انرژی خورشیدی
گزارشی از بوستان‌هایی که فرهنگ استفاده از انرژی خورشیدی در آنها آموزش داده می‌شود
پارک‌هایی که قدر تابش خورشید را می‌دانند
آزاده باقری:
«بوستان انرژی»، «پارک انرژی» و... ؛ آیا تا به حال با این ترکیب‌ها روبه‌رو شده‌اید؟ آیا شده وارد یکی از بوستان‌های پایتخت شوید و تابلویی مقابل شما قرار گرفته باشد که ورود شما به پارک انرژی را خوشامد بگوید؟ آیا می‌دانید وقتی از بوستان یا پارک انرژی حرف می‌زنیم، از چه حرف می‌زنیم؟ پارک‌هایی که قرار است علاوه بر محیط آرامش، قرار، تفریح و... جایی باشند که در آن، انرژی پاک (مانند انرژی خورشیدی که یک انرژی تجدیدپذیر است) تولید و از آن استفاده بهینه شود. تا‌کنون 7پارک تهران به این ویژگی، مجهز و به پارک انرژی معروف شده‌اند؛ پارک‌هایی که بخشی از انرژی الکتریکی و گرمایی مصرفی در آنها از طریق انرژی خورشید تولید می‌شود؛ برای همین وقتی پا به یکی از این‌دسته از پارک‌های تهران بگذارید، روی چراغ‌ها، سقف آلاچیق‌ها، سقف ساختمان‌های سرویس بهداشتی، سایه‌بان‌های پارکینگ‌ها و... با نشانه‌هایی روبه‌رو می‌شوید که از دریافت انرژی خورشید و استفاده از آن در فضای پارک خبر می‌دهند؛ نشانه‌هایی که در فضای عمومی قرار دارند و باعث می‌شوند بسیاری از مردم هنگام گذر، متوجه شوند که می‌توان به جای سوخت‌های فسیلی، از انرژی خورشید استفاده کرد بدون اینکه ضرری به محیط‌زیست شهر وارد شود؛ نشانه‌هایی که می‌توانند عامل فرهنگسازی اصولی درباره استفاده از انرژی پاک باشند.
حالا دیگر وجود پارک‌های انرژی آن‌قدر اهمیت یافته است که کشورهای مختلف تلاش می‌کنند در ساخت چنین پارک‌هایی از هم سبقت بگیرند؛ زیرا استفاده از انرژی خورشیدی باعث می‌شود که در زمان اوج مصرف، نیاز کمتری به استفاده از برق شهری باشد و روشنایی مورد نیاز پارک، از انرژی ذخیره‌شده حاصل از تابش نور خورشید در روز، تأمین شود. همچنین در آلاچیق‌های خورشیدی می‌توان به شکل 24ساعته برای شارژکردن وسایل برقی، از الکتریسته‌ای استفاده کرد که از تبدیل انرژی خورشیدی فراهم آمده است. آبگرمکن‌های خورشیدی هم به همین طریق، 24ساعته آب گرم تولید می‌کنند.
با اینکه در ایران هنوز پارکی وجود ندارد که صددرصد انرژی مصرفی‌اش از خورشید تأمین شود باید امیدوار بود که گام‌های قوی‌تر، بهتر و تأثیرگذارتری در این زمینه برداشته شود؛ چون با توجه به محدودیت منابع سوخت‌های فسیلی و زیانباربودن استفاده از آنها برای سلامت و محیط‌زیست، صاحب‌نظران به این نتیجه رسیده‌اند که استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به‌عنوان انرژی جایگزین، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بین انرژی‌های موجود، انرژی خورشید ـ با توجه به اینکه کاملا پاک و عاری از آلودگی‌است ـ باارزش‌تر به نظر می‌رسد. بر اساس آمار ۱۰ساله‌ای که از طریق سازمان فضایی ناسا منتشر شده، متوسط سالانه شدت تابش انرژی خورشیدی در شهر تهران ۵۸.۴کیلووات ساعت بر مترمربع در روز است؛ در نتیجه استفاده از انرژی خورشیدی به‌عنوان انرژی جایگزین، علاوه بر اینکه موجب کاهش مصرف منابع فسیلی می‌شود به گسترش فرهنگ استفاده از انرژی‌های پاک و بدون مخاطرات و آلودگی‌های زیست‌محیطی در میان شهروندان نیز کمک شایانی می‌کند.
به همین بهانه به بوستان نیلوفر در منطقه‌یک به عنوان یکی از 7پارکی که در تهران با عنوان پارک انرژی شناخته می‌شوند، سری زدیم .
پارک نیلوفر، پارک انرژی
هر کس به کاری مشغول است؛ عده‌ای از بانوان با لباس‌های گرمکن و ورزشی‌ای که به تن دارند مشغول تمرین‌های کششی هستند و خودشان را برای نرمش‌های بعدی گرم می‌کنند؛ پسرهای جوان هم در گوشه‌ای دیگر مشغول پیاده‌روی هستند؛ چند زن و مرد هم در فواصل مختلف، داخل آلاچیق‌ها نشسته‌اند و حرف می‌زنند؛ 2مرد میانسال هم با کتانی‌های سفیدی که به پا کرده‌اند پله‌های پارک را بالامی‌روند و تلاش می‌کنند از پس سربالایی‌هایی که در مقابل‌شان قرار گرفته بربیایند. اینجا پارک نیلوفر است؛ پارکی واقع در دارآباد، منطقه یک تهران که محیطی آرام و دنج دارد. شاید خیلی‌ها از وجود چنین پارک خوش‌آب‌وهوایی بی‌خبر باشند؛ چون اکثر کسانی که به این پارک آمده‌اند محلی‌های آن محدوده‌اند و می‌گویند که غریبه خیلی کم به اینجا می‌آید؛ چون کسی از وجود این پارک خبر ندارد. با وجود این، همین پارک دنج و خلوت یکی از هفت پارکی‌است که در تهران به پارک انرژی شناخته می‌شوند و بخشی از روشنایی و گرمای سرویس‌های بهداشتی‌اش را از طریق انرژی خورشید تأمین می‌کند.
انرژی خورشید ارزان باشد همه به سراغش می‌روند
3خانم ورزشکار مشغول تمرین هستند. گویی یکی از آنها مربی‌است و 2نفر دیگر زیر نظر او مشغول انجام نرمش هستند. وقتی از آنها می‌پرسیم آیا می‌دانند که این پارک برقش را از طریق انرژی خورشید به دست می‌آورد یا نه، یکی از آنها جواب می‌دهد: «صفحه‌های خورشیدی را روی برخی از چراغ‌های پارک دیده‌ام. حتی کمی بالاتر هم مرکز تحقیقات انرژی‌های تجدیدپذیر است. یک سقف بزرگ شیشه‌ای هم در همین حوالی هست که نشان می‌دهد برای دریافت انرژی خورشید است». با وجود این هر سه نفرشان تعجب می‌کنند که این پارک، پارک انرژی است؛ «ما سال‌هاست برای تمرین به این پارک می‌آییم اما نمی‌دانستیم که به اینجا پارک انرژی می‌گویند چون به پارک نیلوفر معروف است». خانمی که به نظر می‌رسد مربی آن دو نفر دیگر باشد، ادامه می‌دهد: «به هر حال کار خوبی‌است. تهران دارد خفه می‌شود. اگر به روزی برسیم که به‌جای سوخت‌های فسیلی از انرژی خورشید و باد استفاده شود شاید دیگر تهران را به رنگ خاکستری نبینیم». او با تأکید بر اینکه انرژی خورشید، انرژی گرانی‌است می‌گوید: «کسی بدش نمی‌آید که به جای انرژی‌های فسیلی از انرژی خورشید استفاده کند اما همان‌طور که می‌دانید انرژی فسیلی، ارزان و در دسترس همگان است اما برای دریافت انرژی خورشید باید هزینه‌های بیشتری کرد که برای خیلی از مردم جامعه مقرون به صرفه نیست؛ در صورتی که اگر به‌صورت ارزان در اختیار مردم قرار گیرد، چرا نه؟ همه به سوی این انرژی که خدا را شکر در کشور ما به‌وفور یافت می‌شود خواهند رفت».
دو پسر جوان در حال بالارفتن از پله‌های پارک نیلوفر هستند. 6 ـ 5 سالی می‌شود که برای گذراندن اوقات فراغت‌شان به این پارک می‌آیند. یکی از آنها می‌گوید: «ما از محلی‌های اینجا هستیم. یادم می‌آید یکی‌دو سال پیش وقتی داشتند این پارک را بازسازی می‌کردند، می‌گفتند قرار است در اینجا از انرژی خورشید استفاده شود و امکاناتی فراهم کنند تا محققان، پژوهشگران و دانشجویان برای مطالعه به اینجا بیایند. حتی در همین پارک مرکز تحقیقاتی در این زمینه وجود دارد». دوستش در ادامه می‌گوید: «اما فکر نکنم غیر از آدم‌های محلی، کسی به این پارک بیاید و متوجه شود که این پارک از انرژی خورشید استفاده می‌کند؛ چون هیچ تابلویی برای معرفی چنین ویژگی‌ای در پارک (غیر از آن مرکز تحقیقاتی) وجود ندارد». البته این دو نفر هم نمی‌دانستند که این پارک‌ها در پایتخت به عنوان پارک انرژی شناخته می‌شوند.
وقتی تهران گلستان می‌شود
«مدرسه‌ای که در کنار این پارک است موقعیت بسیار خوبی دارد و می‌تواند دانش‌آموزانش را با چنین انرژی مفید، جدید و تجدیدپذیری که به محیط‌زیست آسیب نمی‌رساند آشنا کند. به هر حال آینده در دست همین نوجوانان است و باید بدانند که سبک زندگی درست چگونه است.»
این جملات را خانمی می‌گوید که به همراه همسرش برای استراحت و تنفس هوای پاک به این بوستان آمده‌اند. همسر این خانم می‌گوید: «من صفحه‌های خورشیدی را روی چراغ‌ها و سقف ساختمان‌های پارک می‌دیدم. پارکینگی هم اینجا وجود دارد که سایه‌بانش صفحه خورشیدی است. خیلی خوب است که در اکثر وسایل شهری از انرژی خورشیدی استفاده شود؛ آن‌وقت به‌مرور این انرژی می‌تواند به ساختمان‌های دولتی، سپس خصوصی و در نهایت خانه‌های مسکونی راه یابد. به این طریق آرام‌آرام می‌شود ماشین‌های برقی را هم وارد کرد و ساخت و در نهایت، تهران می‌شود گلستان...».
استفاده از انرژی خورشید به نسل ما قد نمی‌دهد
مادری به همراه دو دخترش به پارک آمده است. دخترها مشغول توپ‌بازی هستند و مادرشان روی یکی از نیمکت‌ها نشسته و فرزندانش را تماشا می‌کند. اهل آن محل است و فرزندانش همان نزدیکی در مدرسه‌ای درس می‌خوانند. می‌گوید: «چند بار دخترهایم به‌عنوان اردوی علمی به این پارک و فضاهای دیگر که از انرژی خورشید و باد به‌عنوان انرژی پاک استفاده می‌کنند رفته‌اند؛ برای همین به‌خوبی با عنوان پارک انرژی آشنا هستند. فکر نمی‌کنم استفاده از انرژی خورشید و جایگزین‌شدن آن به دوره ما قد بدهد اما امیدوار هستم که این موقعیت برای فرزندان‌مان فراهم شود و تمام شهر از انرژی خورشیدی استفاده کند تا دیگر خبری از این همه آلودگی و دود و دم هم نباشد».
با یکی از دخترها هم‌کلام می‌شویم. می‌گوید: «ما را به پارک‌های انرژی می‌آورند و برایمان درباره چگونگی استفاده از این انرژی و جایگزین‌کردن سوخت‌های فسیلی با آنها توضیح می‌دهند؛ برای همین هر جا برویم و این صفحه‌های خورشیدی را ببینیم متوجه می‌شویم که برای روشنایی یا گرمای آب، از انرژی خورشید استفاده شده است».
امکانات پارک نیلوفر
ساختمان انرژی، نمایشگاه انرژی‌های تجدیدپذیر، پارکینگ خورشیدی و مسیرهای خورشیدی ازجمله امکاناتی‌است که در این پارک در نظر گرفته شده است؛ پارکی که با ویژگی‌های سازگار با محیط‌زیست و به‌منظور تبادل اطلاعات و آموزش در زمینه جنبه‌های مختلف مشکلات زیست‌محیطی و ارائه روش‌های علمی برای حل آنها بنا شده است. این پارک به‌عنوان یکی از مراکز مهم آموزشی و فرهنگسازی استفاده از انرژی‌های پاک، با توجه به نبود مراکز مشابه در کشور، این پتانسیل را دارد که به‌عنوان یکی از پروژه‌های شاخص واحد محیط‌زیست و انرژی شهر تهران در دامنه ارتفاعات دارآباد شناخته شود. در این بوستان، ساختمانی هست که با مصالح سازگار با محیط‌زیست طراحی شده و از انتشار بیش از 3هزارکیلوگرم CO2 و آلاینده‌های زیست‌محیطی در فضا جلوگیری می‌کند؛ سازه‌ای که به‌عنوان نمایشگاه دائمی و کاربردی انرژی‌های تجدیدپذیر ساخته شده تا به بازدیدکنندگان عمومی در قالب برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آشناسازی کودکان و نوجوانان با انرژی‌های نو خدمات آموزشی ارائه دهد. در روند ساخت این مجموعه به منظور کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی، انرژی‌های تجدیدپذیر، جایگزین انرژی‌های فسیلی شده‌اند؛ به طور مثال برای سیستم گرمایشی این ساختمان از سلول‌های خورشیدی به جای سیستم حرارتی گازی استفاده شده است.
