به داستان 23نفر وفادار بودم

فهیمه پناه‌آذر

مهدی جعفری با فیلم سینمایی 23نفر در جشنواره فیلم فجر امسال حضور دارد و این فیلم تنها فیلم با موضوع دوران دفاع مقدس است که در روزهای جشنواره روی پرده رفته ‌و جزو 7فیلم منتخب از نگاه مردم تا به این روز بوده است. جعفری که در گذشته مستند این فیلم را ساخته، درباره پروسه ساخت «23نفر» به همشهری می‌گوید: «‌حدود 13سال قبل مجموعه مستندی را با همین نام برای شبکه‌۴ سیما ساخته بودم و به‌دلیل علاقه و باوری که به بازگویی این داستان داشتم، از سال۸۹ به‌طور جدی پیگیر ساخت یک اقتباس سینمایی از این ماجرا شدم. اگر‌چه در این 8سال و اندی که گذشت، هیچ‌گاه از ساخته‌شدن آن ناامید نشدم اما تقریبا یک‌سال‌در‌میان خسته می‌شدم و دوباره کار پیگیری و بازنویسی متن را از سر می‌گرفتم تا اینکه بالاخره درِ مؤسسه اوج به روی این پروژه باز شد.»

جعفری که در این سال‌ها فیلمبرداری برخی آثار مستند و کوتاه را نیز داشته و بیشتر به‌عنوان مستندساز شناخته می‌شود، در مورد سختی‌های ساخت ‌23نفر‌ می‌گوید: «به گمانم نه در گذشته و نه در آینده فیلمی به سختی ۲۳‌نفر نخواهم ساخت. منظورم از سختی الزاما سختی اجرا و فیلمبرداری صحنه‌ها نیست و نه حتی کار با تعداد زیادی بازیگر نوجوان و... ۲۳نفر فیلم سختی بود چون باید حسبِ تعلق خاطر خودم و وظیفه ‌تاریخی که احساس می‌کردم، تا حد ممکن به واقعیت وفادار می‌ماندم و این خب برای نگارش و ساخت یک فیلم سینمایی یک فاکتور بازدارنده به شمار می‌آید و ممکن بود به ساختار سینمایی کار لطمه بزند. فیلم سختی بود چون در این اقتباس از واقعیت، با تعدادی حدود ۲۴نفر شخص حقیقی مواجه بودم که قطعا برای همه آنها این کنجکاوی وجود داشت که آیا کاراکترهای فیلم بازتابی تمام‌عیار از چهره واقعی خود آنها خواهد بود و در این صورت سهم هر یک در کل این ماجرا به چه میزانی دیده خواهد شد و... سخت بود از آن رو که چگونه باید حجم سترگ این داستان عجیب و پیچیده را در یک روایت 100‌دقیقه‌ای جامی‌دادم؟.. چه چیزهایی باید گفته می‌شد و چه چیزهایی باید حذف می‌شد؟»

این کارگردان درباره انتخاب بازیگران فیلم نیز توضیح می‌دهد: «در مورد مقوله بازی در این فیلم حساسیت من در 2 وجه فیزیک چهره‌ها و سبک‌بازی‌ها خلاصه می‌شد. اینکه بازیگران قبلا فیلم بازی کرده‌اند یا نه، چندان برایم مهم نبود. شباهت آنها به بسیجی‌های نوجوان دهه‌60 و وجود برخی صفات اخلاقی در چهره آنها ملاک انتخاب بود. ضمنا ما اصرار داشتیم که حتما از تنوع لهجه در میان گروه ۲۳ نفر برخوردار باشیم، از این‌رو تعداد 10نفر از بازیگران نوجوان از چند شهرستان انتخاب شدند. من و بازیگردان فیلم (جمشید بهمنی) درباره حال و هوا و سبک بازی بازیگران با هم صحبت کرده بودیم و تلاشمان این بود که همه بازی‌ها چه نوجوان‌ها و چه بزرگسالان یا دوستان عرب‌زبان باید در یک سطح همگن و یکنواخت بشود. اگرچه رئالیته موجود در اجرای همه بازیگران در بسیاری از فیلم‌ها دیده شده است اما طرح این موضوع و توقع اجرای آن در یک بستر متفاوت و تجربه‌نشده مثل جنگ و یا اسارت، کمی دشوار بود. بازیگران نوجوان را پس از یک دوره‌ فراخوان و جست‌وجوی یک‌ماهه و یا کمی بیشتر انتخاب کردیم و یک ماه هم برای تمرین و همسان‌سازی‌ سطح بازی‌های آنها وقت داشتیم. به جز چند نفر که قبلا جلوی دوربین رفته بودند، اکثر آنها تجربه بازیگری زیادی نداشتند و ما این را یک حسن می‌دانستیم. خیلی خوشحالم که بچه‌ها با توان و هوش و انرژی خود، ما را در این فیلم سربلند کردند.»

 تاکنون درباره 23نفر کتاب‌های زیادی نوشته شده که جعفری با اشاره به این اقتباس سینمایی می‌گوید: «فیلمنامه به نوعی یک اقتباس سینمایی از واقعیت است. برای نگارش متن این فیلم از منابع متنوعی استفاده کردم. اول خودِ افراد ۲۳ نفر و بعد مجموعه مستند ۲۳ نفر به تهیه‌کنندگی علیرضا رئیسیان و تحقیق دکتر محمد شهبا که خود من آن را ساخته بودم و همچنین 2کتاب داستان یکی به نام «آن ۲۳ نفر» نوشته احمد یوسف‌زاده که خودش از آزادگان همین گروه است و دیگری کتاب «ملاصالح قاری» نوشته خانم رضیه غبیشی. سختی دیگر کار برای من تلفیق درست و دراماتیک داستان ۲۳ نفر و داستان صالح قاری بود که کار بازنویسی و ویرایش متن را تا مراحل پایانی و روی میز تدوین هم به درازا کشاند. امیدوارم حاصل کار برای تماشاگران رضایت‌بخش بوده باشد.