سرنوشت نامعلوم کتاب‌های بوعلی

حسین زندی/همدان - خبرنگار


طبق گفته یکی از کارکنان کتابخانه آرامگاه بوعلی و افرادی که به این محل رفت‌و‌آمد می‌کنند، وضع نگهداری کتاب‌های این گنجینه اصلا مناسب نیست. علاوه بر این، عکس‌هایی از چگونگی نگهداری از این کتاب‌ها به دست ما رسیده است که نشان می‌دهد کتاب‌های ارزشمند این کتابخانه، که سرمایه ملی محسوب می‌شود، در شرایط اسف‌باری نگهداری می‌شود. کتاب‌هایی که در دوره خاصی به این کتابخانه هدیه داده یا خریداری شده‌اند و دیگر نظیر آنها وارد ایران نخواهد شد.

داستان چیست؟
تابستان گذشته بود که به دستور محمدناصر نیکبخت، استاندار وقت همدان، کتابخانه آرامگاه بوعلی به صورت شبانه تخلیه شد و کارکنان بنیاد بوعلی بساطشان را در محل کتابخانه پهن کردند و در آنجا جای‌گیر شدند. تا آن زمان بنیاد بوعلی در طبقه فوقانی خانه تاریخی عبادی واقع در خیابان پاستور همدان قرار داشت، اما برخی مسئولان آن نام بوعلی را بهانه قرار دادند و گفتند هیچ نهادی محق‌تر و سزاوارتر از این بنیاد نیست که متولی‌ آرامگاه بوعلی باشد. همان زمان روزنامه همشهری با انتشار گزارشی به این موضوع اعتراض کرد،‌ اما مسئولان اطمینان دادند اتفاقی برای آرامگاه بوعلی سینا نخواهد افتاد. اعتراض فعالان مدنی، باستان‌شناسان و هنرمندان به این اقدام استاندار وقت و مسئولان این بنیاد و در پی آن انتشار نامه درخواست استاندار از ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری موجب شد پروانه سلحشوری، رئیس کمیسیون میراث فرهنگی مجلس، هم وارد ماجرا شود و با نوشتن نامه‌ای از علی اصغر مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور بخواهد جلو واگذاری آرامگاه بوعلی به بنیاد بوعلی را بگیرد. پس از آن بود که استاندار از خواست خود یک پله پایین‌تر آمد و گفت موضوع واگذاری آرامگاه در کار نبوده است و کارکنان بنیاد به صورت موقت در این محل هستند و مسئولان بنیاد و مدیران میراث فرهنگی هم بر موقتی بودن استقرار این بنیاد در آرامگاه بوعلی تاکید کردند.  از آنجا که هدف بنیاد بوعلی پژوهش در آثار حکیم ابن سیناست، فعالان مدنی درخواست کردند ساختمان فرمانداری که نزدیک‌ترین محل به آرامگاه بوعلی است به این بنیاد واگذار شود، اما بر اساس پاسخی که از طرف این بنیاد در روزنامه همشهری منتشر شد به نظر می‌رسد این بنیاد به دنبال منافع حاصل از بلیت‌فروشی آرامگاه است.

سرنوشت نامعلوم کتاب‌های بوعلی
حضور کارکنان بنیاد بوعلی در محل کتابخانه بخشی از ماجراست. امروز پس از گذشت ماه‌ها همچنان کارکنان بنیاد در ساختمان کتابخانه آرامگاه بوعلی حضور دارند، اما محل استقرار پیشین یعنی ساختمان عبادی در خیابان پاستور را که متعلق به سازمان میراث فرهنگی است به طور کامل تخلیه نکرده‌اند و بخشی از این ساختمان در اختیار آنان است و حتی از حیاط این ساختمان به عنوان پارکینگ استفاده می‌کنند. اما چه بر سر کتاب‌های کتابخانه تاریخی بوعلی آمد؟ در ماه‌های گذشته کتاب‌های این کتابخانه به راه‌پله‌های خانه عبادی انتقال یافته و مشخص نیست چه سرنوشتی در انتظار آن‌هاست. شرایط نگهداری کتاب‌ها بسیار نامناسب است و برخی نهادها هم برای در اختیار گرفتن کتاب‌ها دندان تیز کرده‌اند در حالی که بنیاد بوعلی، هم محل کتابخانه پیشین را در اختیار گرفته و هم محل پیشین را تخلیه نکرده است و مدیران میراث فرهنگی از نبود فضا برای استقرار کتابخانه سخن می‌گویند.

اظهار نظر عجیب مدیر کل میراث فرهنگی

علی مالمیر، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان، در اظهار نظری کتاب‌های این کتابخانه را به 3 بخش تقسیم بندی کرده است‎‎؛ بخش اول کتا‌ب‌های مرتبط به بوعلی سینا و آثار او، بخش دوم کتاب‌های قدیمی در دیگر حوزه‌های فرهنگی و بخش سوم کتاب‌هایی که در سال‌های گذشته به این کتابخانه اهدا شده است. به گفته او،  بیشتر کتاب‌های اهدا شده فنی، کنکوری و کتاب‌هایی است که  ارتباطی با اهداف این کتابخانه ندارد و می‌توانند این کتاب‌ها را اهدا کنند.  پس از این اظهار نظر بود که بزرگان و اهالی فرهنگ به سخنان مدیر کل اعتراض کردند. حرفشان این بود که اولا کتابخانه باید به محل پیشین بازگردد و دیگر این‌که برای تشخیص این‌که کدام کتاب ارزش دارد و کدام کم‌ارزش است اهالی فرهنگ باید اظهار نظر کنند، زیرا مدیران از پیشینه تاریخی این کتابخانه بی‌خبرند.

مجموعه عظیم
پژوهشگر و نسخه‌شناس برجسته همدانی با بیان این‌که این کتابخانه از با ارزش‌ترین و غنی‌ترین کتابخانه‌های کشور است به همشهری می‌گوید: در گذشته همدان 2 کتابخانه معتبر داشت؛ کتابخانه آرامگاه بوعلی سینا و کتابخانه آخوند ملاعلی معصومی همدانی. 
پرویز اذکایی دلیل اهمیت این کتابخانه را مربوط به 4 جنبه می‌داند و می‌افزاید: علاوه بر کتاب‌هایی که از سوی خاندان‌های همدانی به کتابخانه اهدا شد 4 مجموعه معتبر در این کتابخانه وجود دارد که بخشی از آنها به زبان‌های فرانسه، انگلیسی و عربی است. کتاب‌های دایره‌المعارف مصر، مجموعه علی اصغر حکمت، دایره‌المعارف عثمانی حیدرآباد دکن و مجموعه کتاب‌های علمای اسلامی که به عثمانیه معروف است و در نهایت مجموعه کتاب‌های انجمن ایران لیگ این 4 مجموعه هستند.  نویسنده کتاب همدان‌نامه می‌گوید: مسئولان این کتابخانه در گذشته دانشمندانی بودند که منشأ خدمات بزرگی برای این شهر، کشور و این فرهنگ شده‌اند. از جمله زنده‌یاد حسن سجادی، ایزدیار و محسن بینا که از روسای فاضل و دانشمند آرامگاه بوعلی و این کتابخانه بودند. زنده یاد احمد تفضلی کتاب کمیاب داراب هرمز را در این کتابخانه دیده بود در حالی که معتبرترین کتابخانه‌های ایران این نسخه را ندارند. دوره‌های لاروس و دایره‌المعارف‌های کمیاب هم در این مجموعه وجود داشت. نگران تخلیه این کتابخانه هستم.

نابودی هویت کتاب‌ها و کتابخانه

یک فعال فرهنگی می‌گوید: وقتی زنده‌یاد «هوشنگ سیحون» بنای یادمانی می‌ساخت حتما برای آن کتابخانه یا گلخانه در نظر می‌گرفت و به دلایل این کار اشراف داشت. هویت آرامگاه بوعلی با کتابخانه‌اش عجین شده است و به همین دلیل حذف این کتابخانه آسیب‌زدن به هویت آرامگاه بوعلی سیناست. در حال حاضر گروهی کاربری این کتابخانه را به محیط اداری تغییر داده‌اند. یلدا خاکباز ادامه می‌دهد: این موضوع را هم نباید فراموش کرد که کتابخانه آرامگاه بوعلی دارای هویت و فهرست‌بندی است و ما حق نداریم آن را جابه‌جا کنیم. ضمن این‌که خیلی‌ها برای این کتابخانه دندان تیز کرده‌اند و پراکنده‌شدن کتاب‌های آن در کتابخانه‌های استان به معنای نابودی کتاب‌هاست. علاوه بر این کسانی که طالب خواندن این کتاب‌ها هستند برای پیداکردن این کتاب‌ها سرگردان خواهند شد. خاکباز معتقد است:  تجربه نشان داده هر وقت کتابخانه‌ای جابه‌جا شده کتاب‌های آن از بین رفته‌اند. برای مثال انتقال موزه گنجینه ایران باستان و اسناد و کتابخانه ایران باستان به شیراز در دولت قبل باعث از بین رفتن اسناد شد.  

اعتماد عمومی را برگردانید

به نظر می‌رسد در نبود پژوهشگر، این گوهرهای گرانبها نیز مغفول می‌مانند. افزون بر مجموعه‌هایی که دکتر پرویز اذکایی اشاره می‌کند، تعدادی از خاندان‌های همدانی هم کتابخانه‌های شخصی خود را به این مجموعه اهدا کرده‌اند از جمله کتاب‌های خاندان اقبالی و تعداد 400 جلد از نخستین چاپ دیوان عارف قزوینی به این کتابخانه اهدا شده که بخشی از این کتاب‌ها در ادوار گذشته از بین رفته است. حالا معلوم نیست چه سرنوشتی در انتظار کتاب‌های باقی‌مانده کتابخانه تاریخی آرامگاه بوعلی است.
بازگرداندن کتاب‌های این کتابخانه به خانه خود و تخلیه و خروج بنیاد بوعلی از آرامگاه بوعلی می‌تواند اعتماد عمومی را به بنیاد بوعلی و مدیران استان بازگرداند.