا سر منوچهری، دیواربه‌دیوار، صرافی‌های مجوزدار و گاهی غیرمجاز ردیف شده‌اند، جابه‌جا هم فروشنده‌های ارز روی ترک موتور یا لب جدول نشسته‌اند و دلار دلار می‌کنند؛ اینجا بازار ارز تهران است؛ بازاری که دیروز فروشنده چندانی نداشت و خریداران‌هم صرافی به صرافی قدم می‌زدند و با سرگردانی به‌دنبال فروشنده ارز بانکی به قیمت 4هزار و 555تومان می‌گشت. جواب اغلب صرافی‌ها اما این بود که خریدوفروش ارز نداریم، برخی حتی نوشته‌ای به این مضمون پشت شیشه زده بودند تا موج پرسش‌کنندگان قیمت ارز را از سر خود وا‌کنند.

صف‌نشینی برای خرید دلار بانکی

گزارش میدانی همشهری از بازار ارز حاکی از این است که دیروز 3صرافی در محدوده فردوسی، دلار آمریکا را به قیمت 4هزار و 700تومان می‌فروختند و ارز فروشندگان را نیز با قیمت 4هزار و 600تومان خریدار بودند. دیگر صرافان اما پا از میدان فروش دلار کشیده بودند و در این میان فقط یک صرافی حاضر شده بود دلار را به قیمت 4هزار و 555تومان آن‌هم به‌صورت محدود و به ازای هر کارت ملی فقط 5هزار دلار بفروشد. صف طولانی این صرافی که جمعیتی در حدود 150نفر را شامل می‌شد، گویای ترکیب خریداران ارز در بازار بود. از نوجوان 15ساله تا افرادی که به‌زحمت روی پای خودشان بند بودند. زن و مرد، پیر و جوان، مقابل این صرافی منتظر بودند تا نوبتشان برسد و 5هزار دلار آمریکا را به قیمت حدود 22میلیون و 775 هزار تومان بخرند. اظهارات درصف‌نشستگان نشان می‌دهد که برخی برای مصرف خود دلار می‌خرند اما اغلب به‌دنبال سرمایه‌گذاری روی این ارز هستند. یک نفر هم که شاید مشابه او افراد دیگری در صف باشند، می‌خواهد 5هزار دلار را بخرد و 45تومان بالاتر به صرافی آن سر بازار که دلار را 4هزار و 600می‌خرد، بفروشد؛ دیروز این افراد به لطف ترمز بریدن دلار، حداقل 225هزار تومان کاسب شدند.

خریدارانی که دست‌به‌جیب نیستند

بازار ارز شلوغ است و قیمت دلار هر لحظه رکورد تازه‌ای می‌شکند اما جالب اینجاست که نه صراف‌های گرانفروش - که دلار را به قیمت 4هزار و 700تومان می‌فروشند - و نه دلارفروش‌های کنار خیابان، هیچ‌کدام خریدار دست‌به‌جیب ندارند؛ افرادی که در بازار هستند اغلب فقط قیمت می‌پرسند و گویا تصمیمی به خرید ندارند. اما سوی دیگر ماجرا در آن حوضچه سر منوچهری - که سال‌هاست عنوان بازار ارز را یدک می‌کشد و پر است از دلال – لفظ‌ها حالت روکم‌کنی به‌خود گرفته و نوسان آن شدیدتر از قبل شده است. دلالی که فریاد می‌زند و فروشنده 100هزار دلار نقدی به قیمت 4هزار و 580 تومان است، وقتی می‌بیند لفظ خریدارها روی 4هزار و 572تومان گیر کرده و راضی به خرید از او نیستند، از فروش انصراف می‌دهد و روی همان قیمت 4هزار و 580 تومان خریدار می‌شود. در مقابل، دلال دیگری هم به همین قیمت خریدار است اما دلال اول قیمت را 10تومان دیگر بالا می‌برد و عقب هم نمی‌نشیند تا قیمت بازار را از 4هزار و 572 تومان رد کند. بازار هم با او راه می‌آید و قیمت 4هزار و 590 تومان برای دلار لفظ می‌شود. در این وضعیت دلار فردایی 4هزار و 608تومان معامله می‌شود و دلال سن و سال داری، 100تا (100هزار دلار) روی همین قیمت می‌خرد. او به خبرنگار همشهری می‌گوید: فردا قیمت‌ها بالاتر هم می‌آید؛ اما وقتی بازار تاب نمی‌آورد و لفظ کف حوض دوباره به سمت 4هزار و 570تومان میل می‌کند، گویی در خرید خود مردد می‌شود.

دلار نخرید، دولت می‌فروشد

صرافی‌های بانکی فقط به مسافران خارجی و صرافان دارای مجوز دلار می‌فروشند؛ متصدی فروش ارز در یکی از صرافی‌های بانکی - که عامل عرضه بخش عمده دلار تزریقی بانک مرکزی به بازار است - می‌گوید: به هر مسافر خارجی مشروط به داشتن مدارک شناسایی، ویزا و بلیت سفر، 5هزار دلار به قیمت 4هزار و 555تومان فروخته می‌شود اما سهمیه دلار درنظر گرفته‌شده برای فروش به صرافی‌ها با حدود 10تومان ارزان‌تر از نرخ ابلاغی بانک مرکزی تمام‌شده و چند ساعتی است به صراف‌ها دلار فروخته نمی‌شود. یکی از فعالان بازار ارز که گویا به‌عنوان نماینده یکی از صرافی‌های مجاز قصد دریافت دلار بانکی دارد، به خبرنگار ما می‌گوید: چند روزی است فروش دلار به صرافی‌ها به‌شدت محدود شده اما در عوض عرضه دلار در کف بازار قوت گرفته است. چندی پیش یک مقام آگاه در بانک مرکزی نیز در گفت‌وگو با همشهری، عرضه دلار توسط بانک مرکزی در کف بازار را تأیید کرده بود که به‌صورت 50هزارتایی و در ازای کارت ملی فروخته می‌شد. این معامله‌گر بازار ارز معتقد است قیمت دلار به‌زودی فروکش می‌کند و حتی می‌تواند تا 4هزار و 200تومان ‌هم افت کند اما این مهم مشروط به این است که نقدینگی مورد انتظار دولت از محل فروش ارز تأمین شود و دولت منابع مورد نیاز برای پرداخت یارانه نقدی و دیگر هزینه‌های خود تا شب عید را به‌دست بیاورد توصیه او نخریدن دلار است. در این شرایط، که در سکوت بانک مرکزی و دولت قیمت دلار عملاً تا 4هزار و 700تومان رشد کرده است، میرمحمدصادقی، عضو هیأت‌رئیسه اتاق ایران معتقد است که سکوت بانک مرکزی و دولت نسبت به وضعیت نرخ ارز باعث نوسانات بیشتر خواهد شد و باید زودتر نسبت به تثبیت نرخ ارز اقدام شود. میرمحمدصادقی به ایسنا گفته است: سکوت مسئولان باعث شده که برخی از واسطه‌ها در موضوع ارز دخالت کنند و قیمت ارز افزایش پیدا کند.

   کیفیت افزایش قیمت دلار در دهه90

بررسی تحولات بازار ارز از سال90 تاکنون نشان می‌دهد در جریان جهش ارزی در دولت دهم، قیمت هر دلار آمریکا از محدوده 1250تومان در نیمه دوم سال90، با 3جهش بیش از 200درصد رشد کرد و به بالای محدوده 3800تومان در اواسط بهمن‌ماه سال91 رسید؛ اما پس‌ از آن تا زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در اردیبهشت92، قیمت دلار تا 3475تومان افت کرد و در ادامه با پیروزی روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم و تقویت احتمال توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها، روند نزولی قیمت دلار تندتر شد و در اوایل کار دولت یازدهم به زیر 3هزار تومان هم رسید. آمارها نشان می‌دهد از زمان روی کار آمدن دولت اول روحانی (12مرداد92) تاکنون قیمت دلار حدود 42درصد رشد کرده که 25درصد از آن مربوط به روند صعودی اخیر ارز (از اول مرداد96 تاکنون) بوده است.

5 دلیل گرانی دلار

محمد عدلی: قیمت دلار در ماه‌های اخیر با سرعت بالایی افزایش یافته تا از نظر جهش قیمت در فاصله زمانی کوتاه،  رکوردی جدید در دولت حسن روحانی ثبت شده باشد. هرچند که رشد قیمت ارز در سال‌های 90و 91تجربه‌ای ماندگار برای بازار ارز محسوب می‌شود اما رشد قیمت اخیر بهای دلار،  آرامشی که در 4سال اخیر حکمفرما بوده است را به مخاطره انداخته است. قیمت ارز به‌طور معمول تحت‌تأثیر دو عامل «واقعی و آثار روانی» نوسان می‌کند. دلیل واقعی ناشی از تغییرات نیاز ارزی اقتصاد ایران در زمینه واردات و اسکناس ارز مسافرتی،  دانشجویی و... یا نوسان در میزان عرضه،  به‌دلیل تأخیر ورود ارز حاصل از صادرات محصولات پتروشیمی یا کاهش عرضه از سوی بانک مرکزی است. آثار روانی نیز در بازار ارز تعیین‌کننده است به این مفهوم که رویدادهای سیاسی یا خارج از واقعیت بازار،  موجب التهاب در بازار و ورود تقاضاهای غیرمصرفی به بازار می‌شود. تقاضاهایی که به‌قصد سرمایه‌گذاری یا سوداگری شکل می‌گیرد،  معمولا پیش‌بینی‌ها و برآوردهای واقعی بازار را بر هم می‌زند و معاملات را از منطق خارج می‌کند. آنچه طی هفته‌های اخیر در بازار رقم خورد را می‌توان حاصل توالی دو رویداد واقعی و آثار روانی در بازار دانست.

  بازار ارز در نیمه اول سال از ثبات نسبی برخوردار بود اما در نیمه دوم سال به‌خصوص از‌ماه آذر،  روند صعودی قیمت دلار آغاز شد. تجربه 3سال گذشته در حال تکرار بود. در این 3سال قیمت دلار طی ماه‌های آذر و دی ناشی از افزایش تقاضا در ایام منتهی به پایان سال میلادی و کاهش عرضه به‌دلیل تأخیر در ورود ارز حاصل از صادرات پتروشیمی با افزایش مواجه شد و با تغییر شرایط هم در بخش عرضه و هم در بخش تقاضا طی ماه‌های بهمن و اسفند،  بازگشت قیمت رقم خورد. در سال‌جاری نیز افزایش قیمت طی ماه‌های آذر و دی رقم خورد اما این بار پس از 15ژانویه،  عملیات بازگشت آغاز نشد.   عبور از روزهای آغاز سال میلادی که طبق رویه سال‌های اخیر با فروکش کردن قیمت دلار همراه می‌شد اما همراه شد با ناآرامی در برخی شهرها. درحالی‌که دلایل واقعی افزایش قیمت ارز در حال کنار رفتن بود،  آثار روانی ناشی از اعتراض‌ها به بازار آمد. این موضوع به التهاب در بازار ارز انجامید و قیمت دلار را از سطح 4هزار و 300تومان به بالای 4هزار و 400تومان افزایش داد.

  هنوز آثار روانی ناشی از اعتراض‌ها از بازار کنار نرفته بود که تهدیدات رئیس‌جمهور آمریکا علیه برجام موجب افزایش التهاب در بازار ارز شد. در شرایطی که دلایل واقعی افزایش بهای ارز در حال کنار رفتن از بازار بود،  آثار روانی جدیدی ناشی از اخبار بین‌المللی وارد بازار شد. تهدید ترامپ علیه برجام هرچند به تمدید دوباره این معاهده بین‌المللی انجامید اما به افزایش قیمت دلار در بازار دامن زد.

  از بازار ارز خبر می‌رسد که بانک مرکزی عرضه در کف بازار را گسترش داده اما همچنان شائبه کسب درآمد از محل رشد قیمت دلار در بازار شنیده می‌شود. بانک مرکزی بارها این موضوع را رد کرده است اما صرافان روز گذشته تأکید می‌کردند که طی هفته‌های آینده با تأمین نیاز بانک مرکزی،  قیمت کاهش خواهد یافت.

  رفتار خریداران تقریبا در همه بازارها به‌گونه‌ای است که در زمان افزایش قیمت،  تقاضا افزایش می‌یابد و تمایل به خرید بیشتر می‌شود. در بازار ارز نیز هرگاه روند صعودی قیمت دنباله‌دار می‌شود،  شوق به خرید در میان افراد بیشتری به‌وجود می‌آید و این رشد تقاضا به رشد قیمت دامن می‌زند. روز گذشته حضور زنان خانه‌‌دار (اصطلاحی است که صرافان در مورد خریداران غیرحرفه‌ای به‌کار می‌برند) در بازار ارز نشان داد که برخی پس‌اندازها به قصد سرمایه‌گذاری وارد بازار شده است هرچند بارها تأکید شده است که بازار ارز جای سرمایه‌گذاری نیست اما بی‌اعتمادی به کاهش قیمت با وجود اعلام کارشناسان،  موجب ورود تقاضاهای غیرمصرفی به بازار شده است.