فضای سبز
چنارهای تهران نیازمند فضای زیست مناسب
کارشناسان:به جای جایگزین کردن درختان جدید چنار در ولی‌عصر،باید شرایط زیست این درختان را تغییر داد
نیمه دهه 80پیاده‌روهای خیابان ولی‌عصر (عج) سنگفرش و همزمان جوی‌های عریض این خیابان نیز با سیمان کفپوش شدند و درختان بلند و تاریخی چنار در دل سیمان و سنگ قرار گرفتند. همان زمان برخی کارشناسان هشدار دادند که این کار به چنارها آسیب می‌رساند. چند سال بعد خبرهایی مبنی بر خشک شدن چنارها منتشر شد و نگرانی‌هایی را در مورد این خیابان ثبت ملی شده و درختانش ایجاد کرد. حالا روز گذشته شهرداری تهران خبرهایی را از جایگزینی 1100اصله درخت چنار با درختان خشک شده و آفت‌زده طولانی‌ترین خیابان تهران منتشر کرده است؛ اقدامی که کارشناسان اما و اگرهایی برایش عنوان می‌کنند.
علی‌محمد مختاری، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران روز گذشته اعلام کرد: تا پایان اسفند‌ماه امسال 1100درخت کهنسال چنار که از دیگر استان‌ها به تهران منتقل می‌شوند، جایگزین درختان آفت‌زده و خشک شده این خیابان خواهند شد. به گفته او، قرار است از جمعه آینده - سوم اسفند‌ماه - این طرح به اجرا درآید. مسئله خشکیدگی درختان ولی‌عصر طی این سال‌ها بارها عنوان شده و حتی در مقاطعی، بعضی مناطق مرتبط اقدام به جایگزینی درختان چنار جدید با درختان خشک شده کرده‌اند؛ ازجمله
منطقه 11شهرداری در سال 95، 43اصله چنار جوان را جایگزین خشکیده‌ها کرد. پرویز کردوانی ازجمله کارشناسانی بود که یکی از علت‌های خشکیدگی درختان را سیمانی کردن بستر جوی‌ها عنوان کرد و گفت:« در این شرایط، درختان امکان نفس کشیدن ندارند.» درکنار این مسئله بلندمرتبه‌سازی‌‌های خیابان ولی‌عصر نیز به‌عنوان یکی دیگر از عوامل مطرح شد که رقابتی نابرابر میان درختان و برج‌ها بر سر آفتاب ایجاد کرده است.
ریشه درختان تهران دچار خفگی شده‌است
حسین آخانی، استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران درخصوص طرح جایگزینی چنارهای جدید خیابان ولی‌عصر، معتقد است: این طرح همانند این است که انسانی به‌دلیل وجود شرایط سخت، بیمار شده و از دست برود؛ سپس ما تصمیم بگیریم فرد سالمی را جایگزین او کنیم و در همان شرایط قرار دهیم؛ درحالی‌که فرد جدید را باید در شرایط زیست بهتری قرار دهیم. او در گفت‌وگو با همشهری تأکید می‌کند: «نهتنها ولی‌عصر که بسیاری از گونه‌های درختی تهران قربانی محدودیت فضای زیستی‌شان شده‌اند که هم شامل قسمت‌های زیرزمینی و ریشه و هم شامل قسمت‌های هوایی می‌شود که تنه، شاخه و برگ قرار دارند. بر اثر سیمانی و بتنی شدن زمین، ریشه این درختان دچار خفگی شده است.» او در مورد انتقال درختان جدید که قرار است از دیگر استان‌ها به ولی‌عصر تهران منتقل شوند، گفت: «احتمال اینکه این درختان جدید زودتر دچار بیماری شوند، زیاد است؛ چراکه درختان تهران تقریبا با این شرایط سازش پیدا کرده‌اند، اما درختان جدید قطعا این سازش را ندارند.» او گفت: «اطلاعی از جزئیات این طرح ندارم اما چشم‌انداز خوبی هم برای آن نمی‌بینم.»
این استاد گیاه‌شناسی با تأکید بر اینکه نهتنها درختان ولی‌عصر بلکه تقریبا تمامی درختان تهران دچار چنین تنش‌هایی هستند، می‌گوید: «اگر می‌خواهند چنار یا هر درخت دیگری موفق باشد، فضای مناسب زیست را باید ایجاد کنند؛ یعنی هم شرایط زیرزمین و هم شرایط بالای زمین را باید بهبود داد. مسئله خاک نیز بسیار مهم است. خاک باید با هوا در ارتباط باشد. نمی‌توان درخت را تا بن سیمان کرد و انتظار بقای آن را داشت. باید حداقل به اندازه تاج درخت، خاک در پایین درخت در معرض هوا قرار گرفته باشد. اما به استثنای تعداد معدودی درخت و درختچه که با شرایط صخره‌ای سازگار هستند، بقیه درختان این شرایط را ندارند.»
او همچنین معتقد است اگر شرایط خیابان ولی‌عصر و کف‌سازی‌‌های سیمانی آن تغییر یابد، باز هم چنار گزینه مناسبی برای تهران نخواهد بود. آخانی می‌افزاید: «درخت چنار به آب نیاز دارد و در حاشیه جوی و رودخانه رشد می‌کند. در گذشته این آب تمیز در شمیران وجود داشته اما هم‌اکنون این شرایط وجود ندارد و امکان موفقیت در نگهداری چنارها در شرایط کنونی، ضعیف است.» آخانی به اختصاص 900میلیارد تومان بودجه برای جنگل‌کاری و فضای سبز برای سال 98شهر تهران انتقاد کرده و می‌گوید: «بهتر است تا دیر نشده 5تا 10درصد این بودجه را برای پژوهش در این حوزه اختصاص دهند تا اقدامات علمی انجام شود.»
جایگاه چنار در تهران از دست رفته است
مصطفی خوشنویس، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور نیز با آخانی هم‌عقیده است. او در گفت‌وگو با همشهری به از دست رفتن جایگاه درخت چنار در تهران اشاره کرده و می‌گوید: «باید دنبال گزینه دیگری باشیم که آسیب‌پذیری چنار را نداشته باشد و دارای ریشه قوی‌تری بوده و در این شرایط کمتر آسیب ببیند.» او با تأکید بر اینکه برای یافتن گونه مناسب با وضعیت کنونی باید شرایط و وضعیت خاک به‌صورت دقیق بررسی شده و سپس گونه مناسب معرفی شود، گفت: «گونه‌ای مانند بلوط اسکو با حدود 200تا 250سال سن نیاز آبی‌اش به‌مراتب کمتر از چنار بوده و از نظر آفت و بیماری هم تقریبا مقاوم است. همچنین داغداغان و توسکا از گونه‌های نسبتا مقاوم هستند.»
با وجود این، برای خیابانی که به همراه چنارهایش ثبت میراثی شده باید فکری اساسی شود که نه میراث گرانبهایش آسیبی ببیند و نه درختان و منابع محدود آبی‌اش با بحران مواجه شود.
